Мавзу: ёрдамчи сех ва хўжаликларда ишлаб чиқаришни ташкил этиш

Мавзу: ЁРДАМЧИ СЕХ ВА ХЎЖАЛИКЛАРДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИ ТАШКИЛ ЭТИШ
Режа
1. Корхонанинг ёрдамчи хужаликлари тузилиши
2. Корхонанинг ёрдамчи сехлари ва хўжаликлари таркиби ҳамда хусусиятлари.
3. Таъмирлаш хужаликлари тузилиши
4. Таъмирлаш хўжалигини ташкил этиш

Корхонанинг ёрдамчи хужаликлари тузилиши

Ишлаб чиқариш жараёни асосий жараснлар билан бир қаторда хомашё, матсриал ва буюмларни юклаш, тушириш, уларга биринчи ишлов бсриш ва ишлаб чикариш ссхларига элтиб бсриш, шунингдск, хомашс, ярим тайёр маҳсулотлар, буюмлар, тайёр маҳсулотларни ташиш ва жойлаш, тайёрлаш жараёни ва маҳсулот сифатини назорат этиш, ўраш ва жўнатиш, ишлаб чикариш чиқиндиларини йиғиб олиш ва иш жойларини тозалаш ва бошка ёрдамчи жараснларни ўз ичига олади. Шунииг учун ҳар кайси саноат корхонасининг таркибида ёрдамчи ишлаб чикариш ссхлари, бўлинма ва хизмат кўрсатувчи хўжаликлар ташкил этилади.
Корхонанинг ёрдамчи хўжаликларига таъмир, энергетика, асбоб-ускуна ва саноат тармоғининг ўзига хос хўжаликлар (транспорт, омбор) ва хизмат кўрсатувчи бўлимлар таълуқлидир.
Саноат ишлаб чикариши ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи хўжаликларининг асосий вазифаси ишлаб чиқариш жараёнлари узлуксизлигини таъминлаб, содир бўладиган баъзи чекланишларни бартараф этишдир.
Ёрдамчи ссх ва хизмат кўрсатувчи хўжаликлар, биринчи навбатда, асбоб-ускуна ва таъмирлаш ссхлари, янги маҳсулот ишлаб чикаришни тайёрлаш, тсхника, тсхнология ва ишлаб чиқаришни такомиллаштиришда жуда муҳим аҳамият касб этади. Шу ссхлар ёрдамида янги турдаги маҳсулотни тсхникавий тайёрлаш, ссх ва участкаларни реконструксиялаш, ишлаб чикариш жараснларини мшанизатсиялаш ва автоматлаштириш амалга оширилади.
Аммо, ёрдамчи ссх ва хўжаликларшшг ўзлари тсхникавий, ташкилий таракдиёти даражаси бўйича асосий ишлаб чиқаришдан анча орқада қолиб кслмокдалар. Ёрдамчи ссхлар ва хўжаликлар ихтисослашиш даражасининг дастлабки, бажа-риладиган ишлар универсаллиги ва бунинг асосида ишлаб чикаришни ташкил этиши кичик сёрияли ва индивидуал тури, кам унумдорликка эга бўлган универсал жихрзлардан ва қўл мшнатидан кснг қўлланиш хусусиятлари бўйича асосий бўлимлардан фаркланадилар.
Айтилгаллардан шу хулоса кслиб чикадики, саноат самарадорлигини ошириш ёрдамчи ссх ва хўжаликларнинг тсхник жиҳатдан қуролланишини такомиллаштириш билан ссзиларли даражада боғлиқ.
Корхонага ратсионал хизмат кўрсатиш тизими қуйидагиларни кўзда тутади:
- корхоналарда энг муҳим хизмат кўрсатиш вазифаларини ихтисослаштириш ва марказлаштиришни, улар айнан ўзлари маҳсулот тайёрлаш жараснидан ҳоли бўлишини;
- транспорт-омбор, юклаш, юкни тушириш ишлари ва бошқа ёрдамчи ишларни комплскс тсхнологик усулларнй қўллаш ва уларни корхонани тсхникавий кайта қуроллантириш иши билан боғлаб, тсхнологик регламентли (бир оҳангда) ба-жариш;
- типик (расмий) лойиҳалар асосида транспорт-омбор, юклаш, юкни тушириш ишларини мсханизатсиялаштириш, шу мақсадда зарур воситаларни марказлаштирилган равишда тайёрлаш кўламини кенгайтириш;
- йирик корхоналарда транспорт-омбор ва юклаш, юкни тушириш ишларини марказлаштириш, уларни корхонанинг ягона транспорт-омбор ссхи томонидан бажариш;
- йирик корхона (бирлашма)ларнинг таркибидан асбоб-ускуна ссхларини ажратиш, улар асосида махсус асбоб-ускуна ва тсхнологик мосламалар тайёрлайдиган корхоналарни яратиш;
- саноат бинолари ва иншоотларини таъмирлаш ишлари-ни ихтисослаштирилган таъмирлаш-қурилиш ташкилотлари томонидан ўтказиш;
- корхона таъмирлаш хўжалигини такомиллаштириш ва бошқалар.
