hayvoniy mehnat faoliyatiga asoslangan. Bu vaqtda ularda ovqat topishda
Hayvoniy instinktning fikrlashga olib kelib, I.P.Pavlov aytganiday harakat
Buni rivojlanishga eng birinchi davrida ovchilar mehnat harakatining
takrorlanishi deb tushunish mumkin.
Ular ijodiy-taraqqiyot harakatlarni, qo’shiq, musiqani olib kirishdi.
Bu yerda o’yin bilan birga boshqa harakatlar ham kiritilgan.
San’atning birlamchi davrdagi ko’rinishi harakatlar bilan bog’liq bo’lib,
qadimgi odamlarning rivojlanishida, tabiat bilan bo’lgan kurashda va dushman
bilan bo’lgan janglarda yordam berib, insonda muloqotga, muloqotga, birgalikdagi
harakatga olib keldi.
Bolalar kattalarga taqlid qilar edi. Bu bolalarning qadimiy o’yinlarga
bo’lgan qiziqishi deb faraz qilish mumkin.
Buni XIX asrda ba’zi bir qabila va halqlarning ibtidoiy jamoasi saqlab
qolinganidan va arxeologik qazilmalar topilganidan bilish mumkin.
Mehnat faoliyatining oshirilishi san’atning rivojlanishiga olib kelgan. Asosiy
sabablari ishlab chiqarishning murakkablashuvi, (o’q bilan ov qilish), ayol va
erkaklar mehnatining ajralishini va hokazo.
Ishlab chiqarish rivojlanishning rivojlanib borishi ibtidoiy san’atdan asta-
sekin harakatli o’yinlar mustaqil bo’lib chiqa boshladi.
Bu ovchilar va harakatlar o’yinida, ritmik o’yinlar, dramatik o’yinlarda
asosan bolalar va ayollarning xo’jalik harakatida aks ettiriladi.
Musobaqalar, tasviriy o’yinlar, ibtidoiy davrdan hozirgi davrgacha
murakkab davrni boshdan kechirdi.
O’yin tarbiya vositasi sifatida.
Harakatli o’yinlarning rivojlanishi o’sib kelayotgan avlodning hayotiy
faoliyatga tayyorlashda yordam berish uchun deb tushunish mumkin.
Jamiyatning sinflarga bo’linishi bilan quyi tabaqa bolalari va orqa tabaqa
bolalariga ajralib chiqib o’yinlar ham farq qila boshladi.
Xalq orasida harakatli o’yinlar jismoniy tarbiya vositasi sifatida qo’llanib
kelingan.
Ko’p o’yinlar avloddan- avlodga o’tib kelib, o’zgarib kelgan va yangi qiyofa
aks etgan.
Xalq yangi o’yinlar tashkil qilib kelgan, ularda oddiylik, katta his-hayajon
va jismoniy kuch va qobiliyatni oshirishga keng yo’l ochib berilgan.
Bunday o’yinlar asrlar bo’yi jamiyatda keng ommalashib kelgan.
O’yinlarda xalqlarning tarbiyasi, madaniyati urf-odati va fonidagi nutqlari
namayon bo’ladi.
Bundan tashqari ba’zi o’yinlar geografik va iqlimiy jihatdan ham farq qilib,
bular o’yinlarda aks ettirilgan.
Bola hayotidagi o’yin.
O’yinlar bolaning mehnat faoliyatiga qiziqishga asosiy omil bo’lib qoladi.
I.M.Sechenov kichik bolalar (go’daklar) o’yinida bolalarning tashqi olamini
tushunish, tashqaridan olingan lazzatlanish (masalan yorqin narsalardan,
qo’ng’iroq ovozidan) asos bo’ladi deb aytgan.
Harakat kam bo’lsa unda kayfiyati yomonlashib boradi. Mushak harakati
bolada fikrlashga, o’ylashga yordam beradi.
Bola keyinroq o’zining hatti-harakatini his-hayajon bilan emas, fikrlash
qobiliyati bilan ham ifoda eta boshlaydi.
U ongli harakatlar qila boshlaydi, deb I.M.Sechenov aytgan. Bu harakatlarni
qilish deb aytgan edi u.
I.P.Pavlov aytganday bola faoliyatini ongli ravishda rivojlantirishda xizmat
qiluvchi reflekslar deb aytgan.
N.I.Krasnogorskiy, N.M.Aksarinov ishlaridan kelib chiqib aytish mumkinki
yangi to’g’ilgan bola faqat mahalliy reflekslarga ega (ko’z yumish, oyog’ini
qitiqlaganda ko’lish va hokazo).
Katta miya sharlarining faoliyati ikkinchi oyning oxirida ishlay boshlaydi.
Bola predmetlarini, qiyofalarini ko’rib taniy boshlaydi.
Lekin 3 oylik bolaning harakati signal sistemasi katta rol o’ynaydi.
4-5 oylarda o’yinchoqlar bilan o’ynash davomiyroq kechadi, 6 yoshida
ushlash harakatlari dadilroq kechadi. Yaxshi ko’rgan o’yinchoqni olish, bir
o’yinchoqni boshqasi bilan qiyoslash kabi.
7-8 oydan keyin bola ba’zi bir tovushlar chiqara boshlaydi.
Kattalar aytgan so’zlarni qaytarib ayta boshlaydi. Ba’zi so’zlarni u
predmetlar bilan bog’lay boshlaydi. Bolada nerv sistemasi faoliyatining yangi
bosqichi boshlanadi.
Keyinroq so’zlasha olish va jismoniy rivojlanish faoliyati boshlanadi.
Shunday qilib harakatli o’yin faoliyati to’g’ma qobiliyat emas. O’yin
faoliyati rivojlanishiga reflekslar xizmat qiladi.
Bola hayotidagi o’yin faoliyati shartli refleks yo’li bilan paydo bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
