Mavzu: Entropiya va extimollik

. ehtimollik ham bo`lganda maksimum bo`lishi tushunarli.
SHunday qilib, sistemaning har bir holatini faqat bu holatning

tenglik bilan aniqlanadigan matematik ehtimolligi bilangina emas, shu bilan birga, ana shu holat amalga oshadigan usullar soni bilan ham xarakterlash mumkin ekan. Holat amalga oshadigan usullar soni termodinamik ehtimollik deb ataladi.
Asosli sabablarga ko`ra (biz bu sabablarni bu erda bayon qilib o`tirmaymiz) Bol’tsman entropiyani va termodinamik ehtimollikni

munosabat orqali bog`ladi, bu erda — bizga ma`lum bo`lgan Bol’tsman doimiysi.
Formulani quyidagicha ham yozish mumkin:
.
Bundagi

kattalikni entropiyaning hisob boshi uchun qabul qilish mumkin. U holda bu hisob boshidan hisoblangan entropiya quyidagi tenglik bilan ifodalanadi:
. (96)
Ba`zida sistemaning berilgan holatda bo`lish termodinamik ehtimolligini boshqa usul bilan aniqlanadi, bu usulning g`oyasini quyidagi misol bilan tushuntirish mumkin.
N ta zarradan iborat gazning idish hajmining qismiga to`plangan holatda bo`lish ehtimolligi

ga teng bo`lishini 76-§ da ko`rdik. Bu kattalikka teskari kattalikni kiritaylik:
(97)
Bu kattalik ehtimollikning gazning idish hajmini to`la egallash ehtimolligidan qancha marta kichik ekanligini ko`rsatadi (gazniig idish hajmini to`la egallash ehtimolligi birga teng, chunki hajm V ning bir qismi).
Agar molekulyar sistema holatining matematik ehtimolligi qiymati ( ning katta qiymatlarida) hamma vaqt juda kichik bo`lsa, termodinamik ehtimollik ning qiymati, aksincha, juda katta bo`ladi. ning minimal qiymati bizning misolda birga teng bo`ladi ( bo`lganda), holbuki uchun bir — uning maksimal qiymati bo`ladi (bu ham V' = V bo`lganda).
(97) tenglama bilan aniqlanadigan kattalik termodinamik ehtimollik deb ataladi. Ravshanki, termodinamik ehtimollikning har ikkala berilgan ta`rifi bir-biriga zid emas.
Bir mol’ modda uchun (97) ifodani yozamiz:
.
Bu erda — Avogadro soni. bo`lgani uchun
.
Bu tenglikni logarifmlab, shunday ifodani olamiz: yoki
.
Bu tenglikning chap tomonida turgan kattalik Bol’tsman formulasiga muvofiq entropiyani bildiradi:
.
Gazning bir moli hajmdan hajmgacha izotermik kengaydi, deylik. Gazning kengayguncha va kengaygandan keyingi entropiyasi uchun entropiya ifodasini yozamiz:
,
.
Bir tenglamani ikkinchisidan ayirib, kengayish natijasida entropiyaning o`zgarish kattaligini hosil qilamiz:
.
Ma`lumki, izotermik protsessdagi kengayish ishi quyidagiga teng:
.

Bu ifodani (89.4) bilan taqqoslasak, shunday natijani olamiz:

.
Ikkinchi tomondan, energiyaning saqlanish qonuniga asosan izotermik protsessda , bundan
.
SHunday qilib, biz uchun Qarno siklini analiz qilishda qanday ifoda hosil qilgan bo`lsak, o`sha ifodani oldik.
Entropiya bilan ehtimollik orasidagi bog`lanish termodinamikaning ikkinchi bosh qonunini birmuncha boshqacharoq talqin qilishga imkon beradi. Bu qonun endi shunday ifodalanadi: tabiatda har qanday protsess shunday amalga oshadiki, bunda sistema ehtimolligi katta bo`lgan holatga o`tadi. SHu bilan birga ikkinchi qonundagi qat`iylik o`z kuchini yo`qotadi.

Adabiyotlar

1. 
   Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent. “O’zbekiston” – 2016. 56 bet.
   
2. 
   Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatini kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Toshkent, “O’zbekiston” – 2017. 104 bet.
   
3. 
   Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. Toshkent. “O’zbekiston” – 2017. 488 bet.
   
4. 
   Axmadjonov O. Mexanika va molekulyar fizika. O’qituvchi. T.-1985, 287 bet.