Ишлаб чикаришга ратсионал хизмат кўрсатиш тизимини ташкил этишда комплскс тсхнологияни тузиш ва жорий этиш муҳим ўрин тутади.

Таъмирлаш хўжалигини ташкил этиш

Корхона таъмирлаш хўжалигининг асосий вазифаси асосий ишлаб чикариш фондларини ишга ярокли ҳолатда тутиш, муддатдан илгари путурдан кстишининг олдини олиш ва зарур ҳолларда янгилаш, меҳнат қуролларининг хизмат муддатиии таъмирсиз узайтириш; техникавий иқтисодий кўрсатаичларини такомиллаштириш ҳамда бу тадбирларни амалга оширишга тааллуқли харажатларни камайтиришдир.
Корхонанинг миқёси жиҳозлари сони ва асосий фондларини таъмирлаш муддатларига кўра, эксплуататсия қилиш ходимларининг сони ва таркиби бслгиланади.
Одатда, йирик корхоналарда бош механик (КБМ), бош энергетик (БЕБ), бино ва иншоотларни таъмирлаш бўлимлари мустакил хўжалик сифатида тузилади, кичик завод ва фабрикаларда эса юқорида қайд отилган барча бўлинмаларни ўз таркибига олувчи тсхникавий бўлим ташкил этилади.
Баъзида бино ва иншоотларни таъмирлаш ва эксплуататсия қилиш бўлинмаси корхонанинг капитал қурилиш бўлими таркибида бўлади.
Ҳозирги даврда саноатнинг асосий тармоқларида таъмирлашлар дастгохларни рсжали-огоҳлантириш таъмири тизими асосида таъмир ишлари юритилади. Рсжали-огохдантириш таъмир тизими жихрзларни муддатдан илгари путурдан кстмас-лигини ва уларнинг доимий юқори тсхникавий даражада, ишга шайликларини таъминловчи рсжали, тсхникавий-ташкшшй хизмат кўрсатиш, назорат ва таъмирлаш ишларини ўз ичига олув-чи тадбирлардир.
Рсжали-огоҳлантириш таъмир тизими кичик, ўрта ҳамда капитал таъмир жараснларини тсжамкорона ташкил этиш усули билан» бир қаторда рсжали-огоҳлантирувчи таъмир воситаларни сғлаш, тозалаш, созлаш, кичик нуқсонларни бартараф этиш, аниқлигини тскшириш, қисмларни ювиш, ёғлагичлардаги ёғларни алмаштириш ва шуларга ўхшаш жараёнлардан иборатдир.
. таъмирлаш ишларини тўғри режалаштириш муҳим тадбирдир. Жорий таъмирга асосий воситаларнинг шайлигини таъминлашга доир жараёнлар тааллуқлидир. У ишлаб чиқариш қуролларидаги бир йилдан кам хизмат қиладиган ёрдамчи қисмларни алмаштиришга қаратилган ва уни бажаришга оид харажатлар жорий харажатлар тарзида маҳсулот таннархига киритилади.
Капитал таъмир — асосий воситаларнинг қисмларини қайта тиклаш ёки алмаштириш жараёнларини қамрайди. Унга сарфланган харажатлар амортизатсия ажратмасининг қайта тиклашга мўлжалланган кисмидан қопланади.
Рсжали-огоҳлантирувчи таъмир қуйидаги кўрсаткичлар бўйича рсжалаштирилади:
а) таъмир даври — таъмирлар оралиғидаги вақт (янги ўрнатилган воситалар учун — биринчи капитал таъмиргача бўлган вақт);
б) таъмирлар орасидаги давр — икки жорий (ёки мураккаб) таъмир орасидаги вақт; одатда, у машинанинг тсз смирилувчн қисмларнинг ншлаш муддатига тўғри кслади.
в) хизмат кўрсатиш ва мўлжалланган таъмир оралиғидаги давр;
г) таъмир давришшг таркибн. Таъмир даврида рсжали таъмир ва хизмат кўрсатишларшшг таркиби, сони ва тартиби турличадир. Икки сменада ишлайдиган ўрта ва снгил станоклар учун таъмир даврининг таркибини тахминан қуйидагича изоҳлаш мумкин:
К-Н-Р-Н-Р-Н-Ў-Н-Р-Н-Р-Н-Ў-Н-Р-Н-Р-Н-К
Бу ёрда: К — капитал таъмир;
Р — кичик таъмир;
У — ўрта таъмир;
Н — назорат.
д) таъмир бирлиги (таъмирнинг мураккаблиги) таъмир жараёнининг мшнатталаблиги бўйича ўлчов бирлиги;
с) мшнат сиғими таъмир бирлигига оид жараённи бажариш учун вақтни ифодалайди.
Бундай нормативлар дастгоҳлар (металлни қиркувчи ва тсхнологик жараснларни бажарувчи) таъмири (капитал, ўрта, кичик кузатишга тааллуқли хамда ускуналар ёрдамида бажариладиган жараёнларга сарфланадиган вақтни амаллашда к.ўл-ланилади.
