Мавзу: Геоахборотнинг соҳаларда қӯлланилиши Гурух : 105-19 Бажарди: Тӯлқинов Абдураҳмон

Мавзу: Геоахборотнинг соҳаларда қӯлланилиши
Гурух : 105-19
Бажарди: Тӯлқинов Абдураҳмон

Режа:

1. 
   Ишлаб чиқариш аҳамиятидаги ГАТлар
   
2. 
   ГАТларнинг геологияда ва ер ости бойликларидан фойдаланишда қўлланилиши
   
3. 
   ГАТлар давлат ва муниципал бошқарув органларида
   

1. Россияда газ соҳаси газ қазиб чиқарувчи ва газ транспорти
корхоналарининг улкан ҳудудий тақсимланиши билан характерланади.
“Газпром” ОАЖ жаҳондаги энг йирик газ қазиб чиқарувчи ва газ транспорти
компанияси ҳисобланади. Компания Россия регионларида кўп сонли шуъба
корхоналарга эга. Уларнинг аксарияти у ёки бу технологик масалаларни
ечиш технологик жараёнларни автоматлаштирилган бошқариш тизимлари
(ТЖ АБТ) ва бизнес-жараёнларни автоматлаштириш масалаларини ечиш
имкониятини берувчи ERP-тизимлар қаторида, ГАТлардан фаол
фойдаланади.
Ушбу соҳада ГАТлар билан ечилаётган асосий масалаларни қисқача
санаб ўтамиз:
кон саноати ва конлар инфраструктураси рақамли карталарини
яратиш, сақлаш ҳамда визуаллаштириш;
газ ва газоконденсат конларининг геологик структуравий
карталарини шакллантириш;
магистрал газотранспорт тармофларини ва ёрдамчи
инфраструктурани рақамли карталарда визуаллаштириш;
ускуналарнинг ҳолатини оператив визуаллаштириш;
газопроводлардаги қулфлаш арматурасининг ўзгаришларини
таҳлил қилиш;
товарни транспорташ ишларини ГАТнинг ўлчаш
функцияларидан фойдаланиб ҳисоб-китоб қилиш;
газопроводларнинг авария участкаларини локаллаштириш ва
карталарда авария бригадаларининг чиқиш маршрутларини ўтказиш ва
ҳ.к.

Газ соҳасида универсал векторли ГАТлар (кўпинча ArcGIS ва MapInfo

Proftssional) баробарида ихтисослаштирилган тизимлар ҳам қўлланилади.
Универсал векторли ГАТлар асосан корхоналар томонидан
фойдаланиладиган турли технологик ва картографик ахборотни сақлаш ва визуaлаштириш учун қўлланилади. Газ қувири участкаси технологик схемасининг наъмунаси
Бироқ, соҳа спецификасини инобатга олиб, мураккаб ҳисобкитобларни талаб қилувчи аксарият масалаларни ечиш учун универсал
ГАТларни қўллаш самарали эмас деб ҳисобланади. Ҳозирги кунда бунинг
учун моделлаш тизимлари таркибида турли ихтисослаштирилган
ГАТлардан фойдаланилади. Бу соҳада ечиладиган масалалар спектри
шунчалик кенгки, газ қазиб чиқарувчи ва газ транспорти корхоналарига
корпоратив ахборот тизимлари зарур, уларда ГАТлар таркибий кичик
тизимлардан бири ҳисобланади. Бу каби тизимга мисол "Востокгазпром"
ОАЖ ишлаб чиқаришини бошқаришнинг корпоратив геоахборот
тизимидир. Ушбу тизим модулли масштабланадиган структурага эга,
технологик, ишлаб чиқариш, режавий, картографик ва бошқа ахборотни
сақлаш учун мўлжалланган ягона маълумотлар банки эса, Microsoft SQL Server 2005 саноат МББТ базасида тузилган. Тизм ядроси шундай
реализация қилинганки, муайян фойдаланувчининг автоматлаштирилган
ишчи ўрни (АИЎ) ядронинг у ёки бу функцияларини реализация қилувчи
модулларнинг (кичик тизимларнинг) ихтиёрий наборидан шакллантирилиши мумкин.

Бу тизим ўз таркибида карталар, мнемосхемалар ва технологик

схемаларни визуаллаштириш кичик тизимига эга. Корхонанинг катта
ҳудудий тақсимланганлиги муносабати билан газни ва газ коденсатини
қазиб олиш, тайёрлаш ҳамда транспортировкалаш жараёнларининг жорий
ҳолатини акс эттирувчи технологик маълумотларга оператив кириш
муаммоси вужудга келади. Маълумотларни карталар, мнемосхемалар ва
технологик схемалар кўринишида ифодалаш бундай киришни янада
самаралироқ амалга ошириш имкониятини беради.
Визуаллаштириш кичик тизими турли масштаблар рақамли векторли
ва растрли карталарини ҳамда масштабдан ташқи мнемосхемаларни ва
технологик схемаларни кўриб чиқиш функцияларини, шунингдек карталар
ва схемалар бўйича кўриб чиқишни бошқариш ва навигация
функцияларини фойдаланувчиларнинг кенг гуруҳига тақдим этиш учун
мўлжалланган. Кичик тизимда визуаллаштириладиган карта ёки схемани
картада грфик тарзда акс эттириладиган жорий оператив вазиятга
мувофиқ автоматик янгилаш имконияти назарда тутилган.
Визуаллаштириш кичик тизими (ихтисослаштирилган ГАТ) MapInfo
corp. компаниясининг MapInfo MapX картографик дастурий компонентидан
фойдаланиб ишлаб чиқилган.

