|
1.2. Sobiq Ittifoq futbolining jahon arenalaridagi ishtiroki.
Sovet davlati yillarida jismoniy tarbiya va sport ishilari yoshlarni Vatan
mudofaasiga tayyorgarlik omil sifatida yo'naltirilib, yoshlarni jismoniy chiniqtirish, sport bilan muntazam shug‘ullanish, mehnatga va mudofaaga tayyor turish kabi ustav talablarni bajarish yuzasidan komsomol tashkilotlarining shaxsiy mas’uliyatlari oshirildi. Yoshlarni sog‘lomligi, jismoniy kamoloti, ularningyuqori samarali mehnatga va Vatan mudofaasiga tayyorligi o‘quv yurtlari va fizkultura jamoalarining ommaviysport hamda sog‘lomlashtirish ishlari samaradorligining bosh, muhim ko‘rsatgichi hisoblandi. 1985 yili viloyat fizkultura tashkilotlari 16 nafar sport ustasi, shuningdek, 821 nafar sport ustaligiga nomzod va birinchi razryadli sportchi, o‘n minglab ommaviy razryadli sportchi va GTO nishondorlari tayyorlandi.
Ushbu kitobda gap, asosan, 0 ‘zbekistonning ftitbol taraqqiyoti haqida gap boradi.
Ammo ftitbol haqida gap boshlashdan oldin ozroq uning tarixiga to‘xtalishga to‘g‘ri keladi. Chunki fútbol 0 ‘zbekistonda Sovet hukumati o‘rnatilgandan keyin paydobo‘lgan.
Futbolning vatani Angiliya hisoblanadi deyishadi. To‘g‘ri, lekin bu munozarali
gapdir. Masalan, qadimgi yunonlarda shunga o‘xshash o'yinning kamida to‘rtta turi
bo‘lgan. Ularning ba’zilari laxtakdan tikilgan va jun solib to‘ldirilgan koptok bo‘lib, uni "pilla" deyishgan. Ba’zilari puflab shishipilgan - “follic” deyilgan, uchinchi turi pat yoki qum bilan to‘lg‘azilib, "paganika", "garpaston" deyilgan. 0 ‘sha paytda ham hozirgiday ikki taraf bo‘lib o'ynalgan va to‘pni raqib tarafiga o‘tkazish kerak bo‘lgan.
Eramizdan oldingi 265 yili Yaponiyada ham futbolga o‘xshash o‘yin bo‘lgan.
To‘pni oyoq bilan surishgan, lekin shu boraborda uni yerga tushirmay, havoda
darvozagacha olib borish shart bo‘lgan.
Xitoyda ham o‘sha davrlarda futbolga o'xshash o‘yinlar o'ynalgan. Donishmand
Senekaning yozishicha, Qadimgi Rimda ’’yosh kishilar jazirama oftobda to‘p bilan
oyoqda nihoyatda ajoyib harakatlar qilishgan". Aynan Rim legionerlari Shimoliy
Yevropa, jumladan, Britaniya orollariga ham bu o‘yin urug'larini olib kelishgan deb taxmin qilinadi.
Irlandiyada bundan ming yil burun gel ftitboli o'ynala boshlangan. Bu o‘yin o‘ziga
xos bo‘lib, maydon uchdan 16 kilometrgacha, o‘yinchilar soni 30 va undan ko‘p
bo'lishi mumkin edi. Irlandiar ham hozir bu o‘yinni o'ynashadi, lekin hozir maydon
154x21 metrga, o‘yinchilar soni 15 nafarga qisqargan.
Italiyada futbolga o‘xshash o‘yin 1400 yilda o‘ynalganligidan guvohlik beruvchi
ma’Iumotlar saqlanib qolgan. Qadimgi Rusda, masalan, Tver va Novgorod
guberniyalari qishloqlarida o'tmish davrlardan buyon "shalga” o‘yini uynalib kelingan.
Uyinchilar latta yoki jun bilan to‘lg‘azilgan to‘pni “shahar”; deb nomlashgan
darvozaga kiritish uchun harakat qilishgan.