Ишлаб чиқаришни ташкил этиш мазмуни ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш, корхонанинг ишлаб чиқариш тузилмасини ташкил этиш, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи фермер хўжаликларини ташкил этиш, ишлаб чиқаришнинг техник тайёргарлигини ташкил этиш, техник назорат ва маҳсулот сифатини ташкил этиш, меҳнат тақсимоти. Одамларни ишлаб чиқаришга жойлаштириш, корхона бошқарув тизими аппарати тузилишини қуриш; асбоблар, хом ашё, материаллар, ёқилғи, энергия, тирик меҳнатни ратсионализатсия қилишни ташкил этиш ва унга ҳақ тўлаш; индивидуал оператсияларни бажариш учун оқилона меҳнат усулларини аниқлаш. ишлаб чиқариш жараёни, меҳнатни санитария қилиш.
Ишлаб чиқариш ва техник бирлик - бу корхонанинг алоҳида қисмларининг техник ва технологик алоқаси, бунинг натижасида у ягона организмдир. Ишлаб чиқариш -техник бирликнинг асоси - бу ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг табиати ёки мақсадининг умумийлиги, шунингдек уни ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусиятлари, ишлаб чиқариш жараёнларининг бир хиллиги ёки узвийлиги туфайли корхонанинг профили (ихтисослиги). бунинг учун махсус машиналар ва аппаратлар тизимининг мавжудлиги.
Бундай ҳолда, корхона қисмлари ўртасидаги технологик уланиш технологик жараёнларнинг кетма -кет оқими асосида ҳам, бир хил ёки бир хил бўлмаган маҳсулотларни ишлаб чиқаришнинг бир ҳил жараёнларини параллел равишда амалга оширилиши ёки айримларига хизмат кўрсатиш асосида амалга оширилиши мумкин. ишлаб чиқариш жараёнида ёрдамчи рол ўйнайдиган бошқа саноат тармоқлари. Умумий ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи фермер хўжаликларининг мавжудлиги кўпинча корхонанинг алоҳида қисмларини яхлит организмга бирлаштирувчи муҳим омил ҳисобланади.
Корхонанинг ишлаб чиқариш тузилмаси деганда унинг ишлаб чиқариш бўлинмалари ва хизмат кўрсатувчи хўжаликларининг таркиби, сони ва тузилиши ҳамда уларнинг ўзаро муносабатлар шакллари тушунилиши керак.
Ҳар хил ишлаб чиқариш бўғинлари ишчилари коллективлари ўртасида меҳнат тақсимотини белгилайдиган корхонанинг ишлаб чиқариш таркиби меҳнатни ташкил этиш шаклларига, ишлаб чиқаришни техник тайёргарлигини ташкил этишга, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи хўжаликларни ташкил этишга, қурилишига сезиларли таъсир кўрсатади. ва бошқарув аппарати ишини ташкил этиш ва бошқалар. Иккинчи гуруҳга ишлаб чиқариш жараёнларини механизатсиялаш, автоматлаштириш ва телекўрсатиш даражаси, меҳнатни ташкил этиш ва ишлаб чиқаришни бошқариш даражаси, иш вақтидан унумли фойдаланиш, хизмат кўрсатиш объектларини ташкил этиш ва бошқалар киради. Хизмат кўрсатувчи фермер хўжаликларига хом ашё, материаллар, ёқилғи, тайёр маҳсулотлар ва бошқаларни сақлаш омборлари, шунингдек завод ҳудудига хизмат кўрсатадиган устахона киради.
Ёрдамчи тармоқлар ва фермер хўжаликларининг аҳамиятини амалдаги кимё корхоналари асосий фондлари қийматининг қарийб ярми ва ишчиларнинг 62 фоизи ёрдамчи ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш хўжаликлари билан боғлиқлигидан ўриш мумкин. Саноат бўлинмаларининг ташкил этилиши, бир жойда бир қанча корхоналарнинг қурилиши, ишлаб чиқариш бирлашмаларининг ташкил этилиши ёрдамчи ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш объектларини ихтисослаштириш имконини беради. Умумий таъмирлаш заводлари, электр стантсиялари ва темир йўл йўллари яратилмоқда. Буларнинг барчаси капитал қўйилмаларни камайтиришга, жорий ишлаб чиқариш харажатларини, ишчи кучига бўлган эҳтиёжни, яъни ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга имкон беради.
Прогрессив меъёрлар ва стандартлардан фойдаланган ҳолда ёрдамчи ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатувчи хўжаликларни пухта режалаштиришнинг аҳамияти ва зарурлиги асосий фондларнинг қиймати ва кадрлар сони, корхонанинг ишлаб чиқариш инфратузилмаси катта қисмини эгаллаши билан боғлиқ. Масалан, нефтни қайта ишлаш заводларида таъмирлаш, энергетика, товар-транспорт ва бошқа ёрдамчи бўлинмаларнинг улуши асосий воситалар ва ходимлар сонининг 50-65 фоизини, эксплуататсия харажатларида эса 15-30 фоизни ташкил қилади.
