Mavzu: Elektromontaj ustaxonasi bilan tanishuv. Texnika xavfsizligi qoidalariga rioya etish

MAVZU: Elektr stansiya va elektr tarmoqlari jixozlariga texnik xizmat korsatish,tamirlash va montaj qilish.

Reja:
Elektr jihozlarining ta’riflari
Elektr xonalari va uskunalarining turlanishi
Elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va iste'mol qilish- ning xarakterli
jihati elektr energiyasini ishlab chiqarish va iste'mol qilish vaqtlarining ustma-ust tushishidan iborat bo‘lgan uzluksiz jarayonni o‘zida ifoda etadi. 1hu sababli elektr stansiyalari, uza- tuvchi tarmoqlar va iste'molchilar bitta umumiy ish holatiga ega bo‘lgan elektr energetika tizimiga birlashtiriladi.
Elektr stansiyasi — bu turli xil energiyalardan foydalanish yoki ularni o‘zgartirish orqali elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi sanoat korxonasidir. Hozirgi davrda mamlakatimizda elektr ener- giyaning asosiy qismi issiqlik elektr stansiyalarida va qolgan qismi gidroelektr stansiyalarida ishlab chiqariladi.
Issiqlik elektr stansiyalarida (IE1) qozonlardagi suvni qizdirish va uni bug‘ga aylantirish uchun organik yoqilg‘ining (gaz, ko‘mir, neft kabilar) yonish issiqligidan foydalaniladi. Bosim ostidagi bug‘ turbinaning va u bilan tutashtirilgan generatorning rotorlarini ay- lantiradi. Generatorda rotorning aylanishdagi mexanik energiyasi elektr energiyasiga o‘zgartiriladi.
Gidroelektr stansiyalarda yuqoridan oqib tushuvchi suv gidrotur- binaning ishchi g‘ildiragi va u bilan tutashtirilgan generatorning rotorini aylantiradi. Generatorda rotorning aylanishdagi energiyasi elektr energiyasiga o‘zgartiriladi. 1hunday qilib, bunday turdagi stan- siyalarda suvning mexanik energiyasi elektr energiyasiga aylantiriladi.Atom elektr stansiyalarida birlamchi energiya sifatida radioak- tiv elementlar va ular izotoplarining parchalanishidan hosil bo‘- luvchi issiqlik energiyasidan foydalaniladi. Jarayonning bundan keyingi qismi issiqlik elektr stansiyalaridagi jarayon bilan bir xildir. Hozirgi davrda unchalik keng tarqalmagan kichik quvvatli sha- mol elektr stansiyalari, gelioelektr stansiyalari, prilivelektr stan- siyalari ham mavjud bo‘lib, ularda birlamchi energiya sifatida mos holda shamolning mexanik, quyosh nurlarining issiqlik va dengiz prilivlarining mexanik energiyalaridan foydalaniladi.
Energetika va elektr tizimlarining muhim elementlari bo‘lib, elektr stansiyalarining quvvatlarini samarali foydalanish maqsadida birlashtiruvchi uzatuvchi elektr tarmoqlari, taqsimlovchi qu- rilmalar va podstansiyalar hisoblanadi.
Uzatu chi elektr tarmog‘i elektr energiyani manbadan (elektr stansiyasidan) iste'molchilarga uzatuvchi havo va kabel elektr uza-tish liniyalaridan iboratdir. Taqsimlo chi qurilma — elektr energiyasini qabul qilish va taqsimlash vazifasini bajarib, kommutatsiya apparatlari, yig‘uvchi va bog‘lovchi shinalar, yordamchi qurilmalar, o‘lchash asboblari hamda himoya va avtomatika qurilmalaridan tashkil topuvchi elektruskunasidir.
Taqsimlovchi qurilmalar ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin. Barcha yoki asosiy jihozlari ochiq havoda joylashgan taqsim- lovchi qurilma ochiq taqsimlovchi qurilma (OTQ) deb yuritiladi. Barcha jihozlari yopiq xonada joylashgan taqsimlovchi qurilmayopiq taqsimlovchi qurilma (YTQ) deb ataladi.
Podstansiya — elektr energiyani o‘zgartirish va taqsimlash uchun xizmat qilib, transformatorlar, taqsimlovchi qurilmalar, boshqarish qurilmalari va yordamchi inshootlardan iborat bo‘lgan elektr uskunasidir.
Elektr energiyasini bitta nominal kuchlanishda qabul qilish va taqsimlash (transformatsiyalashsiz) uchun xizmat qilib, pod- stansiyalar tarkibiga kirmaydigan taqsimlovchi qurilma taqsimlashpunkti (TP) deb yuritiladi.
Misol tariqasida l.l-rasmda tumanning elektr ta'minoti sxe- masi keltirilgan. Energetika tizimlarining normal ish holati foy- dalaniluvchi elektrotexnik qurilmalarni tayyorlash, montaj qilish va ularga xizmat ko‘rsatishning talab etilgan sifati bilan ta'minlanadi. Elektrotexnik qurilmaning ishonchliligi — belgilangan funk- siyalarni talab etilgan vaqt davomida o‘zining meyoriy ko‘rsatkich- larini saqlagan holda bajara olish qobiliyatidir. Ishonchlilik elek- trotexnik qurilmaning ishdan chiqmaslik, uzoq ishlashlik, ta'mirga yaroqlilik va saqlanuvchanlik xususiyatlarini ifodalaydi.
2. Elektr xonalari va uskunalarining turlanishi
Elektr uskunalari kuchlanishi, vazifasi, joylashgan o‘rni, kon- struktiv tuzilishi va boshqa belgilari turlarga ajratiladi.
Elektr uskunalari kuchlanishi bo‘yicha l000 gacha va l000 V dan yuqori kuchlanishli, konstruktiv tuzilishi bo‘yicha komplekt yoki individual tuzilgan uskunalarga ajratiladi.
Joylashgan o‘rni bo‘yicha elektr uskunalari (taqsimlovchi qu- rilmalar, podstansiyalar, taqsimlash punktlari va boshqalar) alo- hida joylashgan, qo‘shimcha (yonida) qurilgan va bino yoki insho- otning ichida o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin.
Ichida ishlatilayotgan va elektr energiyani ishlab chiqarish, o‘z- gartirish va taqsimlash vazifasini bajaruvchi elektr jihozlari o‘r- natilib, u yerga faqat xizmatchi personalning kirishiga ruxsat etilgan xonalar va ularning to‘silgan bo‘laklari elektr xonasi deb yuritiladi. Ular portlash va yong‘in xavfi darajasi bo‘yicha turlarga ajratiladi. Portlash xa fi ma jud bo‘lgan zona — ichida portlash xavfiga ega aralashmaning mavjud yoki uning paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan xona, yoki undagi cheklangan fazo yoki tashqi qurilmadir. Port­lash xavfi mavjud bo‘lgan zonalar oltita sinfga bo‘linadi.
Yong‘in xa fi ma jud bo‘lgan zona — normal texnologik jara- yonda yoki u buzilganda hududida har doim yoki davriy tarzda yonuvchan moddalar bo‘luvchi xonaning ichi yoki tashqarisidagi fazo. Yong‘in xavfining darajasi bo‘yicha xonalarning zonalari to‘rtta: P-I, P-II, P-IIa va P-III sinflarga bo‘linadi.
P-I sinfga xonalarning bug‘larini yonib ketish harorati 6l°C dan yuqori bo‘lgan yonuvchan moddalar (mineral, transformator moylarini regeneratsiyalash bo‘yicha qurilmalar, bunday moylarning omborlari va h. k.) foydalaniluvchi yoki saqlanuvchi zonalari kiradi. P-II sinfga xonalarning ish vaqtida yonuvchan chang yoki to- lalar ajralib chiquvchi (alangalanishning quyi konsentratsiya che- garasi 65 % dan yuqori) zonalari kiradi.
P-IIa sinfga xonalarning qattiq yoki tolali yonuvchan moddalar mavjud bo‘lgan zonalari kiradi.
P-III sinfga xonalarning tashqarisidagi bug‘larining yonib ketish harorati 6l°C dan yuqori bo‘lgan yonuvchan suyuqliklar va qattiq yonuvchan moddalar joylashgan zonalar (mineral moylar, ko‘mir, torf, yog‘och joylashgan ochiq yoki tom ostidagi omborlar) kiradi.
Elektr ta'minotining talab etiluvchi ishonchliligi bo‘yicha elektr energiyasining barcha iste'molchilari uchta toifaga bo‘linadi.

