Mavzu: fotoeffekt hodisasi va uning qo'llanilishi reja

MAVZU: FOTOEFFEKT HODISASI VA UNING QO'LLANILISHI
Reja:
I. Fotoeffekt hodisasi va uning qo’llanilishi.
II. Fotoeffekt hodisasiga asoslanib ishlaydigan asboblar.
III. Optron asboblar haqida qisqacha ma’lumot.


IV. Xulosa


FOTOEFFEKT HODISASI VA UNING QO'LLANILiSHI


Hozirgi kunda televizor yoki videomagnitofonni masofadan turib pult bilan boshqarilishini ko'rmagan odam qolmagan. Toshkent metrosiga ki-rishda yo'l «jetoni»ni tashlamasdan kirmoqchi bo'linganda, mexanik qo'l ushlab qolishini ham bilasiz, albatta. Shunga o'xshash avtomatik qurilma-larning ko'pchiligida yorug'lik ta'siriga asoslanib ishlaydigan fotodiod, fo-torezistor, yorug'lik diodlari, optron kabi asboblar bor.


Y orugⁱlik ta'sirida metallardan elektronlar ajralishi fotoeffekt deyiladi. Fotoeffekt hodisasini 1887-yilda G. Gers kashf etgan bo'lib, so'ngra uni A. G. Stoletov o'rganib chiqadi. Uni o'rganish sxemasi 64-rasm. rasmda keltirilgan.



Biri tutash, ikkinchisi to'r ko'rinishida bo'lgan ikkita disk o'zaro parallel o'rnatilgan bo'lib, elektr zanjiriga ulangan. Disklar bir-biriga tegmaganligidan zanjir ochiq bo'lib, galvanometr ko'rsatishi nol. Elektr yoyidan chiqqan yorug'lik diskka tushganda galvanometr tok hosil bo'lganligini ko'rsatadi. Bunda yaxlit disk, albatta, manbaning manfiy qutbiga ulanishi shart. Agar musbat qutbga ulansa, tok bo'lmaydi. Demak, haqiqatdan ham diskka yorug'lik tushganida undan elektronlar chiqar ekan. Tajriba natijasida quyidagi qonuniyatlar kuzatildi.

1. 
   Har bir metallda fotoeffekt hodisasi ma'lum bir to'lqin uzunlikdagi yorug'likdan kichik to'lqin uzunlikdagi yorug'likda kuzatiladi. Masalan, rux uchun bu chegara 0,37 mkm, kaliy uchun — 0,45 mkm boisa, natriyda — 0,68 mkm.
   
2. 
   Metalldan uchib chiquvchi elektronlar energiyasi (tezligi) yorug'lik intensivligiga bog'liq bo'lmasdan, faqat yorug'lik to'lqin uzunligiga bogiiq.
   

Bu qonuniyatlarni yorug'likni to'lqin deb qarab, tushuntirib bo'lmaydi. Fotoeffektning sababi 1905-yilda A. Eynshteyn tomonidan tushuntirildi. Eynshteyn M. Plankning yorug'lik kvantlari haqidagi qarashlaridan foyda-landi. Unga ko'ra yorug'lik faqat ayrim porsiyalar bilan chiqariladi, yutila-di va tarqaladi. Bitta porsiya yorug'likni «yorug4ik kvanth deb nomlandi.


Yorug'lik kvanti, shuningdek, «foton» deb ataladi. Foton energiyasi