|
Norbo'tabiy madrasasi Qo‘qon xonligining bizgacha yetib kelgan eng qadimgi binolaridan biri Chorsi maydonida qurilgan Norbo‘tabiya madrasasi (18-asrning 2-yarmi) bo‘lib, u yerda o‘quvchilar oliy ma’naviy bilim olgan. Nosimmetrik hovli kompozitsiyasining bir qavatli bu binosi burchaklarida silindrsimon minoralar bo'lgan to'rtburchaklar (52x72 m) bo'lib. Burchaklari qiya boʻlgan kvadrat shakldagi hovli (38X38 m) gumbazli turar joy mihujralari bilan qoplangan. Portal tomonidan ta'kidlangan asosiy kirish shimolga yo'naltirilgan. Uning ikki tomonida bir-biri bilan kesishgan arklarda gumbazli, silindrsimon baraban oʻn ikkita lansetli deraza va darsxona bilan kesilgan masjid qurilgan.
Pishirilgan g‘ishtdan qurilgan binoning dekorativ bezaklari deyarli yo‘q. Fasadlarning g'ishtlari yalang'och, interyerlari ganch gipsining oqligi bilan porlaydi. Masjid zali stalaktit ostidagi gumbazli karniş va yulduz shaklidagi mehrob plomba bilan qoplangan, darsxonaga qaraganda biroz nafisroq ko'rinadi. Old eshiklar oddiy geometrik naqsh bilan bezatilgan, uning ichki bo'shlig'i sayoz o'yilgan gulli bezak bilan to'ldirilgan. Portal shakli va madrasaning fazoviy-rejaviy yechimi Buxoroning xuddi shunday yodgorliklariga (Koʻkaldosh, Abdulazizxon, Miri-Arab madrasalari) oʻxshaydi. Qo‘qon madrasasi qurilishida buxorolik ustalar ishtirok etgan bo‘lishi mumkin va bu binoda Buxoro me’morlar maktabining ta’siri o‘z aksini topgan. Mahalliy aholi orasida Qo‘qon hukmdori buxorolik me’morlarni zo‘rlik bilan qurilishga jalb qilgani, ular mo‘rilarni ishlamaydigan qilib loyihalashtirgani haqida rivoyat bor. Shunday qilib, buxorolik quruvchilar faqat sovuq havoning boshlanishi bilan kashf etishga muvaffaq bo'lgan binoni isitishdan mahrum qilib, xondan o'ch oldilar.
Mustaqillik davrida farg`ona vodiysidagi o`zgarishlar.
O'zbek xalqi me'morchiligi mohiyat e'tibori jihatidan buyuk bunyodkorlik san'atidir. Mustaqillik yillarida me'morchilik san'ati yanada rivojlanib, takomillashib bormoqda. Me'morchilikda ikki asosiy tamoyil ko'zga tashlanadi. Ulardan biri sharqona me'morchilikning an'anaviy qonun-qoidalariga rioya yetishdir. Bu tamoyil Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Turkiston saroyi, Oliy Majlis, Senat, Toshkent shahar hokimiyati binolari timsolida o'z aksini topgan.
Me'morchilikdagi ikkinchi tamoyil esa O'zbekistonning jahon hamjamiyatidan munosib o'rin olish sari intilishini namovish etuvchi jahon me'morchiligining eng yaxshi yutuqlaridan foydalanishda namoypn bo'lmoqda. Bunday binolarjumlasiga «Meridian», «Afro-siyob» (Samarqand), «Buxoro» «Interkontinental», «Sheraton» meh-monxonalari, «O'zekspomarkaz», Miiliy bank, Markaziy bank, «Toshkentplaza» savdo markazi, Respublika birja markazi, banklararo moliyaviy xizmatiar Markazi, O'zbekiston Davlat konservatoriyasi va boshqa binolarni kiritish mumkin.
Toshkent shahri ko'rkiga ko'rk qo'shib turgan «Oloy», «Chorsu», «Otchopar», «Yunusobod», «Mirobod», «Parkent», «Qo'yliq» va boshqa bozor binolari, shuningdek, «Yunusobod» tennis markazi, «Jar» sport markazi singari zamonaviy inshootlar barpo etildi.
O'zbekistonning qadimiy shaharlaridagi tarixiy binolarni tiklash ishlari jadallik bilan olib borildi. Bunga Toshkent, Samarqand, Shahrisabz, Buxoro, Xiva shaharlarida qayta tiklangan o'nlab binolar, obidalar misoi bo'laoladi.
