Mavzu: Eshitish sezgizisi va ta'm bilish va hid bilish idroki

Mavzu: Eshitish sezgizisi va ta'm bilish va hid bilish idroki

Reja:
1. Ta'm yoki ma'za sezgilari.
2. Teri sezgilari.
3.Muskul va harakat sezgilari.

SEZGI VA IDROK

Odam sezgilar orqali moddiy borliqdagi barcha predmeti va hodisalari o'z ongida aks ettiradi, tashqi dunyoning predmetlari va voqea hodisalari munosabatini bog'laydi, tashqi kuzatuvchilarning sezgi a'zolari uzluksiz ta'sir etishi tufayli sezgi vujudga keladi. Odamni o'rab turgan olamdagi narsa va hodisalarni turli xil belgi va xususiyatlari sezgilarda aks etadi. Jumladan, ko'rish sezgisi orqali yorug'lik turlarini ranglarni eshitish sezgisi orqali nafas olish natijasida butun bo'shligiga havo zarrachalarini ta'siri, predmetlarning teriga ta'siri natijasida teri sezgilari hosil bo'ladi. Sezgilar o'z mohiyati jihatidan shaxsning barcha bilimlari uchun asosi va manba hisoblanadi Sezgilar tufayligina idrok, xotira, tasavvur, tafakkur va xayol kabi ruhiy jarayonlar hosil bo'ladi. Odamning sezgilari orqali tashqi dunyo voqea hodisalarini bilish quyidagi uch bosqichdan iborat.
1. Tashqi dunyodagi predmetlar va voqea hodisalar sezgi a'zosiga (reseptorga) ta'sir etadi. Bu ta'sir tegishli nervlarni harakatga keltiradi, natijada qo'zg'alish vujudga keladi.Bu qo'zg'alish maxsus nervlar yordamida bosh miyaga yetkaziladi. Bosh miya po'stining markaziy hujayralar tizimida, qo'zg'alish yuz beradi. Ushbu uch bosqichdan iborat bo'lgan sezuvchi nerv apparati mashhur rus fiziologi akademik I.P.Pavlov ta'limotida analizator deb ataladi.
Ya'ni, biror predmet yoki voqea-hodisaning ta'sirini bevosita aks ettiruvchi apparat analizator deyiladi.Analizatorlarning har uchala qismdan birortasi zarar ko'rsa, sezgi vujudga kelmaydi. Demak, sezgi deb, moddiy dunyodagi narsa va hodisalarning sezgi a'zolariga ta'siri natijasida vujudga keladigan va bu narsa yoki hodisalarning ayrim belgilarini aks ettiradigan psixik jarayonga
aytiladi. Sezgilar tashqi ta'sirotlarining harakteri, yo'nalishi va mazmuni bilan bog'liq holda quyidagi turlariga bo'linadi:
1. Veber va Fexnerlarning ,,psixofiziologik qommi"ning ochilishida: qonunga muvofiq ravishda sezgilarning intensivligi qo`zg`atuvchi kuchining logarifmiga proporsionaldir;
qo`zg`atuvchining kuchi geometrik progressiya bo`yicha ortib borsa, sezgilarning intensivligi arifmctik progressiya bilan ortib boradi.
2. G.Ebbingauzning xotira yuzasidan o`tkazgan tadqiqotlari negizida: eslab qolinadigan materialnmg katta yoki kichikligi, so`zlarning hid bilish, ta`m sezish sezgilari bilan bog`liqligi, mashq qilish tufayli odamda sezgirlikning ortishi omillari yotadi.
3. G.Gelmgolsning sezgi organlari to`g`risidagi psixologik ishlari va ishlanmalarida: ko`zni bosib, unga kuchsiz elektr toki yuborilsa, ko`zda yorug`lik sezgisi hosil bo`ladi; quloqqa elektr qo`zg`atuvchisi bilan ta`sir qilinsa, tovush sezgisi vujudga keladi; ultrabinafsha ranglarining odamga ta`sir etish xususiyatlari mujassamlashgan.
4. V.Vundtning psixofiziologiyadagi sezgilar va harakatlar bo`yicha olib borgan izlanishlarida: ayniqsa, Lining ,,Muskul harakatlari to`g`risida talimot", ,,Hissiy idrok nazariyasimateriallari", ,,TabiatshunosIik nuqtayi nazaridan psixologiya", ,,lnson va hayvon ruhiyati to`g`risida ma`ruzalar", ,,Fiziologik psixologiya asoslari" asarlarida mazkurg`oyalar o`z ifodasini topgan.
5.P.P.Lazerev tomonidan yorug`lik toni muammosining o`rganilishida; qo`zg`alishning ioni nazariyasi, oliy nerv faoliyati mexanizmi tadqiqoti, harakatdagi qo`zg`atuvchiga nisbatan hissiy organlarning adaptatsiyalashuv ta`limoti, ko`zni yorug`likka va qorong`ilikka moslashish xususiyatlari, ko`zning to`r pardasi xossalari, fiziologik organlarning sezgi psixologiyasi asosi ekanligi kabilar hal qilinadi.
6. E.N.Sokolov, S.V.Krovkov kabi tadqiqotchilarning o`tkazgan tajribalaridan olingan qonuniyatlartalqinida: ko`rish analizatorining sezgirligi, eshitish qo`zg`atuvchisi ta`sirida o`zgarishi; ko`rish sezgirligining bunday o`zgarishi eshitish qo`zg`atuvchisining barqarorligiga bog`liqligi; kuchsiz tovush qo`zg`atuvchisi ko`rish analizatorining rangni aks ettirish sezgirligini oshirishi; eshitish qo`zg`atuvchisi sifatida motor shovqini yuborilsa, ko`zning farq ajratish sezgirligi zaiflashishi va hokazo ifodalanadi.