Mavzu: Ergashganqo‘shma gap

Mavzu:Ergashganqo‘shma gap

Reja:

1 .Ergashganqo‘shma gap

2.Bog‘lovchi vositalarigako‘raergashganqo‘shmagaplarningturlari

Tayanchatamalar:

Ergashganqo‘shma gap, bosh gap, ergash gap, er-gashtiruvchibog‘lovchilar, ko‘makchiliqurilmalar, yuklamalar, nisbiyso‘zlar

Ikkisoddagapningmazmunjihatdantobe-hokimmunosabatiasosida, ya’nibiriningboshqasigaergashishidantuzilganqo‘shma gap ergashgapliqo‘shma gapdeyiladi:U go‘shtyaxshiqaynatilmaganbo‘lsa, oshxonagaqaytaribyubormoqchidaygo‘yo. (Frans Kafka)

Ergashganqo‘shmagaplartarkibidanechta gap bo‘lishidanqat’inazar, doimoikkiqismdantashkiltopadi: 1) bosh gap; 2) ergash gap.Bosh gapnio‘zigatobeqilibkelganvamazmuniizohlanayotgan gap boshgap, bosh gapgaergashishib, uningmazmuniniizohlabkelgan gap ergash gap deyiladi. Qo‘ng‘iroqchalinsa, darsniboshlaymiz. Bu gapdaQo‘ng‘iroqchalinsa, gapiergash gap, darsniboshlaymizbosh; gapergash gap bosh gapnivaqtjihatidanizohlayapti.Ergashganqo‘shmagaplarchizmasiquyidagichabo‘ladi: bosh gap, ergash gap.

Ergashgaplar bosh gapgaquyidagivositalaryordamidabog‘lanadi:

1. 
   ergashtiruvchibog‘lovchilar;
   
2. 
   ko‘makchiliqurilmalar;
   
3. 
   yuklamalar;
   
4. 
   nisbiyso‘zlar;
   
5. 
   deb so‘zi.
   

1.Ergashtiruvchibog‘lovchiliergashganqo‘shmagaplarqismlario‘zarosabab (chunki, negaki), maqsad (toki), shart (agar, agarda, basharti, mabodo),qiyoslash-chog‘ishtiruv (go‘yo, go‘yoki,xuddi)kabibog‘lovchilarorqalibog‘lanadi. Sabab, maqsad, qiyoslash-chog‘ishtiruvbog‘lovchilariergashgapningboshidaqo‘llanadivaergash gap bosh gapdanso‘ngqo‘llanadi.Masalan: Yo-monlarningjazosiniberishkerak, tokiularyaxshilarningboshigayomonkunlarnisolmasinlar. (H.G‘ulom) Shartbog‘lovchilariesagapningboshidakeladi. Masalan: Agar hozirunionasininggaplarihushigakeltirmaganda, u ancha-munchanarsanihaqiqatan ham unutayozganedi. (Frans Kafka)

2. Ko‘makchiliqurilmaliergashganqo‘shmagaplarqismlaribosh gap tarkibidakeladiganshuninguchun, shusababli, shuboisdan, shutufaylikabiqurilmalarorqalibog‘lanadi: Gregoro‘ziningqaysiyo‘nalishdaketayotganliginibilmasdi, shuninguchun u tezdabirqarorgakeldi.

3. Deb (yokiuchun) so‘ziyordamidaergashganqo‘sh-ma gaplarqismlariergash gap tarkibidakeladigan deb so‘ziorqalibog‘lanadi: OtasharavaMaskovganechakundaeltadi, deb so‘ramabman ham… Hechkimgaxor-zorbo‘lmay deb, tirishib-tirmashibyotibman. (Oybek)

4. Shartmaylivositasidaergashganqo‘shmagaplarqismlariergash gap kesimitarkibidakeladigan -saqo‘shimchasivositasidabog‘lanadi:Mabodoularqo‘rqibqochibketishsaishmas’uliyatiGregordansoqitqilinadi, shunda u xotirjambo‘lishimumkin.

5.Ko‘rsatisholmoshiliergashganqo‘shmagaplarqism-lar tarkibidakeladiganko‘rsatisholmoshiva –kiyuklamasiorqalibog‘lanadi:Tilagimizshuki, dunyodahardoimtinchlikbo‘lsin.

6. Nisbiyso‘zliergashganqo‘shmagaplarqismlaribosh vaergashgaplartarkibida “savol-javob” juftliginihosilqilib, bir-biriganisbatanqo‘llanuvchikim - u, nima – o‘sha, qanday – shunday, qayerda - o‘shayerda, qaysi – o‘sha, qancha – shuncha, qanday - shundaykabinisbiyso‘zlarva -saqo‘shimchasiyordamidabog‘lanadi: Kimkibo‘lsatejamkor, qut-barakaungayor. Kimkimehnatqilsa, ertagarohatiniko‘radi.