Mavzu gazlamaga ishlov berish tehnologiyasi

MAVZU Gazlamaga ishlov berish tehnologiyasi

KRISH
I BOB PARDOZLASH JIHO ZLARIN
1.1 Tabiiy ipakning kimyoviy tarkibi
1.2 Shuningdek, xavfsizlik texnikasi qoidalari
II. BOB Oyoq yuritmali tikuv mashinasining tuzilishi
2.1 Gazlama bilan ishlash darslarini tashkil etish 
metodikasi
2.2 Kerakli uzunlikdagi ipni o’lchash
Xulosa
Foydalangan adabiyotlar

Kirish
Respublikamiz iqtisodiyoti qadam-baqadam o'tayotgan munosabatlari to'qimachilik va yengil sanoat korxonalaridan raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni, mahsulotlari bilan jahon bozoriga chiqishni,jadallashtirmoqda. Ishl;ib chiqarilayotgan mahalliy tolali xommavjud.

Respublikamida qayta ishlashni kengaytirishga alohida etibor qaratilmoqda. Masalan, tayyorlanadigan paxta tolasini o'z icida qayta ishlash hajmini 2010- yilga borib SO loi/ga o’tkazish vazifasig qaratilgan. To'qimachilik yengil sanoat tayyor mahsulotlari hajmini kengaytirish bilan bir qatorda. ularning sifat ko‘rsatkichlarini jahon talablarini qondiradigan darajagaolib chiqishmuhim hisoblainadi. Ии bajarish uchun to‘qimachilik yafigil sanoat korxonalari mulkchilik ko‘rinishlarini o’gartrishi ishlari bilan bir qatorda, chet el firmalarining hozirgi texnologik jihozlari bilan jihozlanmoqda. Yangi qo’shma korxonalar tashkil etish orqali iqtisodiyotning bu tamiog'iga chet el investitsiyalarini jalb qilishga alohida i-'iibor qaratilmoqda. Bu sohada respublika hukumatining bir qator qarorlari qabul qilinib, amalga oshirilmoqda. TоlaIi material larni pardozlash jihozlari yuqori unumdorlikka, alohida yoki agregat tarkibida ishlay olish imkoniyatiga va komputerlashgan boshqarish tizimiga egaligi bilan 3 ajralib turadi. Ularni yaratishda sanitar-gigiyenik talablarga javob berishiga va elektr energiyasi, kimyoviy moddalar, bug', suv sarflarini kamaytirishga erishish asosiy vazifalar hisoblanadi. Tolali materiallarni pardozlash texnologiyasi mexanik, kimyoviy va bug'lash kabi murakkab jarayonlarni o ;z ichiga oladi. Shuning uchun bunday korxonalarda faoliyat ko'rsatadiganmutaxassislartexnologikjihozlardakechayotgan jarayonlar mohiyatini va bu jihozlarning tuzilishini, ishlash prinsiplarini mukammal o'zlashtirishlari yuqori sifatli niahsulot ishlab chiqarishning garovi hisoblanadi. Ayniqsa, texnologik jarayonlar bilan ularni amalga oshirishga xizmat qiladigan pardozlash jihozlari konstruksiyalarining o'ziga xosligi, ular o ‘rtasida bog' 1 iqlik mavjudligini anglab yetish ular to'g’risida bilimga ega bo‘lishni taqozo qiladi. Jihozlar tuzilishini, ishlash prinsiplarini shunday yondashish bilan o'rganish tolali materiallar kimyoviy texnologiyasi kursini yaxshi egallashga xizmat qiladi va u taqdim qilinayotgan darslikning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. laqdim etilayotgan ushbu darslikda “Tolali materiallarni pardozlash korxonalari jihozlari” va “Pardozlash korxona I a ri ning j ihozlari' kurslarining bay oni О ' zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan lasdiqlangan dasturlarga muvofiq amalga oshirilgan. Bayon xarakteri talabalarga jihozlar tuzilishini oddiylashtirib tushunlirishga, ammo bunda har bir o'rganilayotgan konslruksiyaning o'ziga xos jihatlarini ko'zdan qochirmaslikka yo'naltirilgan. Darslikda maTumotlarning berilishi, asosan. tolali materiallarning kimyoviy texnologiyasi jarayonlari ketma-ketligiga mos keladi. Bu talabalar tomonidan tanlanLian mutaxassislikni chuqur egallashga xizmat qiladi. Muallif Toshkent to*qimachilik va yengil sanoat instituti tolali materiallar va qog‘oz kimyoviy texnologiyasi v;i dizayni kafedrasi professori M. Z. Abdukarimovaga, dolscntlar: A. A. Miratayev va I. A. Nabiyevalarga darslik qo'lyo/.masini nashrga tayyorlashda ko'rsatgan yordamlari iicluin o*z minnatdorchiligini bildiradi.

