Mavzu: Geografiya fani dasturiga amaliy mashg’ulot larni tashkil etish.

Mavzu: Geografiya fani dasturiga amaliy mashg’ulot larni tashkil etish. (xaritalar yordamida) (1- QISM)

Sadieva K. SH
“Geografiya –xarita bilan boshlanib, xarita bilan tugaydi” S.Baranskiy

Dunyoning birinchi xaritasi

Eramizdan avvalgi III asrda qadimgi yunon olimi Eratosfen Yerning kattaligini ancha aniq o`lchagan. U dunyoning birinchi xaritasini tuzgan.

Dunyoning ikkinchi xaritasi

• Eramizning II asrida ancha mukammalroq xaritani Ptolomey tuzgan.

GEOGRAFIK XARITALAR – BILIM MANBAYI

• Geografiya darslarida mu-ayyan mavzuni o’rganish jara-yonida xarita-lardan foyda-lanish shart

• Bilimlarni mustahkamlash, voqea-hodisa-larning o’zaro bog’liqligini anglab yetish uchun ham xari-talarni tahlil qilish zarur

XARITALAR TO’RTTA ASOSIY BELGISIGA KO’RA GURUHGA AJRATILADI

• Xaritada tasvirlangan hududning katta-kichikligiga ko’ra
• Masshtabiga ko’ra
• Mazmuniga ko’ra
• Ko’zda tutilgan maqsadiga ko’ra

TASVIRLANGAN HUDUDNING KATTA-KICHIKLIGIGA KO’RA, XARITALAR:

• Dunyo va yarimsharlar
• Materiklar va okeanlar hamda ularning qismlari
• Tabiiy o’lkalar va ularning qismlari
• Mamlakatlar
• Viloyatlar va b.

MASSHTABIGA KO’RA

Yirik masshtabli (1:10 000 dan 1:200 000 gacha)
O’rta masshtabli (1:200 000 dan 1:1 000 000 gacha)
Mayda masshtabli (1:1 000 000 va undan mayda) xaritalarga bo’linadi

MAZMUNIGA KO’RA UMUMGEOGRAFIK VA MAVZULI XARITALARGA BO’LINADI

Umumgeografik

Mavzuli

KO’ZDA TUTILGAN MAQSADIGA KO’RA

• O’quv
• Ilmiy
• Turistik
• Targ’ibot-tashviqot kabi turlarga bo’linadi

YERNING QUTBLARI

Yer aylanish o’qining Yer yuzi bilan tutashgan ikki nuqtasi

EKVATOR

Yer yuzida qutblardan barobar uzoqlikda o’tkazilgan aylana chiziq

EKVATOR YERNI IKKITA YARIMSHARGA AJRATIB TURADI

Janubiy va shimoliy yarimsharlar

MERIDIANLAR

Shimoliy qutb bilan janubiy qutbni tutashtiruvchi yer yuzasidan o’tkazilgan yarim aylana chiziq

PARALLELLAR

Yer ekvatoriga parallel qilib chizilgan aylana chiziqlar

00 =111.3km	900 sh.k=0
100 j.k=109.6 km	800 sh.k=19.4 km
200 j.k=104.6 km	700 sh.k=38.2 km
300 j.k=96.5 km	600 sh.k=55.8 km
400 j.k=85.4 km	500 sh.k=71.7 km
500 j.k=71.7 km	400 sh.k=85.4 km
600 j.k=55.8 km	300 sh.k=96.5 km
700 j.k=38.2 km	200 sh.k=104.6 km
800 j.k=19.4 km	100 sh.k= 109.6 km
900 j.k=0	00 =111.3
Janubiy qutb	Ekvator chizig‘i

Mavzuga doir masalalar :
1-masala : Magadan shahri: 600 sh.k, 1500 shq.u.da, Norvegiya poytaxti Oslo shahri 600 sh.k., 100 shq.u.da joylashgan bo’lsa ikki shahar orasidagi masofani aniqlang?
Yechimi: Ikki shahar orasi masofa 1400 ga teng.
Ya’ni, 1500-100=1400 ga teng.
140 ·55.8km= 7812 km
Demak, ikki shahar orasidagi masofa7812 km. ga teng.
Eslatma: 10= 55.8 km.ga teng.(600 sh. kenglikda)
2-masala: 1800 sh.q uzoqlikni 500 parallelli bo‘ylab 00 sh.q uzoqlikgacha kelsak, bu masofa qanchaga teng? (Buyuk Britaniya poytaxti- Londongacha).
Yechimi: Agar 500 sh.kenglik parallellimizni har bir 10 yoy 71.7 km. ga teng deb hisoblasak, 1800- 00=1800 sh.kenglik, ya’ni 1800 · 71.7 km= 12906 km. Demak, 1800 shq.u. 500 sh.k. bo‘ylab- 00 ya’ni, bosh meridiangacha bo‘lgan masofa 12906 km.ga teng bo‘ladi.
б бб бб б б б б бббббббббб
3-savol : Tu-154 samolyotining o’rtacha tezligi soatiga 800 km. ga teng bo’lsa, samolyot masofani qancha vaqtda uchib o’tgan.

• 5 soat 12 minut
• 4 soat 29 minut
• 4 soat 48 minut
• 4 soat 18 minut

4-savol : Agar Boing-737 samolyoti soatiga 2600 kg yoqilg’I sarflasa, uchib o’tgan masofasi uchun qancha yoqilg’i sarflagan.

• 15834 kg
• 16321 kg
• 14560 kg
• 17354 kg