1. 
   toifa — elektr ta'minotining kutilmaganda uzilib qolishi odamlarning hayoti uchun xavf tug‘diruvchi, xalq xo‘jaligiga katta zarar keltiruvchi, elektr jihozlarining shikastlanishlarini keltirib chiqaruvchi, mahsulotning yalpi nuqsonli ishlab chiqarilishiga olib keluvchi, xalq xo‘jaligining o‘ta muhim elementlarining texno- logik jarayonlarini buzilishiga olib keluvchi elektr qabul qilgich- lari. Bu toifadagi iste'molchilar ikkita mustaqil o‘zaro zaxiralangan manbadan ta'minlangan bo‘lishi shart. Ularning ishlashidagi uzi- lishga faqat zaxira ta'minotning avtomatik kiritilishiga ketgan vaqt davomida ruxsat etiladi.
   
2. 
   toifa — elektr ta'minotidagi uzilish mahsulotning yalpi ishlabchiqarilmasligi, ishchilarning ishsiz turib qolishi, mexanizmlar va sanoat qurilmalarining to‘xtab qolishi, katta miqdordagi aholi- ning normal faoliyati buzilishi bilan bog‘liq bo‘luvchi elektr qabul qilgichlar. Bunday toifa elektr iste'molchilari uchun elektr ta'mi- notidagi uzilish rezerv ta'minotini navbatchi personali, shu jum- ladan, tayyor brigada tomonidan ulash vaqtiga ruxsat etiladi.
   
3. 
   toifa — birinchi va ikkinchi toifa elektr iste'molchilariga kirmaydigan barcha iste'molchilar bo‘lib, ularning uzilib qolishi natijasida ko‘riladigan zarar zaxira ta'minotini navbatchi personal tomonidan ishga tushirish uchun ketuvchi vaqt davomida un- chalik katta qiymatni tashkil etmaydi.
   

Taqximlovchi punkt (TP) — yig‘uvchi shinalar, belgilangan sondagi yacheykalar va boshqaruv yo‘lagidan iborat bo‘lgan sek- siyalarga ajratilgan elektr uskunasidir. Yacheyka ichiga uzgichlar, tok transformatorlari, liniya va seksiya ajratkichlari, saqlagichlar, kuchlanish transformatorlari, himoya asboblari va boshqa elektr jihozlarini joylashtirish uchun xizmat qiladi.
Yig‘uvchi shinalar taqsimlovchi punktning yuqori qismida uning yuqori qoplamasidan 500 mm dan kam bo‘lmagan maso- fada gorizontal joylashtiriladi. Har xil fazalarning yig‘uvchi shina- lari orasidagi masofa kuchlanish l kV bo‘lganda l00 mm dan va l0 kV bo‘lganda l30 mm dan kam bo‘lmasligi shart. 1hinalar metall konstruksiyalar yoki beton to‘siqlarda joylashtiriluvchi tayanch izolatorlariga mahkamlanadi.

3.