I В О В. PARDOZLASH JIHO ZLARIN

Mehnat ta‘limini barcha yo`nalishlari bo`yicha yozgi o‘quv amaliyotini tashkil qilishdan oldin qaysi sinfda bulishidan qa‘tiy nazar, o‘quv yili mobaqnida usha sinfda o‘quvchilarga nimalar urgatilganini uslubiy aniqlab, sungra amaliyot rejalashtirilsa ancha samarali buladi. Sh u boisdan oldiniga ushbu ishda 6-sinf o‘quvchilariga mehnat ta‘limini servis yo`nalishidagi gazlamalarga ishlov berish texnologiyasi va pazandachilik asoslari bo`yicha o‘quvchilarga nimalarni urgatish kerak va o‘quvchilar o‘quv yili oxirida qanday bilim, kunikma, malakalarni amaliyot orqali mustahkamlash kerak buladi. Quyida 6- sinf o‘quvchilariga mulljallangan bilim, kunikma, malakalar haqida tuxtalamiz.
Jun tolali gazlamalar va ularning olinishi, jun to`qimachilikda ishlatiladigan tabiiy toladir, jun tolasi, tun issiqlikni kam o`tkazishi, namni ko`p yutishi, pishiqligi bilan ajralib turirishi, jun ilashuvchan bo`lganligi uchun kigiz tayyorlashda yagona xom ashyo hisoblanishi haqidaga bilimlar, jun tolasi qo'y, tuya, echki, qoramol va quyonlarning terilari ustidagi tukli qoplamasidan olinishi, jun tolalari ildiz va tana qismlardan iboratligi, hayvonlarning junini qirqish yo'li bilan olingan tola tabiiy jun deyilishi, jun tolasi o'ziga namlikni yaxshi singdiradi va uzoq vaqtda o'z tarkibida tutib turishi, bug', harorat va bosim ta'sirida jun tolasidagi oqsil moddalari va tolaning o'zi ham o'z shaklini o'zgartirish xususiyatiga egaligi, kiyimlarni kimyoviy tozalashda qo`llaniladigan barcha organik erituvchilar ta'siriga jun yaxshi chidashi, quruq jun tolasi 170°C haroratgacha mustahkamligini yo'qotmasligi, jun tolasi issiqni o'zidan asta-sekin o'tkazishi va boshqa shu kabi bilimlarni; Tabiiy ipak tolasi asosan tut ipak qurtidan olingan pillalarni qayta ishlab olinishini, qurt yig'ilgan ipak moddasini tashqariga og'zidagi bezlar orqali siqib chiqarib, o'z atrofini to'la o'rab turuvchi pillani hosil qilishi, pillakashlik fabrikalarida pilla o'rash uskunalarida chuvalanishi, chuvalash paytida bir necha pilla ipakning uchi birlashtirilishi,xom ipak hosil bo'lishi,xom ipakiplari oqsil serisin bilan bir-biriga birikkan bir necha pilla ipidan iboratligi, pillalarni yig'ish va tortish paytida hosil bo'lgan chiqindilar (ustki chigal qatlamlar, pilla po'stloqlarining qoldiqlari, teshilgan va chuvib bo'lmaydigan pillalar) dan yigirilgan ipak olishda foydalanilishi, pilla qobig'ining tashkil etuvchisi bu uning ipi ekanligi, pilla ipi qurtining ichki bezlaridan o'ng va chap yonlaridan ikkita alohida-alohida fibroin ishlab chiqilib, qurtning lab qismiga kelganda ikki fibroin serisin moddasi bilan bir-biriga yopishishida pilla ipi hosil bo'lishi, pilla iplarini mikroskop yordamida tekshirib ko'rilsa, yondosh ikki ipak tolasi va notekis serisin qatlami ko'rinadi hamda kichik tomonlari juftlashtirilgan, uchlari yumoloqlangan ikkita uchburchakni yoki eng tor qismi bo'yiclia ko'ndalangiga ikkita teng bo'lakka bo'lingan noto'g'ri ellipsni eslatishi haqida bilimlar bilan tanishadi.

1. 
   Tabiiy ipakning kimyoviy tarkibi asosan fibroin (75—80 foiz) va seritsin (20—25 foiz) moddalardan tashkil topganganligi, Bitta pilladan chuvalangan ipning uzunligi ipak qurtining zotiga va qanday sharoitda boqilganligiga qarab har xil bo'lishi, Ba'zi zotlarga mansub qurtlar g'umbakka aylanayotganida uzunligi 1000 metrgacha boradigan bitta uzluksiz ip ishlab chiqarishi, Pilla ipi o'zining tabiatiga ko'ra boshlangan uchidan oxirigacha bir me'yorda ingichkalashib borishi, Pillaning sirtidan chuvalana boshlangan ip boshlang'ich qismining chiziqiy zichligi uning oxirgi qismining chiziqiy zichligidan 2—3 barobar kattaroq bo'lishi, Pillaning bunday xususiyati uning ichki notekisligi deb atalishi,Tabiiy ipak asosan yupqa va nafis bo'lib, ayollarning ko'ylakbop gazlamalari uchun ishlatilishi, Ipakning qimmatliligi shundaki, undan tayyorlanadigan matolarning tashqi ko'rinishi chiroyli, mustahkamligi yuqori, bo'yalishi yaxshi, egiluvchan, namlikni oson singdiruvchanligi, Tabiiy ipakdan jilvali gazlamalar ishlab chiqarilishi, Tabiiy ipakning tolali chiqindilarini qayta ishlash asosida yigirilgan iplar olinishi, Bunday ipaklar asosan milliy chapon va to'nlar tikish uchun beqasam, banoras kabi gazlamalar, baxmal va duxobalar ishlab chiqarishda ishlatilishi, Tabiiy ipakdan maxsus texnologiya asosida ishlab chiqarilgan ipaklarni tibbiyotda, jarrohlikda chok materiali sifatida ham ishlatilishi haqidagi bilimlar bilan tanishadi.
   
