Mavzu. G’aznachilikda narxlar monitoringi

G’aznachilikda yuridik majburiyatlarni ro’yxatga olish tartibi qanday?
Budjet tashkilotlari va budjet mablag`lari oluvchilar tomonidan yuridik majburiyatlarni qabid qilish, ularni g`aznachilikda ro`yhatdan o`tkazish hamda hisobga olish ishlari O`zbekistoRespublikasi Budjet Kodeksi bilan, shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2007-raqam bilan ro`yhatdan o`tkazilgan "Davlat budjeti g’azna ijrosi qoidalari"¹ (16.09.2009.) bilan tartibga solinadi va amalga oshiriladi.

Budjet Kodeksida: "Yuridik majburiyatlar - budjet tashkilotlarida va budjet mablag`lari oluvchilarda tuzilgan shartnomalar, shuningdek, tegishli davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining qarorlari asosida yuzaga keladigan majburiyatlar" deb belgilab qo`yilgan.

Yuridik majburiyatlar budjet tasnifming turi boigan iqtisodiy tasnif kodlari bo`yicha budjetdan ajratiladigan mablag`lar doirasida budjet tashkilotlari va budjet mablag`lari oluvchilar tomonidan qabul qilinadi hamda g`aznachilikbo`linmalari tomonidan ro`yhatdan oikaziladi.

Budjet tashkiloti kontragentdan tovarlar sotib olish (ishlar bajarish, xizmatlar ko`rsatish) to’g’risida ofertani (taklifi) qabul qilganidan so`ng, shartnomani akseptlaydi (imzolaydi) va g`aznachilikka ro`yhatdan o`tkazish uchun taqdim etadi. Yuridik

6.3-rasm. Budjetdan mablag` oluvchilar shartnomalarini ro<sup>(</sup>yxatdan o`kazish tartibi³

