Mavzu: Elektromontaj ustaxonasi bilan tanishuv. Texnika xavfsizligi qoidalariga rioya etish

Reja:

4. 
   Elektryoriti shqurilmlarini ishlatish.
   
5. 
   Elektr qizdirish qurilmalarini ishlatish.
   
6. 
   Maishiy uy-ro’zg’or elektr jixozlarining ishlatilishi.
   

Yoritish qurilmlarining ishlatishi
Elektriste’molchilariichidaengko’pqisminiyoritishvanurlatishvositalarihisobla nadi. Ularnisbatankamquvvatlibo’lsada (P=0.025-100 kVt),
elektrenergiyaiste’molining 8-10% salmog’initashkilqiladi.
Xonalarni,maydonvayo’laklarni,binovainshoatlarniyoritishnormalishfaoliyatiniolibborishga, harakatlanishga,damolishgaqulaysharoityaratadi, insonlarningturmishsharoitiniyaxshilaydi.
Elektryoritishvanurlatishvasitalariningekspluatattsiyasidaelektrjixozlarnisozxo ldaushlash, yoritishvanurlatishrejimlarigarioyaqilish, energiyasarfinikamaytirish, elektrjixozlarningtexnik iqtisodiyko’rsatkichlarni yaxshilash borasida muntazam tashkiliy va texnik tadbirlar amalga oshiribturiladi.
Eskirganlampalarnialmashtirish.
Ishlabchiqarishkorxonalargaturlixilyorug’likmanbalariishlatilibkelinmoqda.
Ularningba’zilarieskiloyihalarasosidao’rnatilganbo’lib,
pasttexnikiqtisodiyko’ rsatkichlargaegadirlar.
Hozirda kata xonalarni yo’ lak va maydonlar ni yoritishda mavjud cho’ g ’ lanmalampalar,lyumenest sentlampalar bilan almashtirilmoqda.
Lyumenest sentlampalar kam energiya iste’mol qilib, yaxshi yoritilganlik hosil qiladi.
Yorug ’ lik nurlarining to’ lqinuzunligikunduzgitabiiyyorug ’ liknurlarigayaqinbo’lib, xizmatmuddati 5-8 barobarko’proqdir. Masalan 100 Vtquvvatlicho’g’lanmalampa 1500 lyumenyorug’likoqimibersa, 40 Vtlilyumenestsentlampa 3000 lyumendanko’proqyorug ’ likoqimiberadi.
Bundantashqarilampalardaishlatishdavomidayorug’likoqimikamayibboradi. Masalanxizmatmuddatioxiridacho’ g ’ lanmalampadayorug ’ likoqimi 15% kamayadi, lyuminestsentlampada- 45%, yuqoribosimliDRLlampada- 30%. SHuninguchun, ayniqsarazryadlilampalarni, xizmatmuddatibitgach (8-10 mingsoat) yangilarigaalmashtirish, yangiyorug’likmanbalario’rnatishkerakbo’ ladi.
YOrug’likqurilmalariningishrejimlariniavtomatlashtirishelektrenergiyaiste’mo linitej ash, lampalarningxizmatmuddatlarinioshirish,
optimalyoritishrejiminita’minlashimkoniyatiniberadi. Tashqimaydonlar,
ko’ chalarniyoritishtiziminiavtomatlashtirisKuchunFR-2, FRM, AOtiplifotorelelar,
programmaliboshqarishqurilmalari (PRUS) vaboshqalarishlatiladi.
Programmalirostlashtizimlariyordamidaichkixonalarnivatashqiyoritishniishchirejimi, navbatchirej imi, avariyalirej imivaboshqarej imlaritanlabishgatushiriladi.
Texnologikjarayonlarnitungismenalardaoptimalrejimbilanishlabturishnita’minlaydi. Turlixilmashinasozlikvaogirsanoatob’ektlaridaelektryoritishvositalarinimarkazlashtiril ganholdaboshqarisKuchunimpulsliteleboshqarishtizimlari, kompyutertarmog ’ ibilanbog ’ langantizimlarishlabchiqilgan.
Boshqarishtarmog ’io’ rnigaob’ ektdagi 0,4 kVlitarmoqdanfoydalansabo ’ladi.