   Ipak qurtining turiga qarab, pilla tolasning uzunligi 400—1200 m bo`lishi (nomyerda ifodalangan uzunligi 3000—3500), uzilish pishiqligi 8—10 g, qaynatilgan pillaning hammasidan ipak chikmasligi, pilla tolasiiing 10—15% i gumbak bilan birga qolishi, ipak yig`irish ipak o`rash, pishitishda, shoyi to`qishda ajraladigan chiqindilardan ipak olishni, pilta mashinasida xolstdan pilta tayyorla- nishi, pilla tortish tayyorlov punktlarida dastlabki ishlov byerilgan pilladan yakka tolani chuvitib, bir nyecha tolani biriktirish, oldin pillalar tozalanib, saralab xillarga ajratiladi, kyeyin maxsus ryezyervuarda bug`lanib, qobig`i shilinishi, har bir pilladagi yakka tola uchi topilib tortiladi, bir nyecha yakka tolalar qo`shilib, kalava qilib o`ralishi, bu maxsulot x o m i p a k dyeyilishi, atlasli o`rilish tanda iplari arqoq iplarini yopib o`tgan joylarda ular o`zaro yonma-yon yotmaydigan, balki bir nyecha ip siljib o`tadigan o`rilishi, atlasli o`rilish bilan to`qilgan gazlamalarning sirti silliq bo`lib, faqat arqoq yoki tanda iplarini yopib o`tgan joylari uzun bo`lib ko`rinishi, alohida ishlov bilan atlasga jilo byeriladi, shunga ko`ra u tovlanib turishi (buning uchun ilgari yuziga kudung o`rilgan, xozir atlas issiq satxli baraban-kalandirdan o`tkaziladi), atlasning tabiiy ipakdan to‘qilgan eng a'lo navi sakkiz tyepkili atlas yoki xonatlas dyeb atalishi, xonatlasning barcha siri uning tuzilish va to‘qilish usulidadirligi, atlasning to`qilish tyexnologiyasi: to`rt tyepkili atlas to`rt tyepkili dastgohda, sakkiz tyepkili atlas sakkiz tyepkili dastgohda to‘qilishi, shoyi (fors-tojik-shohga tyegishli,ya'ni gazlamalar shohi) tanda va arqog`i ingichka tabiy yoki sun‘iy ipakdan iborat gazlamaligi, shoyi ikki tyepki to`qish bilan tayyorlanishi, 3-6 rangdagi ko`k qarg`a, patnis xillari bo`lib, ularning nusxalari abobandi yo`li bilan tayyorlanishi, sidirg`a shoyi asosan chorsu, choyshab, ro`molcha, so‘zana uchun, qolganlari esa xalq orasida ko`proq mashhur bo`lib, ulardan xotin-qizlar liboslari, ko`rpa va ko`rpachalar tikishda avra, byeqasam to`nga adibga ishlatilishi haqidagi bilimlar bilan tanishadilar.
   

2. 
   Shuningdek, xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiyena talablari; jun va ipak tolalarining xossalari; tolalarning asosiy xossalari jumlasiga uzunligi, yo'g'onligi, mustahkamligi, cho'zilishdagi uzayishi, gigenik xossalari kirishi,tolalar uzunligi tekislangan tolaning ikki uchi orasidagi masofani bildirishi, u millimetr (paxta tolasi), santimetr jun tolasi) yoki metr (kimyoviy tolalar) birliklarida ifodalanilishi,tolalar yo'g'onligi uni ifodalash uchun bir qancha ko'rsatkichlar ishlatilishi, bulardan biri tolalarning diametrini o'lchash, ikkinchisi esa, ularning ko'ndalang kesimining yuzasini aniqlash bo`yicha ekanligi,asbob-uskunalar, mashina myexanizm, moslamalar va ularni ishlatish bo`yicha furnitura haqida umumiy ma'lumot; ilgaklar, xalqalar tikish, tugmachalar va pistonlar; taqilma turlari; kiyim furniturasiga tugmalar, ilgaklar, izmalar, pistonlar, taqilmalar va hokazolar kirishi, tugma qadaladigan joyni belgilash uchun kiyim yoki ashyoning tugma qadaladigan joyi oldin yirmab tayyorlangan izma (tugma teshigi) ga tug`rilab o`lchanishi, tugmani qadashda foydalaniladigan ish mato rangiga yoki unga muvofiq rangda bo`lmogi` keraq Ip 20 yoki 30 nomerli bo`lgani ma`qulligi, tugmalarga qo'yiladigan asosiy talablar ular mustahkam, suv ta'siriga chidamli bo'lishi kerak, sovunli eritmada qaynatilganda tashqi ko'rinishi, kifoyasi, bo'yog'i buzilmasligi talab qilinishi, 1,5 m balandlikdan tashlab yuborilganda shikastlanmasligi lozimligi,to'qalar Shim va nimchalar uchun to'qalar po'latdan tayyorlanishi, va loklanishi, ilmoqlarning oddiy, shim ilmog`i turli fasonlardagi turlari borligi, ilmoqlar ochilib ketavermasligi uchun birining halqasi chap tomonda , ikkinchisiniki esa o`ng tomonda tikilishi, ilmoq va uning halqasi mustahkam bo`lmog`i uchun ularning ikki qavat matoga qadab tikish lozimligi, ilmoq uch joydan teshiklari va ilinadigan kremi tagidan tikilishi, foydalaniladigan ip 20- 30- nomerli, matoning rangida bo`lishi, ilmoqning metal halqasi bo`rtib ko`zga hunuk ko`rinmasligi uchun ilinadigan qismigina qoldirilib qolgan qismini matoga tekis qadab tikib chiqilishi, shim ilmog`i qadalayotganda orqa qismidan mato tesma kamarcha o`tkazilib shimning kamar qismi astariga tikilishi, ilmoqning o`tkaziladigan qismi o`tkazilib yuqori va pastki ikki teshigidan tikilishi haqida tanishadilar. “Molniya‖ ilgaklar kiyim ashyoga qiyshaytirmay to`g`ri tikish kerakligi, tikayotgan molniya tarang tortib turiladi lekin, kiyim matosi tortilmasligi, molniya tikishga mo`ljallangan kesikning ikki yoni 1.5-3 chamasi orqaga ayriladi, ko`klab chiqiladi, dazmollanishi, keyin ―molniya‖ ko`klab chiqiladi, uning lantasi 0.5-1 sm ichkariga kiritib baxyalab tikilishi,‖molniya ‖ o`rnatilgan kesikning orqaga qayirib tasmasimon qilib tikilgan cheti ―molniya‖ tasmasi rangini to`sib turishi lekin, uning ochib yopilishiga xalaqit bermasligi, molniya agar kisik chuntakka tikilsa, chuntakni uzunligi bilan ―molniya‖ uzunligi teng bo‘lmogi,―Molniya‖ uzunligiga teng qilib kisik tayyorlanadi, ikki yonida astarlik mato tasmasi tikiladi , so`ng ―molniya‖ baxyalab tikilishi ―molniya‖ agar rangli jiloli lentaga ishlangan bo‘lsa, uning rangidan bezak sifatida foydalansa bo`ladi, ikki yonida ozgina qoldirib tikilgan lenta chiroyli ko`rinishi, molniya taqilmasi gazlama to'qish usulida olingan ikkita bort jiyaklaridan iborat bo'lib, jiyaklarda metall yoki plastmassa halqalar joylashishi, xalqalarning eni 3—10 mm va undan ortiq va taqilmaning uzunligi 120, 150, 180, 200, 250, 300 mm va undan ortiq bulishi,pistonlar nikellanib, kumushlanib yoki laklanib ishlab chiqariladi va ko'ylaq bluzka, yubka, bolalar buyumlari va bosh kiyimlariga qadash uchun ishlatilishi, piston ikkita qismdan: chiqig'i bor asosi hamda prajina va chuqurchasi bor ustki qismidan iboratligi, prujina silliq va qayishqoq bo'lishi, pistonlar 7 va 9 mm li diametrda ishlab chiqarilishi, pistonli ilgaklar, oyoq va kiyimlarda, ba`zan sport tipidagi kurtka ko`ylaklarda piston ilgaklar ishlatilishi, piston teshigiga maxsus tiqilgan ip o`tkazib bog`lanishi haqida urganadilar.
   

