Mavzu: eski o`zbek tili fonetikasi

UNLILAR TILNING GORIZONTAL HARAKATIGA KO`RA:

Old qator
Orqa qator

UNLILAR Tilning vertikal harakatiga ko`ra:

Yuqori
O`rta
Quyi

UNLILAR LABNING ISHTIROKIGA KO`RA:

Lablangan
Lablanmagan

Eski turkiy tildagi undoshlar tavsifi Mahmud Qoshg‘ariy tomonidan berilgan. Lekin bu tilshunos olim ko‘rsatgan undoshlar to‘la emas. Chunki u eski o‘zbek tiliga arab va fors tillar ta’siri ostida o‘zlashgan f, x, h, j tovushlarini va ayrim boshqa tovushlarni o‘z sirasiga qo‘shmagan. Eski o‘zbek tili undoshlari qadimgi turkiy til undoshlari bilan solishtirilganda, eski o‘zbek tilida yangi undoshlar- lab-tish v va f, lablab v, lab-tish z, sirg‘aluvchi j, chuqur til orqa sirg‘aluvchi x, bo‘g‘iz undoshi h paydo bo‘lganini ko‘rish mumkin. Demak, eski o‘zbek tilida quyidagi undoshlar amalda bo‘lgan: b, v, d, g, z, k, q, ǧ, m, n, ң, җ, p, l, r, y, s, t, š, č, j, h, x, f.

• Eski turkiy tildagi undoshlar tavsifi Mahmud Qoshg‘ariy tomonidan berilgan. Lekin bu tilshunos olim ko‘rsatgan undoshlar to‘la emas. Chunki u eski o‘zbek tiliga arab va fors tillar ta’siri ostida o‘zlashgan f, x, h, j tovushlarini va ayrim boshqa tovushlarni o‘z sirasiga qo‘shmagan. Eski o‘zbek tili undoshlari qadimgi turkiy til undoshlari bilan solishtirilganda, eski o‘zbek tilida yangi undoshlar- lab-tish v va f, lablab v, lab-tish z, sirg‘aluvchi j, chuqur til orqa sirg‘aluvchi x, bo‘g‘iz undoshi h paydo bo‘lganini ko‘rish mumkin. Demak, eski o‘zbek tilida quyidagi undoshlar amalda bo‘lgan: b, v, d, g, z, k, q, ǧ, m, n, ң, җ, p, l, r, y, s, t, š, č, j, h, x, f.

Eski o‘zbek tili undoshlarini hozirgi o‘zbek tili undoshlari bilan solishtirish shuni ko‘rsatadiki, o‘zbek tili tarixida undoshlar keskin sifaT o‘zgarishlariga uchramagan. Undoshlarga oid o‘zgarishlar, asosan, yangi undoshlarni o‘zlashtirish va tovush almashinishlari bilan chegaralanadi, bu esa o‘zbek tili tarixida undoshlar unlilardan ko‘ra barqaror bo‘lgan, deb xulosa chiqarish mumkin.

• Eski o‘zbek tili undoshlarini hozirgi o‘zbek tili undoshlari bilan solishtirish shuni ko‘rsatadiki, o‘zbek tili tarixida undoshlar keskin sifaT o‘zgarishlariga uchramagan. Undoshlarga oid o‘zgarishlar, asosan, yangi undoshlarni o‘zlashtirish va tovush almashinishlari bilan chegaralanadi, bu esa o‘zbek tili tarixida undoshlar unlilardan ko‘ra barqaror bo‘lgan, deb xulosa chiqarish mumkin.