majburiyat vujudga kelishi uchun bu shartnomaning Budjet tashkilotlari va budjet mablag`lari oluvchilarning budjetdan ajratiiadigan mablag`lar bo`yicha tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) yetkazib beruvchilar bilan tuzgan shartnomalari, shuning-dek, ularga kiritilgan o`zgartirish va qo`shimchaiar, ular g`aznachilik bo`linmalarda ro`yhatdan o`tkazilganidan keyin kuchga kiradi. Yuridik majburiyatning g`aznachilikva uning hududiy bo`linma-larida majburiy tarzda ro`yhatga olinishidan maqsad - shartnomalarning to`g`ri tuzilganligi, ularning tasdiqlangan smetalar doirasida tuzilganligi, narxlar to`g`ri belgilanganligini nazorat qilishdan iborat. Bu faoliyatning to`g`ri amalga oshirilishi g`aznachilik faoliyatining samaradorligini ko`rsatadi, budjet mablag`larining maqsadli sarflanishini ta`minlaydi, budjetdan mablag` oluvchilar va ularga mol yetkazib beruvchilarning shartnomaviy-huquqiy munosabatlarining to`g`ri yoiga qo`yilishini talab etadi. Vazirliklar, davlat qo`mitalari va idoralari o`zlari uchun belgilangan budjetdan tashqari jamg`armalari mablag`lari hisobidan ham tovar (ish, xizmat) yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar tuzadi. Budjet Kodeksida belgilanishicha, budjetdan tashqari jamg`armalar mablag`lari hisobidan ijro etilishi lozim bo`lgan yuridik majburiyatlar g’aznachilik bo`linmalari tomonidan vazirlik va idoralarning daromadlar va xarajatlar smetalarida nazarda tutilgan mablag`lar doirasida hisobga olish uchun qabul qilinadi. "Davlat budjeti g’azna ijrosi qoidalari”ga muvofiq, budjet tizimining tegishli bo`g`inidan (respublika budjeti, viloyat, tuman va shahar budjetlaridan) mablag` oluvchilarning budjet hisobidan mah-sulot yetkazib beruvchilar bilan tuzgan shartnomalari, shuningdek kapital qurilish buyurtmachilarining shartnomalari g`aznachilik bo`linmalarida majburiy tartibda ro`yhatga olinadi. Budjet tashkilotlari va budjetdan mablag` oluvchilar tomonidan qabul qilmadigan yuridik majburiyatlar hajmi ular xarajatlar smetalarida nazarda tutilgan, ajratilgan budjet mablag`lari bilan, kapital qo`yilmalar xarajatlari bo`yicha esa - har bir obyekt bo`yicha o`rnatilgan tartibda tasdiqlangan kapital qo`yilmalar bilan chegaralanadi. Budjetdan mablag` oluvchilar mahsulot yetkazib beruvchilar bilan vaqtinchalik smetada nazarda tutilgan summalardan oshmagan summalarga shartnomalar tuzadi. Budjetdan mablag`" oluvchilarning asosiy smetasi ro`yhatga olingandan so`ng, oldingi qabul qilingan yuridik majburiyatlar summasini hisobga olgan holda, oldingi shartnomalarga qo`shimcha kelishuvlar tuzilishi mumkin. Smetaning I va II guruh xarajatlari bo`yicha yuridik majburiyatlar ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlarni to`lash uchun naqd pul olishga so`rovnomalar asosida ro`yhatga olinadi. Budjetdan mablag` oluvchilarning budjet mablag`lari hisobidan shartnomalari faqat xarajatlarni qoplashga manbaning mavjudligi to’g’risidagi tasdiqnoma va ushbu maqsadlarga ajratilgan budjet mablag`lari (limitlari) mavjud boigan xarid hajmigagina tuzilishi mumkin. Budjetdan mablag` oluvchilar bilan mahsulot yetkazib beruvchilar (pudratchilar) o`rtasidagi shartnomalarning amal qilish muddati tegishli moliya yilining 31 -dekabridan kechikmagan muddatga tuzilishi lozim, bajarish muddati bir necha yilni tashkil qilishi mumkin boigan (kapital qo`yilmalarning bir necha yilga moijallanganligini tasdiqlovchi manzilli ro`yhatlar asosida) kapital qo`yilmalar (kapital qurilish, rekonstruksiya) bo`yicha shartnomalar bundan mustasno. Manzilli ro`yhatlar asosida bir necha yil davom etadigan kapital qo`yilmalar bo`yicha yuridik majburiyatlar g’aznachilik bo`linmalari tomonidan qurilish pudratchi tashkilotiga to`lab berilishi nazarda tutilgan mablag` 1arning joriy moliya yili uchun to`g`ri keladigan qismi doirasida, tasdiqlangan manzilli ro`yhat asosida "G<sup>1</sup>aznachilik" dasturiy majmuida hisobga olinadi. Shartnomaning qolgan summasi, ulami tegishli obyektlar va yillar bo`yicha manzilli va titul ro`yhatlarda aks ettinlishi sharti bilan keyingi yillarning yuridik majburiyatlarida hisobga olinadi. Tovar(ish, xizmat)lar uchun to`lovlar mablag`larning bir nechta manbai hisobidan amalga oshirilishi nazarda tutilgan hollarda, shartnomalarda ushbu manbalar bo`yicha rekvizitlar va har bir manba hisobidan to`lanishi lozim bo`lgan sumraalar majburiy tartibda alohida ko`rsatiladi. Budjetdan mablag` oluvchilar tovar-moddiy boyliklarni sotib olishda mahsulot yetkazib beruvchilardan tegishli