II BOB Oyoq yuritmali tikuv mashinasining tuzilishi; ishlash prinsipi; oyoq yuritmali tikuv mashinasini ishga tayyorlash; tikuv mashinasida ishlatiladigan kichik mexanizalsiya vosilalaridan foydalanish; tikuv mashinasidagi kichik nosozliklarni tuzatish; to`quv dastgohining tuzilishi va to`quv jarayoni, to`quv dastgohi — gazlama xosil qilish usuliga qarab uzlukli (mokili va mokisiz) va uzluksiz (ko`p zvyenoli); konstruktsiyasiga qarab tyekis va yumaloq, (yengsimon matyernallar to`qish uchun) bo`lishi,to`qish mashinasi, «Nyeva-1» va «Syevyeryanka» tipidagi yasyen to`qish sul mashinalari uy sharoitida trikotaj buyumlarni turli o`rilishda (jumladan jimjimador va burtma o`rilishda) to`qish uchun mo`ljallangani, mashinada pyetlyalarni kichraytirish va kattalashtirish, buyumlarning chyetini qaytarib to`qish, lastik (ryezinka), vyertikal, qiya va gorizontal qirqimlar to`qish, yoki o`miz «karye» (yarim doiraviy sharsimon shaklli) to`qish, kiyim chyetlarini yamash mumkinligi, mashina zichlik rostlagichi bilan ta'minlangan bo`lib, to`qish paytida ishlatiladigan tolaning nomyeriga qarab gorizontal va vyertikal bo`yicha buyumning xar xil zichlikda chiqishini ta'minlanishi, qo`l mashinalarida to`qish uchun jun, paxta ip, sintyetik ip kalavasi (o`rtacha pishitilgan) dan foydalanish mumkinligi, mashinaning konstruktsiyasi spitsada to`qiy boshlangan buyumni to`qishga yoki aksincha mashinada to`qiy boshlangan buyumni spisada tugatishga imkon byerishlari bo`yicha bilimlar oladilar.
Dazmollash stollari (dazmol bilan va dazmollarsiz), turli markalarda ishlab chiqarilishi, dazmollash stoli ishlov byeriladigan buyumga qarab to`g`ri . to`rtburchak shaklidagi har xil o`lchamli plitadan iborat bulishi, plita 110 C gacha bug` bilan qizdiriladi va unda xavosurgich borligi, SU-B ayollar va bolalar ko`ylagini namlab-isitib ishlash uchun mo`ljallangani, SU-M (myexanik dazmolli) plita turli buyumlarni namlab-isitib ishlash uchun mo`ljallangani, SUOK (UPP-ZM elyektr-bug` dazmolli) plita erkaklar kostyumini namlab-isitish ishlash uchun, SU- OP paltolarni namlab-isitish uchun, SU-1Pl ko`ylaklarni namlab-isitish uchun mo`ljallangani, asosiy yostiq payvand konstruktsiyali bo`lib, amortizatsiya qoplamasiga eta, elyektr bilan qizdirilishi, yostiqning markazlashtirilgan bug` surgichga ulash uchun mo`ljallangan qurilmasi borligi, qo`shimcha yostiq ham payvandlab yasalib, ye nglarni va yelka choklarini dazmollash uchun ishlatiladi, tayyor buyumlarga issikdik va namlik bilan ishlov byerishda juda ko`p xil dazmollash pryesslari ishlatilishi, tikuvchilik korxonalarida pryesslardan samaradorli foydalanish, ishlov byerish va tayyor kiyimlar sifatini yaxshilash, shuningdyeq normal ish sharoiti yaratish uchun tayyor kiyimlarni nam-issiklik bilan ishlov byerish va pardozlash aloxida bo`limda bajarilishi, dazmollash pryesslarining myexanizatsiyalashtirilganiga va avtomatlashtirilganiga karab uch guruxga bo`linishi,dazmollash pryesslariga kuyiladigan talablari, pryesslarda ishlashda xavfsizlik tyexnikasi, tyegishli instruktajdan o`tgan va bu uskunani ishla- tish qoidalarini o`zlashtirib olgan kishilargina pryesslarda ishlashga ruxsat berilishi, namlab istishda roiya qilinadigan texnik shartlarga oid bilimlarni o`rganadilar.
Maktab yoshidagi bolalarning beldan kiyiladigan kiyimlarini modellashtirishi, erkaklar shimi, shimlar turli gazlamalardan: jun gazlama, tabiiy va sun'iy ipak gazlama, zig`ir toladan to`qilgan gazlama, trikotaj, sun'iy (kimyoviy) tolalardan to`qilgan gazlamalardan tikilishi, shim belbog`ining astariga astarbop ip gazlama va ipak gazlama ishlatiladi, oddiy tipdagi shim oldingi yarmining astari uchun satin, sarja, dubl satin va shu kabi materiallar tanlanishi, andaza chizmasini chizishni,shimning oldingi yarmini chizish,og` chizig`ii uzunligi,og` chizig`ining kengligi, bant chizig`i, bel qismining kyengligi, pocha kengligi,pochaning cheti,yon chok tushadigan chiziq, og` choki tushadigan chiziq, shim orqa yarmini chizish, orqa chok, nimchalarni modellashtirish, o‘lchov olish va gazlama tanlash,vitochka chuqurligini hisoblash va chizig‘ini aniqlash, turli xildagi liyimlarni bichish va tikish; turli xil mahsulot buyumlarini to`qish, to`qish orqali turli xil inson va turmush uchun mahsulot buyumlari tayyorlash haqida ma‘lumotlarni urganadilar.