Ammo Angliyaning o‘zi ham fútbol o‘tmishdoshlari borligidan guvohlik beruvchi
qatop ma’lumotlarga ega 1313 yili Eduard lining buyurig‘ida shunday deyilgan:
"Shaharlarda katta to'p bilan bo'ladigan ur-surlar katta shovqinlar tartib-intizomga
zarar yetkazuvchi kuchga ega, shunday qilib qirol nomi bilan bundan keyin shaharlarda to'p o'ynash qamoqqa olish tahdidi bilan taqiqiangan."! Bularning hammasi faqat "bizning eramizda bo'lmagan fútbol to'g'risidagi munozaralardir. Hozirgi fútbol esa haqiqatd n ham 1863 yil 16 c^tyabrda Angiliyada tug'ilgan. O'sha kuni Londonda Greyn-Kuin-stritdagi kichik maydonda dastlabki fútbol qonuni haqida gap bordi. Unda o'sha paytda keng tarqalgan tuxumsimon to'p bilan oyoqda bo'lgani kabi, qo'l bilanham uynash imkoni bo'lgan regbidan farqii ravishda faqat oyoq bilan o'ynash talab qilingan.
Qariyb bir yarim oydan keyin birinchi qoidalar o'rnatildi. Maydon yana 183x91
metrdan katta bo'lib, har bir goldan keyin raqiblar darvozani almashtirishar edi. U
paytlar dai-vozalar to'sinsiz edi. Faqat yetti metr va undan uzoqroq masofada ikkita
xoda o'rnatilgan bo'lgan. Agar o'yinchi uchib kelayotgan to'pni ushlasa uni
jazolashmagan. U to'pni ushlagan joyida yerga quyib uni erkin zarba berishi mumkin bo'lgan. Qarang-ki, darvozobonga esa faqat 1871 yildan keyingina qui bilan o'ynashga ruxsat etildi. Shu davr ichida "Qurolsiz" golkipir yonidan darvozagacha qancha tup uchib kirganini tasawur qilish mumkin, albatta.
1866 yildan boshlab darvoza tepasiga ip tortilib qo'yilar, 1875 yildan esa 2, 44
balandiikda darvoza ustinlar tepasiga xoda o'rnatildi. Nima uchun, masalan, 2,5 metr emas, aynan 2,44 metr balandlik bilasizmi.? vaNima uchun darvoza eni 7,5 metr emas, balki 7,32 metr bo'lganini~chi? Bu g'aroyib yuzdan birliklar inglizcha "fiant” o'Ichovining metrga tarjimasidan kelib chiqqan. “Fut" inglizcha oyoq tovon degan ma’noni beradi. Bu so'z "bol”-to‘p so'zi bilan qo'shilib, "futbor'-to'p so'zi bilan qo'shilib "ftitbol" birikmasini hosil qilgan. 1860 yillarda oxiridan har bir goldan keyin emas, balki o'yining yarimidan keyin uyinchilar darvozalarini almashtiradiganbo'lishi. 1880 yildan boshlab uchrashuvlarda sudyalik qat’iy yo'lga qo'yildi, dastlab bir sudya, 1891 yildan sudya, 1891 yildan boshlab esa bir sudya va kkki yordamchisi hamkorligida o'tkaziladigan bo'ldi. 1871 yili ingilizlar fiitbol bo'yicha mamlakat kubogini o'tkazishdi. Kubok musobakalari hozir ham fútbol bo'yicha eng eski o'yin sifatida butun dunyoda o'ynab kelinmoqda.
XIX acp oxiriga kelib futbolni "butun Yevropa" uynaydigan bo'ldi. 1904 yili
futbolchilar xalqaro fiitbol federatsiyasiga uyushdilar. Bundan tashqari qit’alar
bo'yicha, masalan, 1954 yildan buyon faoliyat ko'rsatayotgan yevropa (UEFA)
federatsiyasi xam mavjud Rossiya o'tgan asr oxirlarida horijiy, jumladan, ingliz
mutahassislarini ishga taklif etib, xorjiy, konsessiya uchun katta imkoniyatlar yaratdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