faoliyat turi uchun litsenziya(ruxsatnoma)sinmg notarial tasdiqlangan nusxasini va tegishli organlarda davlat ro`yhatiga olinganligi to’g’risidagi hujjatlarni so`rab oladi. Ushbu hujjatlar g`aznachilik bo`linmalariga ro`yhatga olish uchun taqdim etiladigan shartnomalar bilan birga taqdim qilinadi. Taqdim etilgan shartnomalarda yoki ularga ilovalarda tovar(ish, xizmat)lar miqdori, narxi va umumiy summasi ko`rsatilgan tafsilotli ro`yhati aks ettirilishi lozim. Budjetdan mablag' oluvchilar va mahsulot yetkazib beruvchilar o 'rtasida tuzilgan shartnomalar g’aznachilik bo linmalariga quyidagi talablarga rioya qilingan holda taqdim qilinadi:budjetdan rag`bat oluvchilarning mahsulot yetkazib beruvchilar bilan tuzgan shartnomalari majburiy tartibda ularning yuridik xizmatlari (shartnoma asosida jalb qilingan advokatlar) tomonidan qonun hujjatlariga muvofiqligiga tekshirilgan boiishi zarur. Agar taqdim etilayotgan shartnomaning summasi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining 200 baravari miqdoridan oshmasa, shartnomalarga tomonlarning yuridik xizmati yoki jalb etilgan advokatlar imzosi qo`yiladi. Agar shartnoma summasi, qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining 200 baravaridan ortiq boisa, tomonlar yuridik xizmati yoki jalb etilgan advokatlaming xulosasi ilova qilinishi lozim; umumiy summasi 100 ming AQSh dollariga teng miqdordan kam boigan shartnomalarni raahsulot yetkazib beruvchini tanlash bo`yicha o`tkazilgan eng yaxshi konkurs takliflarini tanlab olish uchun hujjatlari ilova qilingan holda taqdim qilinadi. Bunda, konkurs takliflari tanlovini o<sup>4</sup>tkazish, mahsulot yetkazib beruvchini tanlash bo`yicha, kamida, ikkita konkurs taklifi bo`lganda, qonunchilikda nazarda tutilgan hollardan tashqari, konkurs takliflarim ko`rib chiqish asosida konkurs takliflari tanlovi bayonnoraasini rasmiylashtirish asosida amalga oshiriladi; shartnoma summasi 100 ming AQSh dollariga teng bo`lgan miqdoridan ortiq bo`lganda, qonunchilikka muvofiq o`tkazilgan tender savdolari bo`yicha hujjatlarni shartnomaga ilova qilgan holda taqdim qilinadi; shartnomalar mahsulot yetkazib beruvchi va buyurtmachi (budjetdan mablag' oluvchilar) tomonidan imzo qo`yish huquqiga ega bo`lgan shaxslar tomonidan imzolangan bo`lishi va ikki tomonning muhrlari bilan tasdiqlangan bo`lishi shart; buyurtmachi (budjetdan mablag` oluvchilar)ning rekvizitlarida, shuningdek, buyurtmachi (budjetdan mablag` oluvchi)ning xarajatlari to`lovi amalga oshiriladigan tegishli g’azna hisobvarag`i ham ko<sup>`</sup>rsatiladi; shartnomani ro`yhatga olish uchun budjetdan mablag` oluvchi g’aznachilik bo`linmasiga shartnomaning ikki asl nusxasini va bitta ko`chirma nusxasini taqdim qiladi. Shartnomalarga 1-ilovadagi shaklga muvofiq to`lovlar jadvali ilova qilinishi hamda barcha o`rnatilgan talablarga rioya qilish shart; budjetdan mablag` oluvchilar shartnomalarai g’aznachilik bo`linmalariga ro<sup>4</sup>yxatga olish uchun ular tuzilgandan so`ng 20 ish kuni mobaynida, biroq joriy moliya yilining 25 dekabridan kechikmasdan taqdim etishlari lozim, budjetdan mablag` oluvchi tomonidan shartnomalar tuzilib, 20 ish kuni o`tgandan so`ng taqdim qilingan hollarda, shartnoma budjetdan mablag` oluvchiga g`aznachilik bo`linmasida ro`yhatga olinmasdan qaytariladi. G`aznachilikning tegishli bo`limlari mutaxassislari muntazam ravishda juda katta hajmdagi hujjatlarni qabul qilib olib, nazoratdan oikazadi. Bu g`aznachilikxodimlaridan yuqori darajadagi operativlikni, bilim, uquv va ko`nikmani talab etadi. g`aznachilik bo<sup>`</sup>linmasi budjetdan mablag` oluvchi tomonidan shartnoma taqdim etilgan kundan boshlab uch ish kuni davomida quyidagilami tekshiradi: shartnomada ko`rsatilgan summani to`lash uchun budjetdan mablag` oluvchining xarajatlar smetasida nazarda tutilgan budjet mablag`lanning mavjudligi; qonunchilikka muvofiq yuridik xizmat yoki jalb qilingan advokatlarning imzolari, yuridik xulosalarining mavjudligi va haqqoniyligi; tomonlarning zarur bank rekvizitlari, muhri va imzolarining mavjudligi; tovar (ish, xizmat)larning yetkazib berish jadvali, qurilish pudrat shartnomalari bo`yicha qurilish obyekti jadvalining mayjudligi va b. G`aznachilik bo`linmalari shartnomalarni mas'ul xodim tomomdan shartnomaning birinchi va ikkinchi asl nusxalari va ko`chirmanusxasining barcha varaqlariga "Ro`yhatga olingan" shtampini qo`yish va ro`yhatga olingan raqami va sanasi ko`rsatilib,ularni g`aznachilikbo`linmasining vakoiatii shaxsi imzosi va g`aznachilikbo`linmasining