O‘quvchilar ushbu sinfda gazlamalarga ishlov berishga asoslangan milliy xalq hunarmandchilik sohalarini, zarduzlikda ishlatiladigan materiallar, asbob- uskunalar, naqsh turlari, ish o'rnini tashkil qilish, buzni korchopda taranglab tortish, zaminduzi va guldo'zi usulida tikishni bilish; choynak yopqichga gul naqshini zar ipdan tikish, buyumga oxirgi ishlov berishni bilish; nozmunchoq (biser) va undan foydalanish haqida ma‘lumot, nozmunchoq to'qish uchun zaruriy xom ashyo va moslamalar, nozmunchoqdan gul, geometric va boshqa shakllar to'qishni bilish; milliy bosh kiyimlardan do^‘ppi tikish texnologiyasi, do' ppini bichish, bo'laklarga tanlangan naqsh elementlarini biser, piston yordamida tikib tugatish, bolaklarni bir-biriga ulash, ishni yakunlash qoidalarini bilish; qiz bolalar sumkachasini tikish texnologiyasi, andoza tayyorlash, zaruriy gazlama, iplar tanlash, sumkachani bichish, sumkacha bo'laklariga tanlangan naqsh elementlarini biser, piston yordamida tikish, qiz bolalar sumkacha bo‘laklariga tanlangan naqsh elementlarini biser, piston bilan tikib, tugatish, bo'laklarni bir-biriga ulash, ishni yakunlash qoidalarini, buyumlarni ta'mirlash texnologiyasi bo`yicha : Kiyimni tuzatish ishlarini, kiyimga qarab turish qoidalari va yamoq solishni bilish.