2. Геология ва ер ости бойликларидан фойдаланиш ГАТлар кенг

кўламда қўлланилаб ошланган биринчи соҳалардан биридир. Бу кўпинча
фазовий атрибутга эга бўлган ва сақланиши, таҳлил қилиниши ҳамда
визуаллаштирилиши зарур бўлган турлича жинсли маълумотларнинг
катта ҳажми билан изоҳланади.
8.4-расмда Томск вилоятининг Кедровий ш. яқинидаги қазиш ишлари
кетаётган нефть конининг сув олиш иншооти скважиналари бўйича
геологик очиқ конга мисол келтирилган. Юқори ўнг бурчакда скважиналар тармоғининг кўрсатилган, унда тўртта белгиланган скважиналардан очиқ
конни тузиш учун фойдаланилган. Пастки қисмда ушбу тўртта
скважиналар бўйича тузилган геологик очиқ кон кўрсатилган. Турли
рангда стратиграфик бўлинмалар, штриховкалар билан эса – жинслар
кўрсатилган. Скважиналар туширилган географик карта расмнинг ўнг
қисмида кўрсатилган. Очиқ кон MapInfo Proftssional ГАТи базасида
яратилган муаммога ориентирланган ГАТ бўлмиш “Разрез” тизимининг
дастурий таъминоти ёрдамида тузилган.
8.5-расмда Томск вилояти Останкино конининг стуктуравий картаси
фрагменти кўрсатилган. Карта қуйидаги қатламларни ўз ичига олади:
скважиналар, ёриқлар чизиқлари, нефтга бой қатламлар устлари ва бошқ.
Нефтга бой қатламлар устлари изолиниялари MapInfo Proftssional
ГАТининг кенгайтмаси бўлмиш SurfMapper тизимининг дастурий
таъминоти ёрдамида тузилган.
Ер ости бойликларидан фодаланиш масалаларини ечишда
конларнинг, лицензион ва ер участкаларининг контурлари билан муолажа
қилиш учун ихтисослаштирилган ГАТлар қўлланилади.

3. Самарали муниципал бошқарув учун, шу жумладан барча мунциипал

хизматларни ва бошқарув органларини шаҳарнинг инфраструктура
объектлари тўғрисидаги аниқ ва актуал маълумотлар билан таъминлаш
имкониятини берувчи воситалар ҳам зарур. Бу маълумотларнинг аксарият
қисми фазовий боғланишга эга. Шу муносабат билан ГАТлардан
фойдаланиш бундай маълумотларни таҳлил қилиш билан боғлиқ
масалаларни янада самаралироқ ечиш имкониятини беради.
Бугунда самарали муниципал бошқарув масалаларини ечиш учун
ГАТларнинг алоҳида класси –муниципал ГАТлар қўлланилади. Бу тизимлар ҳам универсал ГАТлар асосида яратилиши, ҳам зикр этилган масалаларни
ечиш учун “нолдан бошлаб” ишлаб чиқилган бўлиши мумкин. Энг кўп
ҳолларда бундай ГАТлар турли хил кадастрларни (ер кадастри, кўчмас мулк
кадастри ва ҳ.к.) юритиш учун, шаҳарнинг транспорт тармоқлари ва
муҳандислик коммуникациялари тўғрисидаги маълумотларни
марказлаштирилган ҳолда сақлаш учун қўлланилади . ГАТлар
шунингдек шаҳарнинг ҳаёт фаолиятини таъминловчи корхоналарнинг
диспетчерлик хизматлари томонидан транспорт оқимларини, электр,
иссиқлик ва бошқа тармоқларни бошқариш учун ҳам қўлланилади.
Федерал давлат органлари томонидан қўлланиладиган ГАТлар ичида
Россия Федерациясининг “Выборы” Давлат автоматлаштирилган
тизимини (бундан кейин “Выборы” ДАТи) таъкидлаб ўтиш арзийди.
“Выборы” ДАТининг дастурий таъминоти умумтизим ва махсус
дастурий воситалар мажмуини ўзида ифодалайди. Выборы” ДАТининг
умумий дастурий таъминоти фойдаланувчиларнинг автоматлаштирилган ишчи ўринларини тузиш, ягона дастурий ва ахборот муҳитини яратиш ва
соз ҳолда тутиш учун қўлланилади. “Выборы” ДАТининг махсус дастурий
таъминоти – бу ҳам сайловлар вақтида, ҳам улар орасида “Выборы” ДАТи
олдида турган масалаларнинг ечимини таъминловчи, Россияда ишлаб
чиқилган кўп мақсадли ва кўп функционал дастурлар пакетидир. Махсус
дастурий таъминот таркибига картографик маълумотларни тайёрлаш ва
таҳлил қилиш учун мўлжалланган “Картография” модули киритилган.
Бугунги кунга келиб, давлат табиатни муҳофаза қилиш органлари
(Сув ресурслари федерал агентлиги, Федерал ўрмон агентлиги, Ер ости
бойликларидан фойдаланиш агентлиги ва ҳ.к.), Фавқулодда вазиятлар
вазирлиги ва ҳ.к.лар учун ГАТлар эксплуатация қилинмоқда ёки
яратилмоқда.