muhri biian tasdiqlash orqali ro`yhatga oladi. Ro`yhatga olingandan so`ng, shartnomaning ikki asl nusxasi budjetdan mablag` oiuvchiga qaytariladi, ro`yhatga olingan shartnomaning ko`chirmanusxasi g`aznachilikbo`linmasida hisobga olish va saqiash uchun qoldinladi. Shartnomalar hisobi "g`aznachilik" dasturiy majmuida elektron tarzda budjetdan mablag` oluvchining nomi va rekvizitlari, shuningdek, shartnoma summasi, uning raqami va tuzilgan sanasi, g’aznachilik bo`linmasi tomonidan ro`yhatga olingan raqami va sanasi ko`rsatilgan holda, "Budjetdan mablag` okivchilarning mahsulot yetkazib bcruvchilar bilan tuzgan shartnomalarini ro`yhatga olish kitobi"da mazkur darslikning 2ilovasida keltirilgan shakl bo`yicha amalga oshiriladi. Shuni ta'kidlash kerakki, budjet tashkilotlari va budjet mablag`lari oluvchilarning tovarlami (ishlarni, xizmatlarni) yetkazib berish to’g’risida tuziladigan shartnomalarida 15 foiz miqdorida oldindan to`lovui amaiga oshirish nazarda tutiladi, bundan O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan beigilangan hollar mustasno. Ayrim hollarda Vazirlar Mahkamasi tomonidan budjetdan mablag` oiuvchilarning xarid qilishda 15 foizdan ortiq miqdorda avans to`lashi lozim bo`lgan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning turlari ro`yhati tasdiqlanadi. Masalan, Vazirlar Mahkamasining 2011-yii, 24-avgustdagi 241son qaroriga muvotiq, elektr energiyasi, mazut, ko`mir, benzin, dizel yoqilg`isi, mineral o`g`itlar, shuningdek, avia va temir yo`l chiptalari, sanatoriylar, dam olish zonalari va bolalar sog`lomlashtirish oromgohlariga yo`llanmaiar, barcha turdagi shahar yo`lovchi transporti yo`l kartochkalari kabilarni xarid qilishda 15 foizdan ortiq miqdorda (30 foizdan 100 foizgacha) oldindan to`lov joriy etilgan. Budjet tashkilotlari va budjet mablag`lari oluvchilanung tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) import qilish bo`yicha shartnornalari. Ularga kiritilgan o`zgartirish va qo`shimchalar ushbu shartnomalar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda vakolatli organlarda tegishli ekspertizadan o`tganidan va hisobga qo`yilganidan so`ng g`aznachilik bo`linmalar tomonidan ro`yhatdan o`tkaziladi. Bunda shartnomalarda ko`rsatilgan summalar g`aznachilik bo`linmalari tomonidan O`zbekiston Respublikasining milliy valyutasida hisobga oiinadi. Shu bilan birga, quyidagi holatlarda budjet mablag`larini shartnoma tuzilmasdan turib to 'lashga o 'tkazish amalga oshirilishi mumkin: budjet tashkilotining budjetdan ajratilgan mablag`lar hisobidan iqtisod qilingan mablag`larini o`z budjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg`armasiga, shuningdek, tibbiyot muassasasi tomonidan xarajatlar smetasida nazarda tutilgan maqsadli budjetdan ajratiladigan mablag`lari hisobidan o`zining tibbiyot tashkilotlarini moddiy rag`batlantirish va rivojlantirish jamg`armasiga; kapital qo`yilmalar bo`yicha buyurtmachi xizmatini saqlab turishga, har bir obyekt bo`yicha kelishilgan manzilli va titul ro`yhatlarda hamda shaxsiy g’azna hisobvaraqlarida ushbu maqsadlar uchun nazarda tutilgan summalar doirasida; soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining xizmatlari uchun haq to`lashga; yuridik majburiyatlar mavjudligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar asosida amalga oshiriladigan xarajatlarru to`lashga. Xulosa qilib aytganda, budjetdan mablag` oluvchilar va mahsulot yetkazib beruvchilar bilan budjet mablag`lari hisobiga tuzilgan shartnomalar faqat ularning g`aznachilik bo`linmalarida majburiy ro`yhatga olinganidan so`ng kuchga kiradi. Budjetdan mablag` oluvchilar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar tuzadi, shuningdek, shartnomalarga budjetdan mablag` oluvchilarning xarajatlar smetalarida nazarda tutilgan tegishli rcjali budjet mablag`lari doirasidagina qo`shimcha va o`zgartirishlar kiritadi. Budjetdan mablag` oluvchilar bilan yetkazib beruvchilar o`rtasida tuziladigan shartnomalar tegishli g`aznachilikorganlarida majburiy ro`yhatdan o`tkazilib, ularga tegishli raqamlar berilishi va ro`yhatdan oikazish sanasi ko`rsatilishi kerak. Bu chora-tadbirlar budjetdan ajratilayotgan mablag`larning maqsadli ishlatilishini ta'minlash, shartnomalarda ko`zda tutilgan summalarning rejalarda ko`rsatilgan mablag`larga mosligini nazorat qilish, to`lov intizomi buzilishlarining oldini olish, narxlarning to`g`ri qo`llanilishini ta'minlash maqsadida, pirovardida, g’aznachilik faoliyatining samaradorligini oshirish maqsadida amalga