2.1 Gazlama bilan ishlash darslarini tashkil etish 
metodikasi. 
Gazlama, ip, turlar, ishlov berish, tenika xavfsizligi, metodika, asbob-uskina, ip turlari. 
Gazlama arkok va tanda iplarining oʻrilishidan hosil boʻladigan, 
pardozlangan va ishlatishga tayyor mato.Oʻlchab gazlab (qaran Gaz) 
sotilganligi uchun shunday nomlangan. Gazlama.qadimda daraxt
postloqlaridan qoʻlda, keyinchalik tolalardan yogʻoch dastgoxlar, doʻkonlar, toʻquv stanoklarida toʻqilgan. Hozir asosan avtomat stanoklarda toʻqiladi. Oqartirilgan, sidirgʻayoki gulli, oʻng tomoni tukli va tuksiz Gazlamalar boʻladi. Gazlamadan kiyim-kechak tikiladi, roʻzgʻor buyumlari tayyorlanadi, u texnikaning turli sohalarida ishlatiladi. Gazlamalar tanda (oʻrish, boʻylama) va 
arqoq (enlama) iplarning oʻrilishi, ularning materiali, eni, pardoz turlari, ishlatilishi bilan bir biridan ajraladi (ip gazlama, jun gazlama, ipak gazlama va h. k.). 
Gazlamaning pishiqlik, kirishuvchanlik, choʻziluvchanlik, qalinlik
xossalari bor. 
Pishiqlik tanda va arqoq iplarining pishitilishi va oʻrilishiga bogʻliq, u maxsus dinamometr yordamida anikdanadi. Choʻziluvchanlik tanda va arqoq iplariyoʻnalishida tortilganda yirtilguncha uzayishi. Dinamometrda pishiqlikni oʻlchash vaqtida aniqlanadi. Kirishuvchanlik — saqlash, hoʻllash, yuvish va b. hollarda oʻlchamining qisqarishi. U tanda va arqoq iplarining materiali va xossalari, toʻqimaning tuzilishi hamda pardozlash xillariga bogʻliq; Gazlama 3—10% 
kirishishi mumkin. Qalinligi tanda va arqoq iplarining yoʻgʻonligig zichligi va pardoz turlariga bogliq. Kiyimlik Gazlamalarning qalinligi 0,1—5,0 mm, 
texnikada ishlatiladiganlariniki bundan qalin boʻladi. Qalinlik maxsus asboblar bilan oʻlchanadi. Gazlamalarni pardozlashda tukini yoʻqotish, 
ohorini toʻkish, oqartirish, boʻyash, gul bosish, tarash va b. ishlar bajariladi. Tukini yoʻqotish — G. yuziga chiqib qolgan ip va tolalarni olib tashlash; kuydirish yoki qirqish yoʻli bilan bajariladi. Kuydirish uchun Gazlamalar qizitilgan metall yuzasidan yoki gaz alangasi ustidan tez oʻtkaziladi. Qirqish esa maxsus mashinalarda tez aylanuvchi pichoqlar yordamida bajariladi. Bunda Gazlama tekis va chiroyli boʻlib chiqadi. 
Ohorini toʻkish — tanda iplaridagi ohorni yuvish, bunda Gazlama maxsus eritmali 
hovuzda ivitiladi, soʻngra yuvib ohordan tozalanadi. Ohori toʻkilgan Gazlama boʻyaladi, gul bosishda boʻyovchi moddalar iplarga yaxshi oʻrnashadi va yuvilganda aynimaydi. Oqartirish — toʻqimadagi tabiiy sargʻish rangni yoʻqotib, gazlamaga oq tus berish. Gazlamalar toʻliq oqartirilgandan soʻng boʻyaladi yoki gul bosiladi. Sidirgʻa boʻyash — Gazlamalarni turli ranglar bilan bir xil qilib 
boʻyash. Gul bosish — Gazlamaning oʻng tomoniga turli ranglardan maxsus mashinalarda bezaklar tushirish. Tarash — toʻqimadagi arqoq iplarini titib, tolalarini yuzaga chiqarish jarayoni. Bu jarayon ninalik tasma (kardolenta) yordamida tarashlash mashinalarida bajariladi. Bunda Gazlamalar (movut, paxmoq va b.) issiq saqlaydigan va mayin boʻladi. Xonalarni bezash, mebellarga qoplash,eshik va derazalarga tutish uchun ishlatiladigan Gazlama bezak matodeb ataladi. 
Bundam matolar toʻqiladi yoki pardozlash vaqtida gul bosib tayyorlanadi. Ular pishitilgan har xil rangli iplardan (paxta, jun, ipak va kimyoviy tolalar hamda metall iplardan) toʻqiladi. Bezak Gazlamalar jakkard mashinasi yordamida yirik gulli oʻrilishda toʻquv dastgoxlarida yoki qoʻlda toʻqiladi. Oʻngi tekis, gʻadirbudur va tukli boʻladi. Bunday gazlamalar pishiq, yorugʻbardosh boʻlishi kerak. 
Ip tolalar (paxta, ipak, jun, zigʻir va b.)dan ingichka qilib yigirilgan yoki yigirilmagan toʻquvchilik va tikuvchilik materiali; pishiq va ka-yishqoq mahsulot. Gazlamalar, trikotaj toʻqish, kiyim-kechak tikish va b. koʻp maqsadlarda ishlatiladi. Ip olish uchun ishlatiladigan tola turiga qarab ip tabiiy, sunʼiy, miner"al, kimyoviy xillarga 