• 
  Oritishtarmog ’ idanominalkuchlanishniushlabturishayniqsacho ’ g ’ lanmalampalaruchu nmuhimdir. Kuchlanishpasaygandalampaningyorug’likberishitezpasayibboradi.
  

Kuchlanishortganidaesalampaningxizmatmuddatitezqisqaradi. Masalan,
agarkuchlanish 10% gaortiqbo’lsa, cho’g’lanmalampa 1500 soato’rnigaT=300 soatginaishlayoladi, 15% gaortiqbo’lsa, T=90 soatnitashkilqiladi.

• 
  Oritishtarmoqlaridakuchlanishortishinazoratqilinadi.
  

Kuchtransformatoriningikkilamchichulg’amidakuchlanishavtotransformatorlar, tiristorlar, rezistorlaryordamidachegaralabturiladi.
Ularkuchlanishnistabillashtiribyokichegaralabturishrejimlaridabo’lishlarimumkin. Bundayqurilmalarbirnechaguruhyorug’likmanbalaritarmog’idakuchlanishniavtomatros tlabturadi. PUEqoidalaribo’yichayoritishtarmog’idakuchlanishnio’ zgarishi ±2,5% debbelgilangan.
Kuchlanishxavfilampalartransformatorgayaqinyokitarmoqoxiridabo’lsamavj udbo’ ladi. CHunkipastkuchlanishlitarmoqlardaoptimaltarmoquzunligi 0,2-0,4 kmbo’ lib, bumasofahardoimhamshundaybo’ lmaydi. L=500
metrdanortsakuchlanishme’yoridanpastbo’libketadi.
T ransformatorgayaqinj oylardaesakuchlanishme’ yoridanyuqoribo ’ladi. Kuchlanishpastbo’lishilyumenestsentlampalarniishgatushirishdako’proqseziladi.
Y Orug’likmanbalaritozasaqlash. Ko’pchilikyoritgichlar,
lampalarshishasirtlibo’ladivaularnitozaligi, changiartilganligi,
yorug’likberishko’ rsatgichlarigata’ sirqiladi.
YOrug’liknurlaridansamaralifoydalanisKuchunxonalarningichkidevorlarinioqv aochiqranglargabo’ yashoynalarnioqpardalarbilanto’ si shzarur.
Agarxonadevorlarivashiftioqrangdabo ’lsa, yorug’liknuriningqaytishkoeffitsiyentin= 75% bo’ladi.
Devorlarchangyokisuvoqbo’yichaqolganbo’lsan = 10-15% nitashkilqiladixolos.
SHuninguchunxonadevarlariyoritgichlarsirtibelgilanganmuddatlardatozalabtur iladi. Y Oritgichlarnitozalashdaulartarmoqdanaj ratibqo ’ yiladi.
Kuchlichangajralibturuvchixonalarda (ozuqatsexi, paxtatozalashtsexi) 15 kundabirtozalabturiladi. Boshqabinolardaob’ektharakterigaqarab 1 oydan 4 oygachabirmartatozalabturiladi.
Nurlatishqurilmalariningnurlatishrejimlariufirmetrlaryordamidanazoratqilibtur iladi. Ularultirabinafsha (OBU, OBSH, OBNU) yokiinfraqizilnurlar (SSPO, ORI, EO, ORK-2, OU-4) yokiunvirsal (KKUF, «LUG») bo’lishimumkin. Harbirqurilmaningishlatishsharoitlaridankelibchiqibtexnikqarovmuddatlaribelgilanidi. Texnologiktalablardankelibchiqibharbirqurilmaningishrejimlaribelgilanadi. Qurilmalareskigansariularniishmuddatlari (nurlatishvaqti) ortibborishizarur. Agarlampadanchiqayotgannurlarintensivligi 30% danortiqpasaysa,
uyangisigaalmashtirilishizarur.
Nurlatishqurilmalariishlatilgandaxonalarshamollatilibturilishi, tirikorganizimlarigata’sirlarihisobgaolibishrejimlarianiqlanishizarur. Barchasanitarvaxavfsizliktexnikasiqoidalarigarioyaqilibishlarbajarilishizarur. Xizmatchilarmaxsusko’ zoynak, himoyakiyimidabo’ lishlarilozim.
YOritishvanurlatishvositalariningtexnikishlatishularniishonchliishlabturishinit a’ minlovchitexnikxizmatko ’ rsatishvaj oriyta’mirlarnio’ zichigaoladi.
Y Oritgichlarnitexnikxizmatirej aasosida 3 -6 oydabirmartao’tkazibturiladi.
T exnikxizmatko’ rsatishtadbirlaritexnologikpauzavaqtlardalampalarnio ’ rnatilganj oyda o’tkaziladi. Tipaviyishhajmiquydagilarnio’zichigaoladi: yoritilganlik,
yorug’liknurlarimiqdorinio’lchash; changvaiflosliklardantozalash;
qurilmalarningishchiholatitekshiriladi,
lapalarningquvvativaboshqako’rsatgichlarirejimko’rsatgichlarigato’g’rikelishitekshiril adi, shishakolbavato’ siqlarbutunligi, korpusdayoriqlaryo’ qligiko’ riladi,
patronko’zdankechiriladivatozalanadi, ulanishkontaktlaritekshiribtozalanadi,
bo’shashganmaxkamlanishlarqotiriladi,
armaturagakirishjoylaridasimlarningizolyatsiyasitekshiriladi, korpusi
yerlanganligitekshiriladi, armaturaholati, lampaningjoylashganlikholatiko’rsatiladi. Gazrazryadlilampalarningishgatushirishirostlashvositalariningholatitekshiriladi: drossel, kondensatorvastarterishgayaroqlibo’lishizarur.
YOritishvanurlatishkurilmalarningjoriyta’miriyilliktexnikqarovvata’mirgrafigiasosida

