Мавзу: Фалсафанинг, метод, қонун ва категориялари Режа

Қонун нима? (фалсафий маънода)

• Қонун – инсон, жамият ва давлат манфаатлари нуқтаи назаридан энг муҳим ҳисобланадиган ижтимоий муносабатларни мустаҳкамлаш, ривожлантириш ва тартибга солиш воситаси.
• Қонун – реал оламнинг зарурий, умумий, нисбатан муҳим, барқарор, такрорланувчи алоқаларини ифодалайди.

• Қонун реал оламнинг зарурий, умумий, нисбатан муҳим, барқарор, такрорланувчи алоқаларини ифодалайди, бунда мавжуд шарт-шароитлар асосида тараққиётнинг характери, йўналиши натижасида аниқланади

• Қонун

• Ҳодисаларнинг объектив мавжуд, зарурий, муҳим, такрорланувчи алоқалари.
• Қонунлар мажмуи амал қилувчи зарурий жараён.

• Қонун – энг умумий шакл;
• Қонун – зарурий алоқалар ифодаси;
• Қонун – муҳим алоқалар ифодаси;
• Қонун – ҳодисага нисбатан соддароқ, лекин жараёнларнинг ички моҳиятини кўпроқ очиб беради;
• Қонун – барқарор, доимий алоқаларни ифодалайди;
• Табиат ва жамият қонунлари объектив характерга эга.

• Қонун қоидаларнинг бир томони сифатида намоён бўлади, қонуният эса, қонун амал қилишининг натижасининг мажмуи сифатида намоён бўлади.

• Қонуният

• Қонунинг характерли хусусиятлари

• Қонун, қонуният, билиш
• (қонуннинг умумий тавсифи)

• Фарқли жиҳатлар

• Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни

• Миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни

• Инкорни
• инкор қонуни

• Энг умумий қонун.
• Тараққиёт нима учун содир бўлади, деган саволга жавоб беради.
• Тараққиётнинг мактабини очиб беради.
• Умуман, тараққиёт жараёнини тавсифлайди.

• Энг умумий қонун.
• Тараққиёт қандай содир бўлади деган саволга жавоб беради.
• Тараққиётнинг механизмини очиб беради.
• Умуман, тараққиёт жараёнини тавсифлайди.

• Умумий қонун.
• Тараққиётнинг тенденцияси қанақа, деган саволга жавоб беради.
• Тараққиётнинг умумий тенденциясини очиб беради.
• Умуман, тараққиёт жараёнини тавсифлайди.

• ТАРАҚҚИЁТ

• ТАРАққИЁТ қОНУНЛАРИНИНГ УМУМИЙ ТАСНИФИ

• ҚАРАМА-ҚАРШЛИК ҚОНУНИ

• Қарама-қаршилик деб нарса, воқеа-ҳоди-
• саларнинг бир-бирини тақозо этувчи ва шу
• билан бирга, бир-бирини инкор этувчи томон-
• лари, кучларининг ўзаро муносабатига айтилади.
• Қарама-қаршиликлар ўртасидаги муносабатни

• зиддият деган тушунча ифодалайди.Одам-
• лар зиддиятлар камроқ бўлган, киши-
• ларнинг хилма-хил интилиш ва мақсад-
• лари, бир-биридан фарқ қиладиган ғоя-
• лари уйғунлашган, барқарорлик устувор
• бўлган жамиятни қуриш учун бош қотириб
• келмоқда.Ана шундай интилишлар фанда

• “Конфликтология”(конфликт – зиддият,
• логос - таълимот) деб аталадиган фалсафий
• йўналиш пайдо бўлишига олиб келган.
• Ҳар бир зиддиятнинг аниқланиши, ҳал
• қилиниши ўзгаришга, янгиланишга, бир
• сифатдан иккинчи сифатга, эскидан янгига
• ўтишга сабаб бўлади.

• Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунининг мазмуни шундаки, барча борлиқ қарама-қарши асослардан иборат, улар эса ягонадир, ўз табиатига кўра бир бирига қарама-қарши ва доимий курашда (масалан: кун ва тун, иссиқ ва совуқ ва х.к.). Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни – барча борлиқнинг ҳаракатланиши ва ривожланишининг ички манбаи.

• Гегелнинг қарама-қаршиликлар бирлиги вап кураши қонунига алоҳида ёндашуви

• Ҳар бир жисм, ходиса иккита асосий сифатга эга – айнийлик ва фарқлар

• Айнийлик – маъноси жисм (ходиса, ғоя) ўз ўзига тенг, яъни шу жисм айнан шу жисм. Айни дамда, жисмнинг ўзига айнан жисмда жисмдан ташқарига чиқишга, уни бузишга интилувчи нимадир мавжуд.

