Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

v) Analogiya
(grek. - moslik, o‘xshashlik) bavosita xulosa chiqarishning bir
turidir. Deduktiv xulosa chiqarishda fikr umumiylikdan xususiylikka qarab,
induksiyada xususiylikdan umumiylikka qarab harakatlansa, analogiyada esa bir
xususiy holatdan boshqa xususiy holatga qarab harakatlanadi.
Analogiyada predmetlarning o‘xshash xossalariga asoslanib xulosa chiqariladi.
Tabiat va jamiyatda ob’ektiv turli-tumanlik bilan bir qatorda, ob’ektiv o‘xshashlik
ham mavjuddir. Ular inson ongida o‘z ifodasini topadi. Ob’ektiv reallikning turli
sohalariga oid qonun va qoidalar tuzilishi jihatidan o‘xshash bo‘lsa, ular aks ettirgan
voqealikdagi turli narsa va hodisalar ham ma’lum ma’noda o‘xshash bo‘ladi.
Analogiya bo‘yicha xulosa chiqarish ob’ektiv reallikning cheksiz ko‘rinishlari
hamda unda mavjud bo‘lgan turli sistemalarning xossalari, munosabatlari,
strukturalaridagi o‘xshashliklarga asoslanadi. Masalan, sayyoralar, davlatlar, ijtimoiy

---

tuzumlar mohiyatida o‘xshashlik bor. Bilishda muhim va nomuhim xossalar o‘xshashligi
asosida analogiya bo‘yicha xulosa chikariladi.
Analogiya vositasida bir predmetdan (modeldan) boshqa predmetga (prototipga)
axborot o‘tkaziladi. Xulosa asoslari modelga, xulosa prototipga taalluqli bo‘ladi.
Masalan, qadimgi greklarning «Dedal va Ikar» afsonasida aytilishicha, ota va bola
qullikdan ozod bo‘lish ucho‘n o‘zlariga qanot yasashadi va uchib ketishadi. Bunda
xulosa chiqarish quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Qush tirik mavjudot, uning qanoti bor, u uchadi.
Inson ham tirik mavjudot, uning qanoti yo‘q, u uchmaydi.
Insonning ham qanoti bo‘lsa, u, ehtimol uchadi.
Analogiya bo‘yicha xulosa chiqarish boshqa xulosa chiqarishlar kabi
asoslardan, xulosadan va asoslar hamda xulosa o‘rtasidagi mantiqiy aloqadan
iboratdir. Uning xulosasi ehtimoliy shaklda bo‘lib, keyingi tekshirishlarni talab qiladi.
Aniq asoslardan ba’zan aniq, ba’zan ehtimoliy xulosa chiqadi.
Analogiya o‘zining ob’ektiv asosiga ega. Bular predmetlar, ularning xossalari
o‘rtasidagi aloqalar va munosabatlardir.
ADABIYOTLAR:
1.
Zinovev A. Logika. Moskva, MGU, 2006.
2. SHaripov M., Fayzixo‘jaeva D. Mantiq. T.: Universitet, 2007.