Pinbord usuli

( inglizchadan: pin - mustahkamlash, board - doska)
Bu o’qitish usulining mohiyati shundan iboratki, unda munozara yoki o’quv suhbati amaliy usul bilan bog’lanib ketadi. Uning afzallik funksiyalari- rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi vazifadir: o’quvchilarda muloqat yuritish va munozara olib borish madaniyati shakllanadi, o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki yozma ravishda bayon etish mahorati, mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi rivojlanadi.
Pinbordning texnologik xaritasi
Ish bosqichlari va tarkibi
Faoliyat
O’qituvchi
O’quvchi
1-bosqich
Tayyor-lov

Mavzuni aniqlaydi, maqsadni aniq ifoda etadi, natija va baholash mezonini aniqlaydi.Qiziqtiruvchi (muzokarani) savol va asosiy fikrlarni shakllantiradi.

2-Bosqich
Mavzuni ishlash
Mavzu tuzilishini aniqlaydi, o’z mulohazalarini bildiradi va o’quvchilarga o’z nuqtai nazarlarini bayon etishni taklif etadi. «Pinbord» usulin tushuntiradi. Munozara boshlanishini tezlashtirish uchun bir nechta tayyorlangan savollarni berishi mumkin.
Munozara vaqtida mavzuni ishlab chiqadilar.
3-Bosqich
O’z xulo-salarini yozma bayon etish

Kuzatadi
Munozara davomida shakllangan fikrlarini asosiy xulosalar ko’rinishida qog’oz varog’i yoki kartochkaga yozib doskaga ilib qo’yadilar

4-Bosqich
Umumlash-tirish

Maslahat va tavsiya orqali majbur qilmasdan ko’mak berish.

O’quv guruhining 2-3 a`zosi o’rtoqlari bilan maslahatlashgan holda mazmuniga qarab ma`lumotni tartiblaydilar va guruhlarga bo’ladilar. Strelka, chiziq va boshqa belgilar yordamida ularning o’zaro munosabatini: bir butun yoki qarama-qarshi nuqtai nazarni shakllantiradilar
5-bosqich
Yakun yasash, tahlil qilish, baholash

O’quvchilar tomonidan amalga oshirilgan faoliyatga yakun yasaydi, tahlil qiladi va baholaydi.

O’z-o’ziga baho berishni amalga oshirishlari mumkin.
Munozara (Muhokama) uslubi

Ko’p hollarda seminar mashg’ulotlari orada o’qituvchi monologlari bilan bo’linadigan talabalar monologlari shaklida o’tadi, qolgan o’quvchilar esa shu paytda zerikib o’tiradilar. Shuning uchun darsda Munozara usulini qo’llash barcha o’quvchilarning faolligini oshirib, zerikishlarga yo’l qo’ymaydi.

«Munozara»ni o’tkazish usuli:
Yetakchi munozara mavzusini tanlaydi va qatnashuvchilarni taklif qiladi;
Yetakchi qatnashuvchilarga muammoni «Aqliy hujum» masalasini beradi va uni o’tkazish tartibini belgilaydi;
«Aqliy hujum» vaqtida bildirilgan g’oya va fikrlarni yozib borish uchun kotib tayinlanadi. Bu bosqichda guruh qatnashchilarining har biri o’z fikrini bildirishiga sharoit yaratiladi;
Yetakchi ikkinchi bosqichga o’tishdan avval qisqa tanaffus e`lon qiladi. Ikkinchi bosqichda bildirilgan fikr va g’oyalarni guruhlashtirib, ularni tahlil qilishga o’tiladi;
Tahlil orqali qo’yilgan vazifani eng maqbul yechimini topishga harakat qilinadi.
O’qituvchi munozara paytida quyidagi savollarni berishi mumkin:
Siz misol keltira olmaysizmi?
Nahotki! Nima uchun?
Bu fikr Aziz aytgani bilan qanday qilib moslanadi?
Demak, siz Lolaning fikriga qo’shilasiz?
Siz menga aytmang, Akbarni ishontirishingiz lozim!
Sizning xayolingizga ________ ekanligi to’g’risidagi fikr kelmadimi?
O’quvchilar fikrlari qanday bo’lishidan qat`iy nazar, unga munosabat bildirishga shoshilmaslik munozara yuritishning qat`iy qoidasi bo’lib hisoblanadi. Shu bilan birga o’kituvchi fikrlarning mantiqsizligiga, yaqqol qarama-qarshi, asossiz fikrlarning bildirilishiga ham yo’l qo’ymasligi lozim. Odobli luqma bilan fikrlarning asosliligini, aytilgan yoki qo’llab-quvvatlangan fikrning to’g’riligini oydinlashtirib, ularda aytilgan g’oyaning mantiqiy oqibati to’g’risida fikrlashga qiziqish uyg’otish zarur.

Muzyorar

Ko’pchilik odamlar notanish vaziyatda (yangi sinf yoki yangi maktabda, kursning boshlanishida) bo’lganlarida o’zlarini jar`atsiz sezishadi. Ko’pincha bir-birlarini bilishmaydi. Agar xech bulmaganda bir kishi bilan tanish bo’lsalar, ular birga bo’lishadi. Shuning uchun o’qituvchi (yoki boshlovchi) o’quvchilarga o’zlariga ishonch hissiyotini beradigan do’stona muhitni va ular o’zlari o’rganishlari kerak bo’lgan narsaga diqqatlarini qarata oladigan vaziyatni yaratishi kerak. Bunda Muzyorar usulidan foydalanish mumkin. Bu ta`lim beruvchi va ta`lim oluvchilar o’rtasidagi «tusiq»ni yo’qotishga qaratilgan usul.
Muzyorarga quyidagi misollarni keltirish mumkin:

Taqdim etish.