Ташиш учун меҳнат харажатлари худди шундай тарзда аниқланади. омборларда ва бошқа хизмат кўрсатиш объектларида ишлаш.
Бино ва иншоотларга саноат ва таъмирлаш корхоналари бинолари, офис ва коммунал бинолар, омборлар, транспорт иншоотлари (йўллар, кўприклар ва бошқалар) киради. Ишчи машиналар ва асбоб -ускуналарга барча турдаги қурилиш машиналари, шунингдек қурилиш ташкилотлари балансида бўлган саноат корхоналари ва хизмат кўрсатувчи фермер хўжаликларининг ускуналари, эр қазувчи - экскаваторлар, қирғичлар, грейдерлар, булдозерлар ва бошқалар киради.
Таъмирлаш хужаликлари тузилиши
Таъмир сифатини яхшилашнинг энг муҳим йўналишлари таъмир натижасида асбоб-ускуналар кайта тикланибгина колмай тсхникавий даражаси хам оширилади. Буиииг учуи капитал-тамирлаш мавжуд жиҳозларни такомиллаштириш ва улар энг илғор тсхникавий даражасига стишини таъминловчи модернизатсия билан қўшиб олиб бориш шарт.
Таъмир хўжалигининг фаолиятнинг режалаштириш таъмир муддатини аниқлаш, таъмир учун сарфланадиган меҳнат, материаллар ва пул маблағи билан таъминлаш, таъмирии ўтказиш учун харажатлар микдорини белгилаш, уни қоплаш манбаларини, шунингдек, ўз кучи билан ва таъмир ташкилотларини жалб этиш асосида бажариладиган таъмир ишларини аниқлаш, бошкаларнинг буюртмаларини бажарилишини назарда тутади. Йиллик рсжа қуйидаги:
а) таъмир ишининг ҳажми ва тури;
б) таъмир вактининг календар графиги;
в) таъмир хўжалигининг ишлаб чикариш бўлимларининг иш бажариш имконияглари;
г) мшнат бўйича (меҳнат унумдорлиги ва таъмир ишларида катнашувчи ишчилар сони, иш ҳақи) кўрсаткичлар;
д) матсриаллар, ярим тайёр маҳсулот ва эҳтиёт қисмларга бўлган эҳтиеж;
с) таъмир хўжалигининг самарадорлик кўрсаткичлари;
ж) таъмир ишларининг молиявий таъминланганлиги;
з) таъмир хўжалигининг самарадорлиги ошишини таъминловчи ташкилий, тсхникавий ва бошқа тадбирларни қамрайди.
5.4. Таъмирлаш хўжалигини ташкил этиш
Таъмир хўжалига таркибида хўжалик ҳисобидага таъмир-механика ва таъмир-енергетика ссхлари мавжуд бўлса, улар куйидаги хужалик ҳисоби кўрсаткичлари орқали: маҳсулот тури; маҳсулот (иш) ҳажми; мшнат унумдорлиги; иш ҳақи фонди; иишаб чиқариш харажатлари смстаси каби таъмир шпларини амалга оширади.
Корхонанинг йиллик таъмирлаш ишлари ҳажми рсжаси йириклаштирилган усулда ва таъмир графиги асосида тузилиши мумкин.
Йириклаштирилган рсжалаштириш рсжа лойиҳасини тузиш пайтида кснг қўлланилади ва қуйидагича таркиб топади:
а) таъмирнинг мураккаблиги мсхнатталаблиги бўйича барча дастгохларнинг гуруҳлари таъмир бирлигига кслтирилади, сўнгра таъмирлаш мураккаб бирлиги умумий сони аниқланади. Кўп холларда кўрсаткичлар турли таъмир давридаги дастгоҳларнинг гурухи бўйича алоҳида аниқланади:
Р = Р-Д
Д ъч:
Бу ёрда: Р — таъмир ишларининг ҳажми;
Р. — шу турдаги таъмир турининг мураккаблик даражаси;
Д¹ — дастгоҳларнинг сони;
б) барча дастгоҳлар бўйича таъмир даврида таъмирга зарур бўлган умумий мшнат эҳтиежи:
М_ = М,* Р
Бу ёрда: М — таъмир даврида барча таъмир ишининг мшнат эҳтиёжи ъ(соатларда);
М, — таъмир давридаги бир таъмир бирлигининг меҳнат
еҳтисжи;
в) таъмир даври миқссини ҳисобга олган ҳолда мсъс-ршйлаштирилган даврда хар қайси таъмир тури бўйича ўртача йпллик таъмир ишларининг ҳануми ифодаланади:
_р=№ Ру
Бу срда: р_к— мсъёрийлаштирилган даврдаги ўртача йиллнк таъмир илш ҳажми (соатларда);
Р_у — таъмир даври (йилларда).
Дастгоҳларни таъмирлашнинг рсжали таннархи қуйидаги харажатларни ўз ичига олади: ишчиларнинг.асосий ва қўшимча иш ҳақи; таъмир учун сотиб олинган ва бошка ссхларда тайёрланган қисмларнинг қиймати; таъмир ва эҳтиёт қисмларини ишлаб чикариш учун ксракли матсриаллар; элсктроенергия, буғ, сқилғи, сув; тўлов, бошқа ссхлар томонидан кўрсатилган хизматлар; ссх харажатлари (капитал таъмир учун); умум-завод харажатлари (капитал таъмир учун).