boʻlinadi. Iplar dastlabki, birlamchi va ikkilamchi turlarga ham 
ajratiladi. Dastlabki ip boʻylama yoʻnalishda qismlarga boʻlinmaydi. Bularga elementar va yakka (mono ip) iplar kiradi. Birlamchi ip toʻqimachilik tolalaridan tayyorlanadigan kalava ip, bir necha elementar iplardan eshib olinadigan kompleks iplardan
iborat. Ikkilamchi iplar bir necha birlamchi ipni eshib (pishitib) olinadi.
Iplar bir xil toladan hamda har xil toladan (tabiiy tola bilan boshqacha tabiiy tola, sunʼiy tola bilan tabiiy tolani aralashtirib) tayyorlanishi mumkin. Iplarni pishitish yoki eshish darajasi ularning ishlatilishiga boglik. Mas, gazlama toʻqish uchun asosiy ip (tanda) koʻp pishitiladi, arqoq ip esa kamroq pishitiladi, trikotaj toʻqish uchun ip yanada kam pishitiladi. Pilla tolalaridan yigirilgan ipak ip; viskoza, atsetat, kapron va b. kimyoviy tolalardan kompleks iplar olinadi. Bejamdor iplar olish texnologiyasi ham bor. Ular, asosan, matolar va trikotaj mahsulotlarning ustki qismini bezashda ishlatiladi. Kaprondan olingan yakka ip paypoq toʻqish sanoatida ishlatiladi.Toʻqimachilik tolalaridan tashqari, qogʻoz (kordel), kauchuk va boshqalardan ip olinadi. Yukrrida ay-tilgan iplarning hammasitoʻqimachilik sanoatining xom ashyosi hisoblanadi. Bulardan tashqari,uyroʻzgʻorda va xalq xoʻjaligida ishlatiladigan iplar ham bor. Bularga turli tikish (gʻaltak iplar), chatish, kashtachilik, attorchilik va jarroxlikda ishlatiladigan iplar kiradi.  
Ip uzunligi (m)ning massasi (g)ga nisbati Ip ning metrik nomeri deyiladi. Ip past (34 nomergacha), oʻrta (34 dan 85 gacha) va yuqori (85 dan yuqori) nomerli boʻladi. Iplar turi (assortimenti)ni koʻpaytirish uchun ular qoʻshimcha ishlov (tuk kuydirish, ohorlash, boʻyash)dan oʻtkaziladi. Tikish darslarida beriladigan politexnik bilim bolalarning bilim doiralarini kengaytiradi. Bolalarni tasavvurlarini insoniyat hayotida muhim o’rinni egallovchi hamda keng tarqalgan materiallar va ularning xususiyatlari, sanoatning gazlama va tolali materiallar ishlab chiqariuvchi tarmoqlari, materiallardan texnika va insonning madaniy hamda maishiy ehtiyojlarini qondiruvchi ishlab chiqarish kabilar bilan oyitadi. 
Amaliy mashg’ulotlar jarayonida o’quvchilar turli asboblar hamda moslamalar, asosan qaychi, igna va o’lchov asboblari bilan ishlash malakalarini egallaydilar. Ular bu asbob va moslamalarning har xil turlari bilan tanishadilar. Dazmol bilan ishlaganda mehnat madaniyati, o’z ishini rejalashtirish hamda tashkil etish ko’nikmasi rivojlanadi va takomillashadi. Bolalarning didlari ham jiddiy o’sadi va takomillashadi. Gazmol, ip va boshqa materiallarni bir-biriga 
moslab tanlash, o’quvchilarni ranglarni birikishi, gazmol va ipning rangi bir-biriga muvofiq kelishiga ehtibor berishga o’rgatadi. 
O’qituvchi o’quv materiallarini darsda o’quvchilarni politexnik tahlim bilan qurollantirish amaliy ishlar bilan birikib ketadigan qilib qurollantiradi. U darsda tahlimni o’quvchilarning faolliklarini, aqliy qobiliyatlarini o’stiradigan metod va usullardan foydalanadi.
sinf o’quvchilar qo’yidagi ko’nikma, bilim va malakalarni egallab olishlari kerak: Gazmol haqidagi umumiy tushunchalar bilan tanitirish. O’simlik (paxta, zig’ir)dan tayyorlanadigan gazmollar haqida dastlabki mahlumotlar beriladi. Gazmolning tuzilishi, ulardagi iplarning to’qilishi haqidagi ilkmahlumotlar beriladi.Gazmollar asosan nimalarga mo’ljallanganligi bilan tanishtirish: kiyim- 
kechak, turmush narsalarga va shu kabilar. Ishlatilishi (tikish, yamash, to’qish iplari) va yo’g’on-ingichkaligiga ko’ra farqlanadigan iplar ilan tanishtirish. Tikish va to’qishda ishlatiladigan asosiy asboblar hamda moslamalar (nina, qaychi, angishvona, to’g’nog’ich) va ularni saqlashning asosiy qoidalari bilan tanishtirish. 
Sanchiluvchan asbob va moslamalarni ishlatganda xavfsizlik texnikasi 
qoidalari bilan tanishtirish.Tikish vaqtida to’g’ri o’tirish qoidalari, gigiena 
talablari. 