O’quvchi yoki ishtirokchilardan ular o’zlarini tanishtirishlari va o’zlari to’g’risida muayyan axborot berishlari suraladi. Ular taqdim etgan axborot saylanmasi sinf yoki kurs xususiyatiga bog’liq. Bu quyidagilar bo’lishi mumkin:
ism-sharifi
yashash joyi
qiziqishi
fanlarga munosabati
Bu axborot jadval shaklida katta qog’oz varag’iga yozib jamlansa yaxshi bo’ladi.
Bu usul kam vaqtni oladi (har o’quvchiga 1-2 minut), biroq undan 30 kishidan ko’p guruhlarda foydalanib bo’lmaydi. Bizda ular haqida axborot kam bo’lgan, ulardagi odamlar bir-birlarini yaxshi bilmaydigan guruhlar uchun yaxshi, biroq u har doim ham guruh a`zolarining yaxshi tanishishlariga kafolat bermaydi.

Interv`yu.

Bir-birlarini yaxshi tanimaydigan juftliklar tuzilib, ularga tanishib olishlari uchun 5-7 minut vaqt beriladi. So’ng juftlikning har bir a`zosi butun guruhga o’z sherigi to’g’risdagi ma`lumotlarni biror qiziqarli faktni qo’shgan holda taqdim etadi.
Bunda guruhdagi har bir kishi bitta odam bilan tanishishi kafolatlanadi. Bu usul ishtiokchilarga dadillik hissini beradi, biroq uni 25 kishidan ko’p guruhda qo’llash mumkin emas.

Jadvallar.

Har bir ishtirokchiga flomaster va katta qog’oz varog’i beriladi. Qog’oz to’rt qismga bo’linib, har biriga quyidagi axborotni yozish topshiriladi:
yuqoridagi chap burchakda: o’zini bir so’z bilan tasvirlasin
yuqoridagi o’ng burchakda: nima bilan faxrlanishini yozsin
pastdagi chap burchakda: o’zi haqida qandaydir bir sirni oshkor kilsin (bu jiddiy sir bo’lishi majburiy emas, biroq shunday axborot bo’lsinki, u haqda ishtirokchilardan hech kim bilmasin)
pastdagi o’ng burchakda: o’z xobbisini chizib bersin.
(Jadvalning katakchalarini guruh xususiyatiga qarab o’zgartirish mumkin)
Hamma ishtirokchilar ishni tugatganlaridan keyin ular jadvalni oldlarida ushlab zalning o’rtasiga chiqishadi. U yoq- bu yoqqa o’tib ishtirokchilar bir-birlari bilan tanishadilar. Ishtirokchilar o’z ismlarini jadvallarga yozib, ularni devorga ilib qo’yishadi.

Moliya

2020-2024 yillarda O‘zbekiston Respublikasi Davlat moliyasini boshqarish tizimini takomillashtirish Strategiyasi muhokamasi o‘tkazildi

Concrete
2020 yil 24 fevral kuni O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi binosida 2020-2024 yillarda O‘zbekiston Respublikasi Davlat moliyasini boshqarish tizimini takomillashtirish Strategiyasi Xalqaro moliyaviy institutlar vakillari ishtirokida muhokama qilindi.

Strategiya Moliya vazirligi tomonidan Xalqaro valyuta jamg‘armasi va boshqa xalqaro moliyaviy institutlar bilan birgalikda ishlab chiqilgan bo‘lib, mamlakatimizning budjet tizimida amalga oshirilishi rejalashtirilayotgan islohotlarni yagona kompleks hujjatda birlashtiradi. Davlat moliyasi haqidagi keng qamrovli ma'lumotlar shaffofligini ta'minlash, natijadorlik va samaradorlikka o‘tish bo‘yicha soliq-budjet siyosatiga strategik yondashuvni ishlab chiqish, soliq-budjet javobgarligi va hisobdorligini kuchaytirish kabi yo‘nalishlarni nazarda tutadi.
Concrete
Davlat xarajatlari va moliyaviy hisobdorlik (PEFA) metodologiyasi bo‘yicha o‘tkazilgan davlat moliyasini boshqarish samaradorligini va Xalqaro valyuta jamg‘armasining soliq-budjet sohasidagi shaffoflik Kodeksiga muvofiq (FTE) budjet-soliq sohasida davlat moliyasi to‘g‘risidagi ma'lumotlar shaffofligi bo‘yicha 2018-2019 yillarda o‘tkazilgan baholashlar Strategiyani ishlab chiqish uchun asos bo‘ldi.
Concrete
Ushbu baholashlar natijalari va amaldagi budjet tizimidagi muammo va kamchiliklarni hisobga olib, Strategiya loyihasida quyidagi ustuvor yo‘nalishlar belgilangan:
budjet ustuvorligini ta'minlash va budjet jarayoni ishtirokchilarining funksiya va vazifalarani qayta ko‘rib chiqish;