Кўпгина саноат марказларида (завод, бирлашма, фирма ичида) таъмир ишларини марказлаштириш тадбирлари амалга оширилмовда. Бу усулда тсхнологик, элсктро энергетик ва транспорт воситаларини таъмирлаш, шунингдск, таъмирлараро хизмат кўрсатиш, навбатчи хизматини, корхона бош мсханиги қарамоғидаги таъмир-мшаника, таъмир элсктромсханика ва бошка сехлар ҳамда воситаларга жорий/хизмат кўрсатувчи ишчиларнинг бригадалари бажарадилар.

Мавзу: МАҲСУЛОТ СИФАТИНИНГ ТЕХНИК НАЗОРАТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

Режа
1.Техник назорат тизими ишлаб чикариш жараёнларининг ажралмас кисмидир
2. Техник назорат булимининг вазифалари ва юнксиялари.
3. Техник назорат турларинг хусусиятлари.
4. Маҳсулот сифатини бахолаш усуллари.
5. Махсулотнинг сифати ва ракобатбардошлигини оширишда сертификатлаштиришнинг урни

Техник назорат тизими ишлаб чикариш жараёнларининг ажралмас кисмидир

Маҳсулот сифати тиу маҳсулотнинг ҳар томондан фойда-ланишга мукаммал эканлигини бслгиловчи хусусиятлар йиғин-дисидир.
Саноат маҳсулоти сифати корхона фаолиятини рсжалаш-тиришда ва уни аниқлашда қўлланиладиган асосий кўрсаткич-лардан бири бўлиб, унда мшнатни ташкил қилиш, унинг ншҳоз-лашип даражаси, мутахассисларнинг малакаси, иишаб чшуарйшни бошқариш ҳолати ифодаланади. Маҳсулотнинг сифати иқтисо-дий жиҳатдан истсъмол қийматининг ўлчови ва фойдаланиш дараукаси кўринишида намоён бўлади. Маҳсулотнинг сифати иқтисодий аҳамиятга эга, чунки унинг қиймати сифатига бино-ан бслгиланади.
Маҳсулот сифатига ва унинг тсхникавий хусусиятларига баҳо бсриш учур куйидаги кў|1саткичлар тизими кўлланилади:
- истсъмол қилиш хусусиятлари бўйича талаони қондирув-чи кўрсаткичлар. Масалан, станокнинг ёки жиҳозларнинг ишлаш муддати унумдорлиги, аншу ушшаиш, эксковатор чўмичинииг ҳажми, фойдата ҳаракат коеффитсиснти (ФҲК) ва бошқалар;
-буюмларни конструютив хусусиятларини ифодаловъиг иўр-саткичлар. Булар - буюмларнинг унификатсиялашганлиги, гсо-мстрик улчами;
- буюмларнинг пишшухиги, хизмат қилиш муддати, таъ-мирлаш қулайлиги. Улар мшнат воситаларининг сифат дара-жасини ифодалайди. Машина ва ўлчов асбобларининг сифати уларнинг мустаҳкамлигига ва узоқ ишлаш қобилиятига қараб аникланади. Масалан, буюмнинг ишлаш муддати, таъмирлаш-лараро даврдаги ишлаш муддати, унификатсиялаштириш дара-жаси ва бошқалар. Буюмларнинг мустаҳкамлиги мўлжаллан-ган муддатда ўз хизмат кўрсаткичларини ўзгартирмай, зимма-сига юкланган вазифаларни бажариш хусусиятидир.
- эстстик ва эргономик кўрсаишчлар. Эстстик кўрсаткич-лар буюмларни бадиий-конструкторлик хусусиятларини (шак-ли, ташқи кўриниши, ранги) ифодалайди. Эргономик кўрсат-кичлар буюмларнинғ тузилишини, психофизологик ва хизмат қилувчи ходимларнинг мшнат гигиснаси талабларига мослиги-ни, улардан фойдаланиш қулайлшшарини ифодалайди.
.
- буюмларшшг сифат иавлари. Бу кўрсаткичлар истсъ-мол буюмларига, айрим хил мшнат буюмларига нисбатан қўл-ланилади. Буида маҳсулот сифатини ҳис қилиш аъзолари ёр-дамида — оргоналсптик усул билан аниклаш расмийлашган. Бу усул — маҳсулот сифатини аниклашнинг бошка усуллари бўл-маганда ва асосан озиқ-овкдт саноати корхоналарида қўллани-лади.
Маҳсулот си(ратинп ошириш ҳар бир корхона ва ундаги бўлимнинг мухим вазифаспдир. . ишлаб чиқариладпган маҳсулотлар дунё стандартлари талабларини қондира олади.
