Мавзу Халқаро ҳуқуқ манбалари

Мавзу 3. Халқаро ҳуқуқ манбалари
1. Халқаро ҳуқуқ манбалари тушунчаси. “Халқаро ҳуқуқ принциплари”, “халқаро ҳуқуқ нормалари” атамалари.
2. БМТ Халқаро суд Статутининг 38-моддаси талқини.
3. Халқаро ҳуқуқнинг асосий ва ёрдамчи манбалари. Халқаро ҳуқуқ манбалари иерархияси.
4. Халқаро одат халқаро ҳуқуқ манбаси сифатида. Унинг шаклланиши. Халқаро одатнинг халқаро хушмуомалалик қоидалари ва урфлардан фарқлари.
5. Халқаро ҳуқуқ манбаси сифатида халқаро шартнома.
6. Ҳуқуқий нормаларни аниқлашнинг ёрдамчи воситалари: суд қарорлари ва доктриналар.
7. Давлатларнинг бир томонлама мажбуриятлари. Давлатнинг хатти-ҳаракати, ҳаракатсизлиги. Эстоппел.
8. Халқаро ташкилотларнинг қарорлари. Халқаро ташкилотлар томонидан қабул қилинган “техник” қоидалар, стандартлар, кўрсатмалар ва бошқа ҳужжатлар.
9. Юмшоқ ҳуқуқ (soft law) тушунчаси ва роли.
10. Кодификация ва халқаро ҳуқуқнинг прогрессив ривожланиши. БМТ халқаро ҳуқуқ комиссияси.


Асосий тушунчалар: шартнома, Jus cogens, юмшоқ ҳуқуқ.

1. Халқаро ҳуқуқнинг субъектлар ўртасида келишув орқали яратилган нормалар тизимидан иборат бўлиб, халқаро ҳуқуқий ижодкорлик жараёни турли шаклларда амалга оширилади. Бу жараён халқаро ҳуқуқ манбаларни яратишга қаратилган бўлади.

Халқаро ҳуқуқ манбалари – бу халқаро ҳуқуқий муносабат субъектларининг хатти-ҳаракат қоидаларини ифодаловчи ва уларга халқаро ҳуқуқ тусини берувчи шаклдир
Халқаро ҳуқуқ манбаларини қуйдагича таснифлаш мумкин:
1. Асосий манбалар:
- халқаро шартнома;
- халқаро одат;
- айрим халқаро ташкилотларнинг қарорлари.
2. Ёрдамчи манбалар:
- ҳуқуқнинг умумий принциплари;
- халқаро ташкилотларнинг резолюциялари;
- халқаро суд ва арбитражларнинг қарорлари.

3. Давлатларнинг бир томонлама актлари. Халқаро ҳуқуқнинг бу манбаи халқаро суд Низомининг 38-моддасида назарда тутилмаган.