Kadrlar tayyorlash miiliy dasturini hayotga tatbiq etish jarayonida yuzlab akademik litsey va kasb-hunar koilejlari uchun mahobatli binolar bunyod etildi.
Mustaqillik yillarida haykaltaroshlik san'ati jadal o'sdi. Haykaltarosh IJabborov va K.Jabborovlar tomonidan Toshkentda Amir Temurning otliq haykali, Samarqand va Shahrisabzda Amir Temur haykallari, Farg'ona va Quvada al-Farg'oniy (1998), Xorazmda Jaloliddin Manguberdi haykallari (1999) yaratildi. Haykaltarosh R.Mirboshiyev ijodiga mansub «Z.M.Bobur» (1993, Andijon), «Abdulla Qodiriy» (1994, Toshkent), «Cho'lpon» (1997, Andijon), «Ona» (1999, Jizzax shahri) kabi bir qator haykal va yodgorliklar yaratildi. 1999— yilda Termizda «Alpomish» haykali va majmua-kompozitsiyasi (A.Rahmatullayev va boshqalar) bunyod etildi.
O'zbekistonda qadirndan amaliy san'at o'ziga xos tarzda rivojlanib kelgan. Mustaqillik yillarida badiiy kulolchilik, pichoqchilik, zargarlik, ganchkorlik, yog'och o'ymakorligi, naqqoshlik, kashtachilik, zar-do'zlik, gilamdo'zlik, bezakchilik kabi amaliy san'at turlari tiklandi va yangi ma'no-mazmun bilan rivojlanib bormoqda. Mustaqillik sharofati bilan dizayn san'ati ham jadal rivojlanmoqda. Tasviriy san'at, rassomchilik san'atining rivojida 1997— yilda tashkil etilgan O'zbekiston Badiiy akademiyasi va «Tasviriy oyina» respublika ijodiy uyushmasi muhim rol o'ynadi. O'zbekiston xalq rassomlari Malik Nabiyev, Bahodir Jalolov va boshqalar xalqimiz ongida miiliy g'urur, Vatanga sadoqat tuyg'ularini uyg'otuvchi qator san'at asarlari yaratdilar. Amir Temur, Mirzo Ulug'bek, Bobur Mirzo portretlari shular jumlasidandir. Tasviriy va miniatura san'ati yangi ma'no-mazmun bilan boyidi. Shahar ko'chalariga bugungi hayotimizni tasvirlovchi rasmlar o'rnatildi, binolarning devorlari odamlarga huzur-halovat, zavq bag'ishlaydigan naqshlar bilan bezatildi.
XULOSA
San’at juda qadim zamonlarda, mehnat jarayonining taraqqiyoti natijasida paydo bo‘ldi. Mehnat jarayonida inson tafakkuri kamol topdi, go‘zallik hissi ortdi, voqelikdagi go‘zallik, qulaylik va foydalilik tushunchalari kengaydi. Quldorlik jamiyati vujudga kelishi bilan esa ijtimoiy taraqqiyotda katta o‘zgarishlar sodir bo‘ldi, aqliy mehnat jismoniy mehnatdan ajralib chiqa boshladi. Bu esa fan va san’at rivojida muhim ahamiyat kasb etdi. Professional san’at va san’atkorlar shu davrda paydo bo‘ldi. San’at o‘ziga xos xususiyatini, quldorligini namoyon etib, quldorlikning ideologiyasi targ‘ib etuvchi kuchli g‘oyaviy qurolga aylandi. Lekin shunga qaramay, omma orasidan yetishib chiqqan iste’dodli ijodkorlar mehnatkash xalq ommasining orzu-istaklarini, ularning go‘zallik va xudbinlik, oliyjanoblik va insonparvarlik haqidagi tushunchalarini ifoda etuvchi asarlar yaratdilar. Xalqning turmushi, xulq va odatlari, yutuq va mag‘lubiyatlari ularning asarlarida o‘z ifodasini topdi. Shu bilan bir davrda mavjud bo‘lgan ana shunday san’at hayot go‘zalliklarini tasvirlab, odamlarda yuksak xislat va fazilatlarni kamol toptirdi, ularni tenglik, ozodlik, birodarlik, yorqin kelajakka intilishga da’vat etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