davlat moliyasi to‘g‘risidagi keng qamrovli ma'lumotlarning shaffofligini ta'minlash hisobiga budjet ma'lumotlarining qamrab olinishini, solishtiriluvchanligini va yaxlidligini ta'minlash;

budjet jarayonini mustahkamlash, o‘rta muddatli budjet asoslarini ishlab chiqish, budjetning samaradorlik va natijadorlikka yo‘naltirilganligini oshirish va davlat investisiyalari samaradorligini oshirish orqali soliq-budjet siyosatiga strategik yondashuvni tatbiq etish;

- tavakkalchiliklarni boshqarish tizimini joriy etish orqali tavakkalchiliklar, aktivlar va majburiyatlarni samarali boshqarish, aktivlar va majburiyatlarni boshqarish tizimini mustahkamlash hamda davlat qarzini boshqarish tizimini takomillashtirish;

- budjet hisobi standartlarini unifikasiya qilish, ichki nazorat va audit tizimini takomillashtirish orqali moliyaviy intizomni mustahkamlash hamda budjet jarayoni ustidan parlament va jamoatchilik nazoratini kuchaytirish orqali fiskal javobgarlik va hisobdorlikni kuchaytirish;

- Davlat moliyasini boshqarish sohasida qonunchilik bazasini mustahkamlash, makro – fiskal tahlil funksiyalarini mustahkamlash, soliq xizmatini ko‘rsatish sifatini oshirish va davlat xaridlari tizimini takomillashtirish orqali institusional va qonunchilik bazasini mustahkamlash.

Materialni baholang1 2 3 4 5 (0 ovozlar)

HISOBOTLARNING TARKIBI

04.03.2020
Ma'lum vaqt davomida hisobot kunlik, haftalik, o'n kunlik, oylik, choraklik, yarim yillik, yillik bo'lishi mumkin.
Choraklik va oylik moliyaviy hisobotlar oraliq moliyaviy hisobotdir. Yillik hisobot (yakuniy) hisobot yili uchun tayyorlanadi. Oraliq moliyaviy hisobotlar hisobot yilining boshidan boshlab hisob-kitob asosida tuziladi, u balans va foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotdan iborat bo'lishi kerak.
Ostida hisobot davri tashkilot buxgalteriya hisobotlarini tayyorlashi kerak bo'lgan davrni anglatadi (oy, chorak, yarim yil, 9 oy, yil). Oylik va har chorakda hisobot berishoraliq bo'lganligi sababli, hisobot yilining boshidan boshlab hisob-kitob asosida tuziladi.
Hisobot sanasi tashkilot buxgalteriya hisobotlarini tuzishi kerak bo'lgan sana deb nomlangan.
"Tashkilotning buxgalteriya hisoboti" buxgalteriya hisobi to'g'risidagi nizom tashkilotlarning buxgalteriya hisobotlarini shakllantirishning tarkibi, mazmuni va uslubiy asoslarini belgilaydi. Tashkilotlarning buxgalteriya hisobotlari tarkibiga (byudjetdan tashqari) kiradi (1-rasm):
Buxgalteriya balansi - №1 shakl;
Foyda va zararlar to'g'risidagi hisobot - No2 shakl;
ularga qo'shimchalar:
Kapitaldagi o'zgarishlar to'g'risidagi hisobot - No3 shakl;
Yo'l harakati to'g'risidagi hisobot pul - № 4 shakl;
Buxgalteriya balansiga ilova - shakl 5.
Uchun notijorat tashkilotlar 6-shakl "Qabul qilingan mablag'lardan maqsadli foydalanish to'g'risida hisobot" mavjud.
1-rasm - Oraliq va yillik moliyaviy hisobotlarning tarkibi
Buxgalteriya hisobotlari - bu tashkilotning hisobot kunidagi mol-mulki va moliyaviy holatini, shuningdek uning hisobot davridagi faoliyatining moliyaviy natijalarini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar tizimi.
Qismi sifatida oraliq hisobot Buxgalteriya balansi va foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotni tuzing. Qolgan shakllarni faqat yil oxirida tuzish kerak.
Ba'zi tashkilotlar yillik moliyaviy hisobotlarni to'ldirmasligi mumkin. Bunga quyidagilar kiradi:
- kichik biznes;

- notijorat tashkilotlar.