2.2 Kerakli uzunlikdagi ipni o’lchash, uni qirqish yo’llari bilan tanishtirish

(ularni tishlab, totib uzishga yo’l qo’ymaslik), lentani o’lchash va qirqish. Ip va tolaga ishlov berish usullaridan biri bilan tanishtirish. 
Yug’on ip va toladan to’qishga o’rgatish. Ninaga ip o’tkazish, tugun solish, ipni mustaxkamlashni o’rgatish. 
“Baxya”, “chok” (biriktiruvchi va bezovchi) tushunchalari bilan tushuntirish. Oddiy andazalar tayyorlash. O’qituvchi chizmasiga muvofiq to’g’ri burchak shaklidagi andazalar qilish. 
Gazlamani andazaga ko’ra chamalash. 
Gazlamani qaychi bilan qirqish usullarini tanishtirish. 
Gazlamani qalam yoki bo’r bilan belgilangan to’g’ri yoki egri chiziq bo’ylab qaychida qirqishni o’rgatish. Gazlamadan narsalar tikishni o’rgatish. Tugma qadash usullarini o’rgatish. 
Bu mashg’ulotda o’quvchilar natural ipak va jun tolali materiallarni
to’qimachilik sanoati mahsulotlari bilan tanishadilar. Namuna, rasm, chizma va berilgan o’lchamlar bo’yicha andaza bichish olishni va gazlamaning xususiyatlarini (pishqligi, egiluvchanligi, tuzilish) ni o’rganadilar. : Yumshoq o’yinchoqlar asash darslarini tashkil etish metodikasi. 
O’yinchoqlar - bolalar o’yinlari uchun yaratilgan maxsus predmetdir. Biroq bu 
anik predmetning kichiraytirilgan nusxasi emas, balki uning shartli tasviri, o’ta umumlashtirilgan badiiy obrazdir. Ifodali shakl va harakatlilik, ravshanlik va rangning shartliligi bularning barchasi bolaning o’yinchoqqa jalb qiladi. U bilan o’ynash ishtiyoqini tug’diradi. O’yinchoq bola quvonchining manbaidir. Yumshoq o’yinchoqlar bilan turli yoshdagi bolalar shug’ullanishlari mumkin. Aytishlaricha, yumshoq o’yinchoq yasab o’ynash faqatgina kichik bolalarga xos deb, lekin tajribalar shuni ko’rsatadiki yumshoq o’yinchoqlar bilan faqat bolar 
emas, balki katta yoshdagi bolalar ham qiziqadilar. 
Kichik o’quvchilar o’yinchoqlarning eng oddiy turlari, kattaroqlari esa qo’g’irchoq teatri qo’g’irchoqlarini turli holatdagi o’qinchoqlarni tayyorlaydilar. O’quvchilarga o’yinchoqlar yasashni o’rgatish uchun avvalo o’qituvchi o’zi bu sahnatni yaxshi o’zlashtirgan bo’lishi kerak. O’zi tayyorlagan chiroyli o’yinchoqlarni o’quvchilarga ko’rsatar ekan, ularda ham o’yinchoqlar yasash 
qiziqishi paydo bo’ladi. Yumshoq o’yinchoqni yasashni, uning yasash texnologiyasi uslubi, tayyor shablon asosida boshlash mumkin. O’yinchoq andoza asosida tayyorlanishiga qarab, bolalarni intilishlariga, o’zlari o’ylab qo’shgan g’oyalari uchun rag’barlantirishlari kerak. 
Ishni tashkil qilishdan oldin qo’yidagi ashyolar va asboblarni tayyorlash kerak: Gazlama — arkok va tanda iplarining oʻrilishidan hosil boʻladigan, pardozlangan va ishlatishga tayyor mato. Oʻlchab — gazlab (qarang Gaz) sotilganligi uchun shunday nomlangan. G. qadimda daraxt poʻstloqlaridan qoʻlda, keyinchalik tolalardan yogʻoch dastgoxlar, doʻkonlar, toʻquv stanoklarida toʻqilgan. Hozir asosan avtomat stanoklarda toʻqiladi.
Oqartirilgan, sidirgʻa yoki gulli, oʻng tomoni tukli va tuksiz G.lar boʻladi. G.dan kiyim-kechak tikiladi, roʻzgʻor buyumlari tayyorlanadi, u texnikaning turli sohalarida ishlatiladi. G.lar tanda (oʻrish, boʻylama) va arqoq (enlama) iplarning oʻrilishi, ularning materiali, eni, pardoz turlari, ishlatilishi bilan bir-biridan ajraladi (ip gazlama, jun gazlama, ipak gazlama va h. k.). G.ning pishiqlik, kirishuvchanlik, choʻziluvchanlik, qalinlik xossalari bor. Pishiqlik — tanda va arqoq iplarining pishitilishi va oʻrilishiga bogʻliq, u maxsus dinamometr yordamida anikdanadi. Choʻziluvchanlik — tanda va arqoq iplari yoʻnalishida tortilganda yirtilguncha uzayishi. Dinamometrda pishiqlikni oʻlchash vaqtida aniqlanadi. Kirishuvchanlik — saqlash, hoʻllash, yuvish va b. hollarda oʻlchamining qisqarishi. U tanda va arqoq iplarining materiali va xossalari, toʻqimaning tuzilishi hamda pardozlash xillariga bogʻliq; G. 3—10% kirishishi mumkin. Qalinligi tanda va arqoq iplarining yoʻgʻonligiga, zichligi va pardoz turlariga bogliq. Kiyimlik G. larning qalinligi 0,1—5,0 mm, texnikada ishlatiladiganlariniki bundan qalin boʻladi. Qalinlik maxsus asboblar bilan oʻlchanadi. G.larni pardozlashda tukini yoʻqotish, ohorini toʻkish, oqartirish, boʻyash, gul bosish, tarash va b. ishlar bajariladi. Tukini yoʻqotish — G. yuziga chiqib qolgan ip va tolalarni olib tashlash; kuydirish yoki qirqish yoʻli bilan bajariladi. Kuydirish uchun G.lar qizitilgan metall yuzasidan yoki gaz alangasi ustidan tez oʻtkaziladi. Qirqish esa maxsus mashinalarda tez aylanuvchi pichoqlar yordamida bajariladi. Bunda G. tekis va chiroyli boʻlib chiqadi. Ohorini toʻkish — tanda iplaridagi ohorni yuvish, bunda G. maxsus eritmali hovuzda ivitiladi, soʻngra yuvib ohordan tozalanadi. Ohori toʻkilgan G. boʻyaladi, gul bosishda boʻyovchi moddalar iplarga yaxshi oʻrnashadi va yuvilganda aynimaydi. Oqartirish — toʻqimadagi tabiiy sargʻish rangni yoʻqotib, gazlamaga oq tus berish. G.lar toʻliq oqartirilgandan soʻng boʻyaladi yoki gul bosiladi. Sidirgʻa boʻyash — G.larni turli ranglar bilan bir xil qilib boʻyash. Gul bosish — G.ning oʻng tomoniga turli ranglardan maxsus mashinalarda bezaklar tushirish. Tarash — toʻqimadagi arqoq iplarini titib, tolalarini yuzaga chiqarish jarayoni. Bu jarayon ninalik tasma (kardolenta) yordamida tarashlash mashinalarida bajariladi. Bunda G.lar (movut, paxmoq va b.) issiq saqlaydigan va mayin boʻladi. Xonalarni bezash, mebellarga qoplash, eshik va derazalarga tutish uchun ishlatiladigan G. bezak mato deb ataladi. Bundam matolar toʻqiladi yoki pardozlash vaqtida gul bosib tayyorlanadi. Ular pishitilgan har xil rangli iplardan (paxta, jun, ipak va kimyoviy tolalar hamda metall iplardan) toʻqiladi. Bezak G.lar jakkard mashinasi yordamida yirik gulli oʻrilishda toʻquv dastgoxlarida yoki qoʻlda toʻqiladi. Oʻngi tekis, gʻadirbudur va tukli boʻladi. Bunday gazlamalar pishiq, yorugʻbardosh boʻlishi kerak.

Xulosa


Mustaqillikka erishgan kunimizdan boshlab davlatimizning butun siyosati o’zligimizni qayta tiklash va mustahkamlashga qaratildi. Ayniqsa, mamlakatimiz ertasi bo’lgan yoshlarimizda bunday muqaddas his-tuyg’uni shakllantirishda ona tilimiz, ana’analarimiz va urf-odatlarimiz bilan birga milliy xunarmandchiligimiz ham muhim o’rin tutadi.
Zardo’zlik — qiziqarli va ijodiy ish bo’lib, u insonga ko’p quvonch keltirishi, bo’sh vaqtida ermak bo’lishi, insonni nafosat olamiga olib kirishi mumkin. Zar tikish usullarini o’zlashtirayotganda hamma narsa birdaniga yaxshi chiqmasligi mumkin, chunki zardo’zlik sabr-toqatli, e’tiborli, tartibli bo’lishni talab etadi. Chidamli bo’lish lozim. Kerakli malakalar egallagan sayin ish asta-sekin osonlasha boradi.