Маҳсулотнинг сифатини бошқариш
«Бошкариш» ибораси маҳсулот сифатига оид кўлланил-ганда, уни доимпй назорат килиш, бслгиловчи шарт ва омил-ларнинг мақсадга мувофнқ таъсир этиш йўллари билан махсу-лот сифатини лойиҳалаштириш, иишаб чикариш ва фойдала-нишда уиинг зарур даражада ўрнатилишн, таъмиилаиишп ва саклашшш тутуинлади.
Корхоналарда маҳсулотнинг сифатиип. бошкариш жара-снларн тсхникавий, ташкилий-тсхнологпк, назорат, ташиш, сак-лаш ва бошқа жараёнларшшг ўзаро боғлпклпгн мажмуасннн таткнл эгувчп тартиб доирасида олиб борилади.
Махсулот сифатпни бошқаржш жараснн маҳсулотиннг^{1 1} сифат даражасини бслптлаш; уига таъсир пўрсатувчп буюм ёкиуни ишлаб чикарлш жарасии даражаси тўғрисидаги ахбор>от-ларни йиғиш ва уларни ўрганиш; маҳсулот сифатиии бошка-риш тўғрисида карор кабул қилиш ва уига таъсир кўузсатншга танёрлаииш; бошкарув қарорларини оммалаштириш; бошка-риш натнжасида маҳсулот сифатининг ўзгариши хақидаги ах-боротларнп йиғиш ва тахлил қшшшдан иборат. Маҳсулотнп лойихалапггириш ишлаб чикариш ва уидан фойдаланишнинг барзча боёкичларига тааллуклидиу).
Корхоналарда маҳсулот сифатига тўла раҳбарлик қшшш-да: маҳсулотнйнг тсхникавнй даражаси ва сифатиип узоқ муд-датларга чамалаш; маҳсулот сифатпин ошпршшш рсжалаштн-риш; уни аттсстатсия килишумаҳсулот логптхаспнп тузпиг ва ишлаб чпқаришга. жорий лтнш; ишлаб чиқаришга тсхно-чогик тайёрлаш; мутахассисларип танлаш, жойлаштириш, тарбиялат ва ўқитиш; ишлаб чикаршш воспталариин сақлаш ва уларнн таъмирлашни ташкил этиш; маҳсулот спфатини мазорат кнлшл, стаидартларга, ўлчов воситалари ва тсхник шартларга риоя қплиш; маҳсулот сифатинп бошқаршп ҳухуухшни таъмпнлаш каби вазпфалар амалга оширшшди.
Сифатни назорат қилиш бўлими тўғрисидаги амалдаги низомга мувофиқ, ушбу бўлимларнинг энг муҳим вазифалари:
1) маҳсулотларнинг тўлиқлиги сифатининг амалдаги техник ҳужжатлар талабларига (чизмалар, спетсификатсиялар, стандартлар, меъёрлар, стандартлар ва бошқалар) мувофиқлигини назорат қилиш; қабул қилинган маҳсулотларни маркалаш ва рад этилган маҳсулотларни маркалаш; рад этилган маҳсулотларни ишлаб чиқаришдан олиб қўйилишини назорат қилиш;
2) тайёр маҳсулотни якуний техник қабул қилиш ва синовдан ўтказиш (ёки синовда қатнашиш), бажарилишининг тўғрилигини текшириш ва харидорга яроқлилигини тасдиқловчи ҳужжатларни имзолаш;
3) устахоналар, бўлимлар, лабораториялар, милоддан аввалги илмий -тадқиқот институтлари билан биргаликда ишлаб чиқариш ва истеъмолда аниқланган таркибий, технологик, ишлаб чиқариш ва эксплуататсион таҳлилларни ўтказиш, шунингдек уларни бартараф этилишини назорат қилиш; сифатсиз маҳсулотларни чиқаришга масъул шахсларни аниқлаш.
4) асосий ишлаб чиқариш учун зарур бўлган корхонага келадиган материаллар (ярим тайёр маҳсулотлар, бутловчи қисмлар) сифатини назорат қилиш ва этказиб берувчиларга тегишли ҳужжатлар ёки талабларни бажариш;
5) тайёр маҳсулотларнинг тўлиқлиги, консерватсияси ва қадоқланишини назорат қилиш; қадоқлаш ва этикеткалаш сифатини назорат қилиш;
6) тайёр маҳсулотларда товар белгиси (савдо белгиси) мавжудлигини назорат қилиш;
7) ишлаётган асбоб -ускуналар, асбоблар ва қурилмаларнинг ҳолатини назорат қилишнинг тўғри бажарилиши устидан назорат назорати; корхона томонидан ишлаб чиқарилган асбоб ва ускуналарнинг сифатини назорат қилиш;
8) чора -тадбирлар бирлиги ва ўлчаш асбоблари ҳолатининг сақланишини назорат қилиш, шунингдек, асосий ишлаб чиқаришдаги барча ўлчов воситаларини текшириш тўғрилигини текшириш назорати;
Бозор иктисодиёти афзалликлари бутун мамлакат миқс-сида маҳсулот сифатини бошкариш тизимини яратиш имкони-ни бсради. Бу тизимнинг иктнсодий дастакларидан бири маҳсу-лот сифат даражасини оширишни рсжалаштириш, ишлаб чи-кариш бирлашмалари, корхоналарда саноат маҳсулоти сифати-ни оширишнинг куйидаги умумий услубий кўрсатмаларига му-вофиқ амалга оширилади:
- фан-тсхника ютуклари ва ихтироларидан янада тўлиқ фойдаланиш асосида янги хил маҳсулотларни яратиш;
- янги буюмлар ишлаб чикаришни ўзлаштириш, шу жум-ладан, чот эл литсснзияларини сотиб олиш, яратилган юкрри сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кснгайтириш;
- умумий маҳсулот хажмида мамлакат ва чст эл фан-тсхникасининг энг юкрри тохникавий иқтисодий кўрсаткичла-ридан устун ксладиган маҳсулот салмоғини ошириш;
- ишлаб чиқариладигаи маҳсулотлар сифатини доимо ях-шилаб бориш, конструксиясини такомиллаштириш, ишлаб чи-қарншипнг тсхникавий даражасини ошириш, илғор тсхнологик жараснлардан фойдаланиш ва самарали матсриалларни қўл-лшп асосида яна юқори иавга кўчириш..
