|
O`zbek alqi qadimdan o`zining nafosatga boy, asrlar davomida shakllangan va sayqal topgan xalq amaliy sanati bilan butun dunyoga mashxurdir. Shu sanatning noyob turlaridan biri SAVAT to`qish sanatidir. Savat to`qish o`zbek xalqining azaliy xunari bo`lib, otaqbobolarimiz qadimdan tomorqa va hovli atroflarini shox-shabbalardan qilingan maxsus to`siq to`rlar bilan o`rab kelganlar. Har xil novdalardan turli-tuman savatlar to`qishgan. Ularning har biri shakli va ishlatish joyiga qarab turli nomlar bilan yuritiladi. Masalan, kajava savat, non savat, elama savat, qoshiqdon savat, guldor savat, dasturxon savat, to`r sava, uzum savat, bosma savat va boshqalar. qadimdan savat to`quvchilarning maxsus do`koni bo`lib, u erda turli-tuman savatlar sotilgan.
Qadimdan savat to`qishda tut, terak, tol, turang`il, yulg`ich novdalari bug`doypoya, qamish va boshqa materiallarni ishlatib kelganlar. Ayniqsa qoratolning novdasidan to`qilgan savatlar juda chidamli hisoblangan. Savatlar terak, majnuntol, turong`il, ligustrum va tolning bir yoshli tekis novdalaridan to`qilgan.
O`zbekistonning deyarli barcha viloyatlarida barmoq bilan sanoqli ustalar bor. Ular xalqimizning qadimiy ananalarini davom ettirmoqdalar. Shunday ustalardan biri qo`qonlik Ashurbibi Botirovadir Ashurbibi Botirova Farg`onadagi boshqa savat to`quvchi ustalardan farq qiladi. U non savat, dasturxon savat singari kattaroq, ro`zg`orbop buyumlarni yirik novdalardan siyrakroq qilib to`qib, ba`zi joylarda o`rama usullardan foydalanadi., mayda savatlar, ya`ni, gul savat, chok savat, savli va boshqalarni mustaxkam, nozik va mayda chavaqlardan mayda qilib to`qiydi. Hozirgi kunda Ashurbibi Botirovaning serjilo va sernaqsh savatlari xalqqa manzur bo`lmoqda.
Bo`yrachilik – bo`yra to`qish kasbi, tojikcha bo`yrobofi O`rta Osiyoda qadimdan rivojlanib kelayotgan xalq amaliy sanati turi. Bo`yra bu yaxshi pishigan qamishni pachoqlab, po`stini tozalab to`qilgan buyum. Uni gilam, namat (kigiz), polos tagidan solishgan. Bo`yra to`qiydigan mutaxassislari bo`yrachilar deb atalgan. Bo`yra gilam, namat (kigiz), poloslarni tuproq va zaxdan saqlagan, undan to`y marosimlarida, mevalarni qishda saqlashda, quritishda foyda-lanilgan. U qop o`rnida ham ishlatilgan, derazalarni qorong`ilatishda parda sifatida, musulmonlar odatiga ko`ra dafn marosimida ham bo`yradan foydalanilgan. qadimda qurilishda bo`yura juda ko`p ishlatilgan. Imorat tomini yopishda (lomboz bosishda) ham ishlatilgan. Buxoroda X asrda qamishdan juda keng foydalanilgan. Qadimda bo`yrachi mahallalar (tojikcha bo`yrabofon deb yuritilgan) bo`lgan. Bunday mahallalardagi har bir oila bo`yra to`qish bilan shug`ullangan. Va bo`yralarni bozorlarda maxsus rastalarda sotilgan. Bo`yralarni turli xil nomlar bilan yuritiladi. Qurilishda uy tomini yopishda «bordon» ishlatiladi.
O`zbek xalqi o`zining qadimiy va boy madaniyati bilan jahonga mashxurdir. O`zbekistonning qadimiy yodgorliklari va tuproq osti qismi ulkan tarixiy muzeydir. Samarqand, Buxoro, Hiva, Toshkent, Termiz va boshqa shaharlardagi har bir arxitektura yodgorligi bir buyuk asar, nodir qo`lyozmalar, xalq amaliy sanati namunalari bir vaqtlar o`zbek xalqining madaniyati naqadar yuksak bo`lganligidan dalolat beradi. Chunonchi ota-bobolarimiz qurgan binolar, me`morchilik bezaklarini ularning rang-barangligi, giometrik va o`simliksimon naqshlar ularning kompozitsion tasviri zavq olishga, tarbiyalanishga, ular orqali o`z orzu umidlarini, muhabbatlarini xalqqa izxor etishga chorlaydi. Asrlar davomida orttirilgan madaniy boyligimiz, xalq amaliy sanatining ayrim turlari, ularning o`ziga xos tomonlar, xaqiqiy o`zbekcha nomlari, ishlash texnologiyalari va ularni yaratgan ustalarning nomlari asta-sekin unitilib ketish arafasida. Shuning uchun xalqimizning asrlar bo`yi qilgan ijodiy mehnati natijasida yaratilgan tarixiy yodgorliklar va boshqa amaliy sanat ko`z qorachig`idek saqlash, qadrlash va ulardan foydalanish xozirgi davrimizning eng muhim vazifalaridan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