• Қарама-қаршилик, ягона айнийлик ва фарқ ўртасидаги кураш жисмнинг ўзгаришга олиб келади (ўз ўзини ўзгартириш) – ҳаракат. Масалан: ўзига айнан жамият мавжуд, аммо унда шу жамият тор келувчи кучлар мавжуд; уларнинг кураши жамият сифатининг ўзгаришига, унинг янгиланишига олиб келади.

• Курашнинг турли кўринишлари

• Иккала томонга фойда келтирувчи кураш (мисол учун, мусобақа, унда ҳар бир томон бошқасига етиб олади ва ривожланишнинг янги сифат босқичига ўтади);

• Бир томон доимий равишда иккинчи томон устидан ғалаба қозонувчи кураш, аммо ютқазган тараф сақланиб қолади ва ютган тараф учун «жунбушга келтирувчи» бўлиб қолаверади, шунинг натижасида, ютган тараф янги сифат босқичига ўтади.

• Алоқанинг бошқа турлари

• Кўмаклашиш (иккала томон ҳам курашсиз бир бирига ёрдам кўрсатади);

• Якдиллик, ҳамкорлик (томонлар бевосита бир-бирига кўмаклашмайдилар, аммо умумий манфаатларга эга ва бир йўналишда ҳаракат қиладилар);

• Нейтралитет (томонлар ҳар хил манфаатларга эга, бир-бирига кўмаклашмайди, аммо бир-бири билан курашмайди ҳам);

• Мутуализм – тўлиқ боғлиқлик (бирон бир ишни бажаришда томонлар фақат бирга ҳаракат қилмоқлиги лозим ва бир биридан мустақил ҳаракат қила олмайдилар.

• Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни

• Қарама-қаршиликлар бирлиги ва курашиш қонунининг моҳияти

• Қарама-қаршиликларнинг айнийлиги (қарама-қаршиликларнинг бир-бирига ўтиши)

• Қарама-қаршиликлар бирлиги

• Қарама-қаршилмклар кураши.

• Тараққиётнинг асоси: тараққиётнинг ички манбаи,
• ўз-ўзидан ҳаракат

• қонунлар тузилиши (структураси)

• қонуннинг амал билиш механизми

• Қарама-қаршиликлар

• Қарама-қаршиликлар кураши

• Муҳим фарқлар

• Зиддиятлар

• Фарқлар

• Қарама-қаршиликлар бирлиги

• Ўзаро бир-бирига ўтиш ва ўзаро таъсир

• Қисман мос келиш

• Нисбий мувозанат

• Тараққиёт пайдо бўлиши, ҳаракат ва қарама-қаршилик-ларни ҳал қилувчи жараён

• Айнийлик

• Танафус, секинлик, сакраш

• Фарқ

• Муҳим фарқ

• Қарама- қаршилик

• Конфликт

• Айнийлик

• ҚАРАМА-ҚАРШИЛИКЛАР БИРЛИГИ ВА КУРАШИ ҚОНУНИ

• Миқдорий ўзгаришлардан сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни

• Алоҳида хусусиятлари

• Сифат – борлиққа айнан воқелик, жисмнинг аниқ алоқалари ва хоссасларининг мунтазам тизими.

• Миқдор – жисм ёки ходисанинг саналадиган хоссаси (сон, катталик, ҳажм, оғирлик ва х.к.).

• Меъёр – миқдор ва сифатнинг ягоналиги.

• Муайян миқдорий ўзгаришлардан кейин, албатта сифат ўзгаради.

• Сифат доимий равишда ўзгара олмайди. Сифатнинг ўзгариши меъёрнинг ўзгаришига олиб келадиган вақтда (яъни координаталарнинг шу тизимики илгари миқдорий ўзгаришлар таъсирида сифат ўзгаришлари содир бўлган) – жисмнинг туб моҳияти ўзгаради. Шундай ҳолатлар «тугунлар» деб аталади, бошқа ҳолатга ўтишнинг ўзи эса фалсафада «сакраш» деб номланди. Масалан, сув қайнаганда унинг сифати тубдан ўзгаради – у пар ҳолатига ўтади (яъни, қайнаш жараёнида «координаталарнинг илгариги тизими» бузилади – сув ва илгариги алоқа тизимлари). Бу ҳолатда 100 градусли ҳарорат тугун бўлиб ҳисобланади, сувнинг парга ўтиши эса (сифатнинг бир меъёрини бошқасига ўтиши) – сакрашдир.