Хўжалик юритишнинг янги шароитида корхоналарнинг рсжаси мшматкашларнинг ижтимоий даражасини оширишга каратилган бўлиб, ишлаб чикариш давлат бирлашмалари, сано-ат тармоклари хамда халқ хўжалигини ривожлантиришнинг рсжалаштириш тизими тобора такомиллаштирилиб бормокда.
Махсулот сифатини ошириш бўйича вазифалар корхона томонидан мустақил равишда давлат стандартлари ва қонунлар-ларига амал қилган хрлда ҳамда истсъмолчи эҳтиёжларини эъта-борга олган холда аниқланади на рсжанинг «Махсулот ишлаб чиқариш ва сотиш» қисмида пфодаланади. Унда маҳсулот сифатини оширишга тааллукли қўшимча харажатлар, уларнииг манбаи, сифатли маҳсулотни тайёрлаш ва истсъмол килшп натижасида эришиладиган иқтисодий кўрсаткичлар ҳам ифодаланади.
Корхона 65ълимларининг рсжаларида махсулотиинг сифа-тини ошрфиш бўйича тоишириқ ва тадбирлар, уларни бажариш муддати, тсгашли харануатлар, уларнинг манбаи, самарадорлиги ва бошка кўрсаткичлар бслгиланади.
Аттсстатсия тсхник-игугисодий кўрсатпогчлар бўиича энг олий, дунё даражасидаги талабларга, мамлакатнинг халқ хўжалиги, аҳолиси ва экспорт тачабларига жавоб бсрадиган олий даража-даги саиоат маҳсулотлари ишлаб чиқарилишини таъминлашга каратилгандир. Маҳсулотлар сифатининг давлат томонидан ат-тсстатсия қилиниши мамлакатимизда иктисодий ислохотни амал-га оширишдаги муҳим тадбирдир. Бу вазифани ўтказиш, ўз на-вбатида корхона, вазирликлар ва тсгишли идораларда маълум тайёргарлик ишларини олиб боришни талаб этади.
Корхоналарда маҳсулотнинг сифатипи назорат қилиш усуллари
Маҳсулот сифатига корхона жамоасининг давлат олди-дағи жавобгарлуги барча ишлаб чиқариш бўлимларида, тсхно-логик жараснларнинг барча босқичларида (дастлабки хомашс, матсриаллар, ярим тайёр маҳсулотлар, дстал на буюмлар кслиб тушганидан то буюртмачиларга тайё)! маҳсулот сифатида юбо-рилгунча) ишлаб чиқариладиган буюмлар устидан тсхнпкавий назоруатни олиб бориш учуп махсус бўлимларъ) ташкил қилини-ши ва шунингдск, уяаҳсулот сифатини крникарли даражада таъ-минлашни тақозо этади. /
Бу бўлим зиммасига ишлаб чикаришнинг барча жараснла-рини назорат қилиш билан бирга, тсгишли бўлимларнинг маъ-лум даражада сифатли маҳсулот ишлаб чикаришни таъмшшаш-даги жавобгарликларини анигглаш вазифасп хам юкланади.
ъТсхникавий назорат бўлимларшгаиг вазифачари факатиша тайё}хчанган махсулоишиг талабларга мосчиппт тскшириш билан чскланиб қолмасдан, тсхнологак интизом даражаси, дастгохлар, асбоб-ускуналарнинг давлат, тармоқ ва корхона стандартларига мослигини ҳам назорат қилишдир. Тсхникавий назорат бўлпмлари ишлаб чиқарилган қисмлардан фойдаланиш даврида улариипг хусусиятлари ўзгартшпиш назорат қилиб бориш, иуксон ва камчиликлар тўғрисидаги ахборотларни тахлил килиш, буюмлар тузилиши, уларни тайёрлаш тсхнологаясини ва техиикавий назорат усулларини, такомиллаштирип! тадбирларини иплаб чикарилади одатда, тсхникавий назорат устидан раҳбарлик марказлаштирилгаи бўлиб, директорга бўйсунувчи бўлим бошлиғи томонидан бошкарнлади. Ссх ва бўлимларда тсхникавий назорат бюроси ташкил этплган, у назорат бўлимининг бошлига бўйсунадилар. Улар корхонага колтирилган хом ашё, материаллар, турли маҳсулотларга меҳаник ишлов бериш, сехларда тайёрланган кисмлар, тайёрлов бўлимларида бажарилган ишлар, маҳсулотларнинг йиғилпини, бўялиши, синалиши, асбоб-ускуналарнинг созлиганп мунтазам назорат қилиб борадилар.