12. 
    24 oydabirboro’tkaziladi. Joriyta’miryoritgichlarnijoyidan yechibolib, maxsusjoydayokiustaxonadata’mirqilinadi. Bundaquydagitadbirlarbajariladi:
    

qurilmanitozalash, qismlarigaajratish, nosozliklarnianiqlash, izolyatsiyasinitekshirish, zarurbo ’lsato’g’ irlash, bo’ yoqqilish; to’ suvchirominioqranggabo’ yash,
sxemaniyanayig’ishdetallarnijoyigamahkamlash, simlarningizolitsiyasini,
kontaktlarisozligi, lampalarningbutunligitekshiribko’riladi.
T o ’ liqyig ’ ilganqurilmalarniishchiholatitarmoqqaulabtekshiribko’ riladi, yorug ’ likoqimio’ lchabko’riladi.
Gazrazryadlampaliyoritgichvanurlatgichlardayanahimoyalovchishishato’siqva romningholati, rezitorlarsozligi, kondensator, drossel,
staterlarningishchiholatitekshiriladi. Zarurbo’lsa, nosozliklarj oyidayo’qotiladi.
YOritgichvanurlatgichlarishlatishdauzilishlarbo’lmasligiuchunelektrotexnikxizmatba’ zasidaularningehtiyotqisimlaribo’lishizarur. Mavjudlampalarmiqdoridanfoizlarda: cho’g’lanmalampalaruchun- 100%; gazrazriyadlilampalar 20...40%; patronlar- 2%; startyorlar- 6%; drossel- 3%; himoyalovchishishato’siqlar- 12%; zichlovchirezinabaldoqlar- 20%.
YOritishvanurlatishqurilmalarinitexnikishlatishqilishqoidalarigarioyaqilmaslik
ularningsamaraliishlashinipasaytiradivaxizmatchixodimlarvahayvonlarnielektrtokibila
nshikastlanishxavfinioshiradi.
Elektrqurilmalaridaavariyasodirbo’lgandaqattiqqizishhollarivujudgakeladi,
buholatdetallarnio’taqizishigavayong’inchiqishigayokiportlashigaolibkelishimumkin.
Yoritishvanurlatishqurilmalariniishlatishgaqabulqilibolinayotgandaquyidagilar
tekshiriladi:
1)
qurilmalartomonidanhaqiqiyyoritilganlikyokinurlatilganliknita’minlaganligi;