• Табиатда ҳар доим ҳам тугунли ҳолатни аниқлаб бўлмайди. Миқдорнинг янги сифатга ўтиши сезилмасдан содир бўлиши мумкин. Бунга қадимги Грек хикмати мисол бўла олади «Уюм»: «Нечанчи буғдой донасини қўшганда буғдойлар йиғиндиси уюмга айланади?»

• Миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиши қонунининг моҳияти

• қонун
• тузилиши

• Қонуннинг амал
• қилиш мезанизми

• Сифат-пред-метга айний бўлган аниқ-лик-предметни тавсифлайдиган хоссалар йи-ғиндиси

• Сон предметга айний бўлмаган аниқлик предмет тараққиётининг узунлиги, кенглиги, хажми тавсифлайдиган хоссалар йиғиндиси

• Сифат

• Сон

• Сон ўзгаришлари:
• - янги сифат хоссасининг аста - секинлик билан тўпланиши;
• - мавжуд сифат доирасидаги ҳар қандай ўзгариш

• Сифат ўзгаришлари:
• - эски сифатдан янги сифатга ўтиш

• Меъёр (аниқлик бирлиги)

• Сакраш (ўзгаришларнинг узилиши)

• Тараққиёт соннинг сифатга ўтиши билан эмас, балки эски сифатнинг янги сифатга ўтиши шаклида амалга ошади.

• Тараққиёт сон ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўзаро ўтишдир.

• МИҚДОР ЎЗГАРИШЛАРИНИНГ СИФАТ ЎЗГАРИШЛАРИГА ЎТИШИ ҚОНУНИ

• Сифат ва хосса муносабати

• Хосса – ҳар қандай ҳодисанинг бошқа
• предмет ва ҳодисага нисбатан у ёки бу
• даражадаги ички сифатий фарқли
• томонларининг намоён бўлишидир.

• Сифат ва хосса мутаносиблиги:

• Сифат ва хосса бир-биридан фарқ қилувчи бир
• тартибли тушунча сифатида муносибдир.
• 2. Сифат ва сон орасидаги фарқлар нисбийдир.

• Сифат

• Хосса

• Умумий тасниф

• Қисман тасниф

• Сифат таснифи

• Сон таснифи

• Муҳим томонлари

• Номуҳим томонлари

• Миқдор сифат жиҳатидан бир жинсли ҳодисаларнинг
• муайян объектив кўрсаткичи бўлиб, у мазкур
• ҳодисаларнинг катталигини, мавжудлик
• муддатини ва умуман ҳодиса ёки унинг айрим
• томонлари ривожланишининг фаоллик
• даражасини тавсифлайди.

• Меъёр

• бу миқдор ва си-
• фатнинг шундай
• бир бирлигики,
• бунда муайян
• сифат фақат
• муайян миқдор
• билан боғлиқ.

• Сифат

• Хосса

• миқдор

• Сифат нарсаларга
• Хос ва уларнинг
• борлиғи
• билан айний бўлган
• ҳамда уларни муайян
• алоқалар тизимидаги
• бошқа
• нарсалардан
• фарқлаш имконини
• берадиган ўзига хос
• хусусиятни акс
• эттиради.

• предметнинг жиҳати
• бўлиб, унинг бошқа
• Предметлардан
• фарқи
• ёки улар билан
• ўхшашлигини белги-
• лайди ва улар билан
• ўзаро алоқада
• намоён бўлади.

• предмет муайян
• хоссасининг на-
• моён бўлиши, ин-
• тенсивлиги дара-
• жаси. У сифат
• жиҳатидан ўх-
• шаш хоссалар
• ёки бутуннинг
• қисмларини тақ-
• қослаш йўли би-
• лан аниқланади

• Сакраш – бу бир сифатнинг бошқа сифатга айланиш вақти,
• шакли, усули, миқдор ўзгаришларининг узлуксизлиги,
• босқичма-босқичлигидаги узилиш.

• Сакрашлар:

• Ўзгаришнинг давом-
• лилигига кўра
• (жадал, суст);

• ўзгаришнинг йўнали-
• шига кўра (прогрессив,
• регрессив, йўналишсиз)
• фарқ қилади.

• ўзгариш шаклига
• кўра (бир карра,
• кўп карра);

• ўзгаришнинг чуқурлик
• даражасига кўра
• (қисман, тўлиқ);

• Инкорни-инкор қонуни

• Бу шундай бир қонунки, унга мувофиқ ривожланиш жараёни
• янгининг эскини диалектик инкор этишлари чексиз занжиридан
• иборат бўлади, бунда ривожланиш аввалги босқичларининг
• барча муҳим жиҳатлари янгида сақланади ва умуман бу жараён
• ҳужумкор, юксалиб борувчи йўналишга эга бўлади.