Мавзу: ёруғлик интерференцияси режа

Бипризмадаги Френел тажрибаси

Бипризма – уч томонли шиша призмадан иборат бўлиб, унинг томонлари орасидаги битта бурчаги 180^о га яқин бўлади (4 – расм).

4 – расм. Бипризмадаги Френел тажрибаси

М манбаъдан ёруғлик тўлқинлари бипризмага тушади, бипризманинг чап тарафи ёруғлик тўлқинларини ўнг томонга оғдириб экраннинг АА нуқталари орасига йўналтиради. Бипризманинг ўнг тарафи ёруғлик тўлқинларини чап тарафга оғдириб экраннинг ВВ нуқталари орасига йўналтиради. Ёруғлик нурларини орқага қайтариб М₁ ва М₂ мавҳум тасвирларни ҳосил қиламиз ва экранда эса ёруғлик тўлқинларининг интерференция манзарасини кузатамиз.

Юпқа тиниқ пластинкада ёруғлик интерференцияси

Параллел ёруғлик тўлқинлари дастаси  - бурчак остида d қалинликдаги, юпқа пластинканинг MN юқори қиррасига тушсин (5 - расм). АМ нур  - бурчак остида синиб, паст қирранинг С нуқтасидан қайтиб N нуқтада яна синиб NP йўналишда ташқарига чиқади.

5 – расм. Юпқа шаффоф пластинкадаги ёруғлик интерференцияси

Иккинчи DN нур N нуқтага тушиб,  бурчак остида қайтиб, у ҳам NP йўналишда тарқалади. Иккала нур когерент бўлиб, оптик йўл фарқига эга бўладидир, шу сабабли улар интерференция манзарасини ҳосил қиладилар.

Бу иккала нур орасидаги геометрик йўл фарқи

га тенг. Ўз навбатида МС

га тенг,
,
чунки, дир.
эканлигини ҳисобга олиб

тенгликка эга бўламиз.
Интерференция манзараси фақат геометрик йўл фарқига боғлиқ бўлмай, тўлқинларнинг фазалар фарқи ва муҳитнинг хусусиятига ҳам боғлиқдир.
Биринчи нур С нуқтада кичик зичликли муҳитдан (ҳаво ёки вакуумдан), N нуқтада эса зичлиги катта бўлган муҳитдан қайтади, нур фазаси сакраб ўзгариб, йўл фарқи га ошади.
У ҳолда оптик йўл фарқи

га тенг бўлади.
Оптик йўл фарқи m га тенг бўлса, қайтган ёруғлик нурлари кучаяди ва унинг шарти қуйидагича бўлади:

ёки

Оптик йўл фарқи га тенг бўлса, қайтган ёруғлик нурлари сусаяди ва унинг шарти қуйидагича бўлади.



ёки






6 – расм. Бир хил қалинлик кўринишдаги интерференция манзарасини кузатиш
6 - расмда ораларида понага ўхшаш юпқа ҳаво қатлами бор бўлган шиша пластинка келтирилган. Пластинкалар юқоридан ёритилганда ёруғлик нурлари понанинг икки сиртидан қайтади, натижада параллел ёруғ ва қоронғи тасмалардан иборат интерференция манзараси кузатилади. Бу ерда кузатиладиган ёруғ тасмалар бир хил қалинлик чизиқлари деб аталади.