2. 
   o’tkazgichsimlarnimarkasi, ularningko’ndalangkesimyuzasivajoylashtirishusuliniloyihagamosligi;
   

3)
o’tkazgichsimlarniulashsxemasivafazalarbo’yichayuklanishlarnitaqsimlanishi;

2. 
   saqlagichelementlarniloyihagamosligi;
   
3. 
   izolyatsiontayanchlarni, apparatlarni, detallarni,
   

konstruktsiyalarniqotirishishonchligi;

2. 
   o’tkazgichsimlarningizolyatsiyaqarshiliginime’yorlargamosligi.
   

Yoritishvanurlatishqurilmalariniishlatishqilishdanmaqsadqurilmaninghammael ementlarinisozholatdaushlashvaularnisamaraliishlashinita’minlash. Qurilmalaryaratayotgano’ rnatilgandaraj adagiyoritilganlikniyokinurlatilganliknita’ minl asKuchuntarmoqkuchlanishiningqiymatinihamdayoritgichvanurlatgichlarningumumiyh olatinitekshiribborishkerak.
Kuchlanishqiymatinihaddantashqario’zgarishisabablarinianiqlab, unitezdabartarafqilishkerak. YOritgichlarnitozalabturishkattaahamiyatgaega,
chunkichanghisobigaularningFIKhamdayoritilganligi 1,5.. .2 martakamayishimumkin. YOritgichvanurlatgichlarnitozalashdavriularniqandaysharoitdaishlatishqilinishigabog’l iq: ko’ pchanglixonalarda-oyigato’ rtmarta; kamchanglixonalarda-oyigaikkimarta;
tashqiyoritishda-yiligauchmarta.
Normalmuhitlixonalardaizolyatsiyaningholatiniikkiyildakamidabirmartavaog’i
rmuhitlixonalardayiligakamidabirmartatekshirishkerak.
O’tkazgichsimizolyatsiyasingqarshiligiikkitayonmayonturgansaqlagichdankeyinuzgic hlarniyoqilgan, eruvchanquymaolibquyilganvalampaburabolinganholatidao’lchanadi. Izolyatsiyaqarshiliginingqiymati 0,5 MOmdankambo’lmasligikerak.
NurlatishqurilmalariniishlatisKuchunularganurlatishrejimi-ninggrafik- jadvalituziladi. Tarmoqkuchlanishiningo’zgarishi 5%
yuqoribo’lgandaberilgannurlanishninurlatishrej imigamoso’ zgartirishkerakbo’ladi. UBnurlarimanbalariyaratayotgannurlatilganliknima’lumdavrlardaufimetrbilantekshirib turishkerak.
Lampanieskirishdavrioshibborgansarimosravishdanurlatilganlikvaqtinihamoshiribbori shkerak. Y Oritishqurilmalariningoldingayurish-
qaytishharakatiavtomatlashtirilganbo’ladi. Qurilmato’xtagandaavtomatikravishdatarmoqkuchlanishiuziladi.
Nurlatishyokiyoritishqurilmalaridanfoydalanayotganxizmatchilartexnikaxavfsi zligibo’yichakamida III-guruhkvalifikatsiyasigaegabo’lishikerak. Ayniqsa,
nasosstantsiyasidanurlatishqurilmalaridanfoydalanganimizdaxizmatchilarnixavfsizligi gae’tiborberishimizzarur,
chunkinasosstantsiyasio’taxavflixonalarkategoriyasigakiradilar.