Kichik biznes sub'ektlarining yillik moliyaviy hisobotlari tarkibi ularning faoliyati qonuniy auditorlik tekshiruvidan o'tkazilishiga bog'liq. Agar tashkilot moliyaviy hisobotni tekshirishga majbur bo'lmasa, u holda yillik moliyaviy hisobotda faqat Balans va foyda va zararlar to'g'risidagi hisobot ko'rsatilishi mumkin. Agar tashkilot auditorlik tekshiruvini o'tkazishi shart bo'lsa, unda Balans hisoboti va foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotga qo'shimcha ravishda ularga ilova (ular uchun ma'lumotlar mavjud) va Izohli eslatma taqdim etish talab qilinadi. Ushbu protsedura Qirg'iziston Moliya vazirligining 2003 yil 22 iyuldagi 67n-sonli buyrug'i bilan tasdiqlangan Yo'riqnomaning 3-bandida belgilangan. Efimova O.V. Tahlil moliyaviy hisobotlar: Ta'lim. nafaqa [Matn] / O.V. Efimova. - Moskva: OMEGA-L, 2004. - 408-yillar.
Notijorat tashkilotlar yillik moliyaviy hisobotda kapitaldagi o'zgarishlar to'g'risidagi hisobotni, pul oqimlari to'g'risidagi hisobotni va balansga qo'shimchani taqdim eta olmaydi. Shu bilan birga, ularga olingan mablag'lardan maqsadli foydalanilganligi to'g'risida Hisobot tuzish tavsiya etiladi (6-shakl).
Agar ma'lumotlar etarli emasligi aniqlansa standart shakllar tashkilotning moliyaviy va mulkiy holati to'g'risida to'liq tasavvurni shakllantirishga to'sqinlik qiladigan buxgalteriya hisobotlari, tashkilot buxgalteriya hisobotlariga qo'shimcha ko'rsatkichlarni kiritish huquqiga ega.
Taqdim etilgan buxgalteriya hisobotlari tashkilotning ilova xatiga ilova qilinadi, tuzilgan belgilangan tartib va taqdim etilgan moliyaviy hisobot tarkibi to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan. Hozirgi vaqtda buxgalteriya hisobi shakllari tavsiya xususiyatiga ega, shu sababli tashkilotlarga buxgalteriya hisobi shakllarini mustaqil ravishda ishlab chiqish huquqi berilgan.
To'g'risidagi qonunga muvofiq buxgalteriya hisobi xususiy, jamoat va davlat mablag'lari hisobidan tuzilgan ochiq aktsiyadorlik jamiyatlari, banklar va boshqa kredit, sug'urta tashkilotlari, fond birjalari, investitsiya va boshqa fondlarning yillik moliyaviy hisobotlari, agar Qirg'iziston Respublikasi qonunlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, hisobot yilidan keyingi yilning 1 iyunidan kechiktirmay majburiy nashr etilishi shart. ...
Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisoboti foydalanuvchilari uchun mavjud bo'lgan gazeta va jurnallarda nashr etiladi yoki ular orasida bukletlar, risolalar shaklida tarqatiladi. Buxgalteriya hisobotlari nashr etilgan deb hisoblanadi, agar nashr aslida kamida bitta davriy bosma nashrda bo'lib o'tgan bo'lsa, bu tashkilot direktorlar kengashining qarori bilan aniqlanishi mumkin yoki ijro etuvchi organ tadbirkorlik sub'ekti. Nashr qilingan moliyaviy hisobotning mazmuni: 1-sonli shakl "Buxgalteriya balansi", 2-sonli shakl "Foyda va zararlar to'g'risidagi hisobot", auditorlik xulosasining yakuniy qismi.
Shakl 1, qisqartirilgan shaklda, agar quyidagilar bo'lsa, bo'limlar bo'yicha jami summalarda nashr etilishi mumkin moliyaviy ko'rsatkichlar: hisobot yilining oxiridagi aktivlar miqdori eng kam ish haqining 400 mingdan oshmaydi; yil davomida mahsulot sotishdan tushadigan mablag 'miqdori eng kam ish haqining milliondan oshmaydi. Erofeeva V.A. Buxgalteriya hisobi (moliyaviy hisobot): Ta'lim. nafaqa [Matn] / V.A. Erofeeva. -Moskva: YURAYT, 2005. -368-yillar.
Ma'lumotlarni taqqoslash maqsadida joriy yilda e'lon qilingan har bir ko'rsatkich uchun o'tgan yilning ko'rsatkichi berilishi kerak.
Buxgalteriya hisobotini tuzishda tashkilot unda keltirilgan ma'lumotlarning to'liq va ishonchli ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak. Buni tasdiqlash uchun kompaniyalar (ular tekshiriladigan shaxslar deb yuritiladi) auditorlik tashkilotlarini, ya'ni hisobotning ishonchliligi to'g'risida o'zlarining professional va xolis fikrlarini bildira oladigan mustaqil shaxslarni jalb qilishadi. Haqida ko'proq auditorlik xulosasi buxgalteriya hisobi haqida biz maslahatlashuvimizda aytib o'tamiz.

1^ zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2007-raqam bilan 16.09.2009 y.da ryxatdan tkazilgan.