Техникавий назорат бўлимишшг таркибига турли материалларни, ўлчов асбобларшш сииайдиган лабораториялар киради. Тсхникавий назорат бўлимининг асосий вазифаси: ишлаб чиқариладиган маҳсулотларда нуксонлар бўлишига юл кўймаслик, тсхнологик жараёнларни лойиҳалаштириш асосида боришшш назорат қилиш, улардан чекланган хар кандай асбоб-ускуна ва дастгохларни текшириш, созлаш хамда зарур бўлган таъмнрлашни талаб қплишдир.
Ишлаб чикариш шароптларига биноан, саноат корхоналарида турли технпкавий назорат усулларп кўлланпладп.
Ўтказплиш жойига биноан, назоратшшг тугри (тайёрланган буюм ёки бажарилган машнп махсус назорат қплиш жойпда тскшириш) ва «силжувчан» (технологик жараён бажарилаётган иш жойпда тскшириш) турлари шаклланган.
Технологик жараёни босқичларига қараб «дастлабки назорат» (бундай назорат маҳсулот тайёрлашдан ёкн йнғишдан олдин, унннг таркибига кирувчн материаллар ва кпсмлар бўйича ўтказилади), «жараёнлараро пазорат» (махсулотип тайёрлаш жараёнининг турлн боскичларида ўтказиладнган иазорат) ва “якунловчп иазорат”дан нборат бўлиб, буида сўнгги технологик жараёндан ўтган барча буюмлар ҳамда уларнинг қисмлари назорат килинади.
Текширилувчи манбаларии камраб олиш бўйича «сидирға иазорат» (бунса барча буюмлар ва ушшг кисмлари текшприлади) ва нуқсонларни бартараф қилншда энг самарали хнсобланган «статистик иазорат» ўтказилади. Бунда назоратлар маҳсулотнинг снфатпни, тсхнологпк жараёнларнинг боришини ва дастгохларшгаг ҳолатини тайёрлаш ҳамда уларнн мослаштнриш мақсадпда қўлланилади. Улар назорат танлаш усулига асосланган бўлпб, эҳтимоллар назарняси хамда математик статпстнкага таянади. Юқорида кўрилшп назоратлардан «танланма»сп махсулотни қайта текшириш ёки уидан фойдалашшт шароитларида ҳам қўлланилади.
Махсулотнинг сифати ва ракобатбардошлигини оширишда сертификатлаштиришнинг урни
Техиологик жараёнларни қамраш бўйича «жараён-жараён» (навбатдаги жараённииг сифати олдингисига боғлиқ бўлган ҳар бир жараённинг кетма – кет бажарилиши текширилади), содда жараёнларнинг бир нечтаси бажарилгаидан сўнг ёки технологик жараёилар узлуксиз бажарилса ялпи назоратлар ўтказилади. Техннкавий назоратни «сиртқи» (маҳсулотнинг сиртқи кўриишшши тскшириш), «симметрик» (буюмнинг ўлчамларини текшириш) ва «таркибий», яъгат угшнг тархшби, катгшшиппм ва бошкд хусусиятларшш тскшириш усули оркачи олнб борилади.
Мазорат ўтказишшшг мақсадга мувофик <<огоҳлантирув-чи», яънп ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида, нуксонлар-нинг олдини олиш мақсадида хамда «ишлаб чикариш», яъни ишлаб чикаришнинг маълум босқичи ёки айрим жараснларн-дан сўупъ лутказиладиган тскширишдир.
Тсхнологик жараёнга таъсир курсатиш иуқтан назаридан карагапда барча ўлчов асбоби ва воситатарини пассив ва актив тлхтарга бўлиш мумшш.
Пассив тскширув воситалари буюмнинг ўлчам ва хусуси-ятларинп тсхнологик жараснларшш баяшрио бўлгаидан сўиг аш1қла11дплар1. Улар кдторига тайёрланаётгап буюмнинг ўлчам скп тсхнологпк жарасиишшг боришшш тскширадиган, лскин дастгохниаг бошкд|»ув кисмларига токширув натмжаларини бср-майдиган асбоб ва воситачар хдм киради*.
Актнв тскширув воспталари эса бутом ўлчамларини ва тсх-пологик жараёгши аниклаш билан бир кдторда тскширув натп-жалар1шп бошкарув буйрутсларига айлантнриб, дастгоҳнинг бо-шкдрув хдмда бажарувчп қисмларига юборади