Mavzu: Harakatchan va qisqaruvchi jarayonlar. Muskul qisqarish apparat oqsillari Reja

Ko’ndalang targ’il muskullarning ultrastrukturasi va funksiyasi

• 
  Odam va yuqori taraqqiy etgan umurtqalilarda uch xil muskullar mavjud:
  
• 
  tananing ko‘rdalang targ‘il tolalali muskullari,
  
• 
  yurak muskullari va ichki organlar,
  
• 
  teri hamda qon tomirlarining silliq tolali muskullari. Ko‗ndalang targ‗il muskulning tolalari ichida ko’p sonli miofibrillalar joylashgan
  

V.A.Engelgard va M.N.Lyubimova (1939) muhim kashfiyot qildilar. Ular miozinda qisqaruvchanlik xossasi borligi bilan bir qatorda u fermentativ aktivlikka ham ega bo’lib, ATF ning makroergik bog’ini uzadigan adenozintrifosfataza fermenti ekanligini aniqladilar. Muskulda miozin bilan aktinning fermentativ xossalarini taxminan 10 barobar kuchaytiradigan kompleks birikma – aktomiozin hosil qila oladi. Aktomiozin ATF ta‘sirida kichik konsentratsiyadagi magniy ionlari ishtirokida aktin va miozinga dissotsiatsiyalanadi. Muskul qisqarganda ATF ikki xil rol o’ynaydi: - u aktomiozinning aktin va miozinga dissotsiatsiyalanishiga sabab bo’ladi - miozinning adenozintrifosfataza xossalari ta‘siri bilan o’zi parchalanib, muskulning qisqarishi uchun zarur energiyani ajratib chiqaradi.

Muskullar ishi va mexanikasi

• 
  Muskullar ishi. Muskullarning kimyoviy energiyasi o’rtada issiqlikka aylanmay turib, qisqarishning mexanik energiyasiga aylanadi. Termodinamik hisoblar skelet muskuli qisqarganda foydali ish koeffitsianti (ko’pchilik hollarda bu koeffitsiyent 50% ga teng bo’ladi) muskulning issiqlik mashinasi prinsipiga muvofiq ishlay olmasligini ko’rsatadi. Agar muskul issiqlik mashinasi singari ishlab, yoqilg’ining kimyoviy energiyasi unda avval issiqlikka, so’ngra 105 mexanik ishga aylanadigan bo’lganda edi, ajralib chiqadigan energiyaning atigi 30% ini o’zlashtirish temperaturaning shu qadar ko’tarilib ketishiga olib borar ediki, bunda muskulning qisqaruvchan oqsillari muqarrar denaturasiga uchrab qolgan bo’lur edi. Qisqarish vaqtida energiya muskul bajaradigan ish uchungina sarflanmasdan, balki issiqlik ajralishiga ham sarflanadi. Ish vaqtida muskullarning issiqlik hosil qilishi ancha kuchayadi va muskullarning qisqarish tezligiga bevosita bog’liq bo’ladi – muskul sekin qisqarganda kamroq issiqlik ajralib chiqadi