БМТ Бош Ассамблеяси номидан халқаро ҳуқуқ комиссияси давлатларнинг бир томонлама ҳаракатлари тўғрисидаги Конвенсия лойиҳасини ишлаб чиқмоқда. Бундай Конвенция давлат мажбуриятларини ўз зиммасига олган ҳаракатлар тўғрисидаги қоидаларни кодификация қилади; давлат ҳуқуқдан воз кечадиган ҳаракатлар; ва давлат ҳуқуқни ёки даъвони тасдиқлайдиган ҳаракатлар.
Халқаро ҳуқуқ манбаларига давлатлар ёки ҳукуматларни тан олиш Декларацияси, уруш пайтида ҳарбий блокада бўлган тақдирда манфаатдор давлатларнинг ахбороти (нотацияси) ва бошқалар киради.
Халқаро ҳуқуқ нормаларини яратиш, ривожлантириш ва шарҳлашда халқаро ташкилотлар ва конференцияларнинг ҳужжатлари катта аҳамиятга эга. БМТ Бош Ассамблеясининг декларациялари деб номланган баъзи резолюциялари БМТга аъзо давлатлар тамонидан келишилган бўлиб, уларнинг ўзаро муносабатлари қоидаларни ўз ичига олади. Бу қоидалар амал қилаётган халқаро ҳуқуқий нормалар янада аниқ кўринишда қайта ишлаб чиқилади ёки янги императив кўрсатмаларни ўзида намоён этади.
Халкаро хукукнинг асосий тамойиллари БМТ Уставида мустахкамланган. БМТ Устави тамойиллари jus cogens характерини касб этиши кенг тан олинган, яъни улар давлатлар томонидан бекор килиниши мумкин булмаган олий даражадаги мажбуриятларсаналади. Халкаро хукукда унинг умумэътироф этилган тамойил ва меъѐрларини батафсил баѐн килиб берувчи ягона меъѐрий хужжат мавжуд эмас.
Агар БМТ Уставида беш тамойилнинг номи келтирилган булса, Халкаро хукук тамойиллари тугрисидаги Декларацияда уларнинг етгитаси ифодалаб берилган. Булар куйидагилардир: 1) Куч ишлатмаслик ва куч билан тахдид килмаслик та мойили. 2) Халкаро низоларни тинч йул билан хал этиш тамойили. 3) Давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик тамойили. 4) Давлатларнинг халкаро хамкорлик тамойили. 5) Давлатларнинг суверен тенглиги тамойили. 6) Халклар ва миллатларнинг уз такдирини узи белгилаш тамойили 7) Давлатларнинг халкаро мажбуриятларини виждонан бажариш тамойили.
Европада Хавфсизлик ва Хамкорлик Кенгашнинг Хельсинки Якунловчи Хужжатида мазкур тамойилларга яна учтаси кушилган. Булар: 1) чегаралар дахлсизлиги; 2) давлатларнинг худудий яхлитлиги; 3) инсон хукуклари ва асосий эркинликларини хурмат килишдир.
"Юмшоқ" ҳуқуқ тушунчаси ХХ асрнинг 70-йиллари атрофида шаклланган. асосан Ғарбий Европа ҳуқуқий таълимотида. Бироқ, у ҳали ҳам муҳокама мавзуси. "Юмшоқ" ҳуқуқ атамаси халқаро-ҳуқуқий амалиёт ва давлат амалиётида аллақачон ўз ўрнини топганига қарамай, у ҳали аниқ белгиланмаган. Бундан ташқари, концепциянинг ўзи кўпинча кескин танқид қилинади. Бу ерда қийинчилик, биринчидан, "юмшоқ" қонуннинг табиат ва характерда турлича тушунилиши, иккинчидан, расмий ҳуқуқий ёндашув тарафдорлари томонидан ҳар доим ҳам яхши қабул қилинмайдиган халқаро муносабатларни тартибга солишда ўзига хос хусусиятларга ега еканлиги ётади. Одатда халқаро ҳуқуқий адабиётларда "юмшоқ" ҳуқуқ деганда икки турдаги қоидалардан иборат бўлган меъёрий тўплам тушунилади: 1) мазмуни ноаниқ бўлган ва давлатлар учун аниқ ҳуқуқ ва мажбурият туғдирмайдиган шартномалар қоидалари; 2) халқаро органлар ва ташкилотларнинг қонуний мажбурий бўлмаган резолюцияларида мавжуд бўлган нормалар.
Шундай қилиб, таъкидлаш мумкинки, халқаро-ҳуқуқий доктринада "юмшоқ" ҳуқуқни тушунишга ягона ёндашув мавжуд эмас. Шартли равишда, "юмшоқ" қонун таърифи уч тушунчалар бор. Биринчидан, "юмшоқ" қонун муайян норматив қатор ёки бундай нормаларни ўз ичига олган ҳужжатлар англатади. Иккинчидан, муаллифлар уни мажбурий бўлмаган қоидалар сифатида белгилайдилар. Учинчидан, "юмшоқ" қонун "қаттиқ" қонун қоидаларининг ҳеч қандай белгисига ега бўлмаган қоидаларни назарда тутади. "Юмшоқ" қонунни рад этишнинг яна бир концепциясини алоҳида ажратиб кўрсатиш мумкин.
Бу фикрларнинг таҳлили унинг меъёрий таркибидаги" юмшоқ " қонун икки турдаги қоидалардан: шартномавий ва тавсиявий характердаги актлардан таркиб топган қоидалардан иборат тўплам деган хулосага олиб келади.
Шартнома қоидаларининг сифат характеристикаси шундан иборатки, уларнинг юридик хусусиятига қарамай, бундай қоидалар давлатлар учун аниқ ҳуқуқ ва мажбуриятлар туғдирмайди. Резолюция нормалари юридик жиҳатдан мажбурий эмаслиги билан характерланади. "Юмшоқ" қонун қоидалари ёзма манбаларда келтирилган ва давлатларнинг қоида тузиш фаолиятининг натижасидир.
Начало формы