Mavzu: Elektr xavfsizligi

Xodimlarga talablar.

Elektr uskunalarni ekspluatatsiya kilishni maxsus tayyorlangan elektrotexnik xodimlar amalga oshirishi kerak. Korxonaning elektrotexnik xodimlari quyidagilarga bulinadilar:

tezkor, ta’mirlash yoki tezkor-ta’mirlash xodimlar xukuklariga ega bulgan, elektr uskunalarda tezkor almashlab ulashlarni, ta’mirlash, montaj va sozlash ishlarini tashkil kiluvchi va bu ishlarda bevosita ishtirok etuvchi ma’muriy-texnik xodimlarga; tezkor boshqarish va tezkor almashlab ulashlarni amalga oshirish ruxsat etilgan ishlovchilar toifasiga ta’luqli ishlovchilarga va ushbu ishlovchilar ustidan bevosita raxbarlik kilish uchun tayinlangan shaxslarga - tezkor xodimlarga;
elektr uskunalarni ta’mirlash, rekonstruksiya va montaj kilish buyicha barcha ishlarni bajaruvchi ta’mirlovchi xodimlarga. Ushbu toifaga, shuningdek majburiyatiga sinashlarni, ulchashlarni utkazish, elektr apparatlarni sozlash va rostlatl va boshkalar kiradigan ixtisoslashtirilgan xizmat (masalan, sinash laboragoriyalari, avtomatika va nazorat-ulchash asboblari xizmati va boshkalar) xodimlari ham kiradilar.
Tasdiklangan xajimda uzlariga biriktirilgan elektr qurilmalarda tezkor ishlarni bajarish uchun maxsus ukitilgan va tayyorlangan, ta’mirlovchi xodimlar toifasidan bulgan tezkor- ta’mirlovchi xodimlarga. Korxonaning energetika xizmati tarkibiga kirmagan, ishlab chikarish sexlari va uchastkalarining elektr texnologik kurilmalarini ekspluatatsiya kilnnishini amalga oshiradigan va elektr xavfsizligi buyicha II va undan yukori guruxga ega bulgan elektr texnologik xodimlar, uzlarining xukuklari va majburiyatlari buyicha elektrotexnik xodimlarga tenglashtiriladilar va texnik jixatdan korxonaning energetika xizmatiga buysunadilar.
Elektr xavfsizligi bo’yicha II-V guruxga ega bo’lgan elektrotexnik xodimlarga kuyidagi talablar kuyiladi:

• 
  18 yoshga tulmagan shaxslarga elektr qurilmalarda mustaqil ishlashga ruxsat berilmaydi;
  
• 
  elektrotexnik xodimlaridan bulgan shaxslar ishlab chikarishga xdlakdg beradigan (doimiy shakldagi) kasallikka va mayiblikka ega bulmasligi shart;
  
• 
  elektrotexnik xodimlar tegishli nazariy va amaliy tayyorgarlikdan keyin bilimlar tekshiruvidan u t a sh l a r i v aelektr kurilmalarda ishlash uchun ruxsat beruvchi guvoxdomaga ega bulishlari shart.
  

18 yoshga to’lmagan universitet, institut, kolledj, litsey praktikantlarini amalda ishlab turgan elektr qurilmalarda bulishlariga, 1000 V gacha kuchlanishli kurilmalarda elektr xavfsizligi buyicha III guruxdan kam bo’lmagan va 1000 V dan yukori kuchlanishli qurilmalarda - IV guruxdan kam bo’lmagan elektrotexnik xodimning doimiy nazorati ostida ruxsat etiladi. 18 yoshga to’lmagan praktikantlarni mustakil ishlashga qo’yish va ularga elektr xavfsizligi buyicha III va undan yuqori guruhni berish man qilinadi.
Ishlab turgan elektr qurilmalarga xizmat ko’rsatuvchi elektrotexnik xodimlarning sog’lomlik xolati ishga qabul qilinayotganda tibbiy tekshiruv bilan aniklanadi va bundan keyin, sog’likni saklash organlari belgilagan muddatlarda davriy tekshirib turiladi.
Elektr qurilmalarda tezkor almashlab ulash, ta’mirlash, montaj kilish va sozlash ishlarida bevosita kntiashmaydigan va ularni tashkil etmaydigan ma’muriy-texnik xodimlar korxona buyicha farmoyish bilan tnbbiy tekshiruvdan ozod kilinadilar.
Elektrotexnik xodimlar mustaqil ishga tayinlaiguncha yoki elektr qurilmalarni ekspluatatsiya qilish bilan bog’ liq bo’lgan boshqa ishga (lavozimga) utganda, shuningdek elektrotexnik xodim sifatida 1 yildan ortik tanaffus kilganda, ish joyida ishlab chiqarishni urganishi shart.
Ishlab chiqarishni urganish dasturini, qoidalar va yuriqnomalarning zarur bulimlarini kursatgan xolda, ishlab chiqarish bulinmasining javobgar shaxsi tuzadi va korxona elektr xujaligiga javobgar shaxs yoki bosh muxandis tasdiqlaydi. Urganayotgan xodim, urganishi mobaynida, korxona (MTX uchun) yoki bulinma (ishchilar uchun) farmoyishi bilan, elektrotexnik xodimlar ichidan tajribali xizmatchiga biriktiriladi.
Urganayotgan xodim tezkor almashlab ulashlarni, kurib chiqish yoki elektr uskunadagi boshqa ishlarni faqatgina urgatayotgan xodimning ruxeati bilan va uning nazorati ostida amalga oshirishi mumkin.
Urganayotgan xodimning xarakatlari tugriligiga va ushbu Qoidalarga, shuningdek xavfsizlik texnikasi Qoidalariga rioya qilinishiga javobgarlikni urganayotgan xodimning uzi va urgatayotgan xodim olib boradilar.
Ishlab chikarishni urganish tugaganidan sung urganayotgan xodim 28-bandda ko’zda hajmda malaka komissiyasida bilimlar tekshiruvidan utishi kerak. Unga XTQ ga kura tegishli elektr xavfsizlik guruhi (II-V) berilishi kerak.
Urganayotgan xodim tezkor almashlab ulashlarni, ko’rib chiqish yoki elektr uskunadagi boshka ishlarni faqatgina urgatuvchi xodimning ruxsati bilan va uning yordamida ostida amalga oshirishi mumkin. Urganayotgan xodimning xarakaglari tug’riligiga va ushbu Qoidalarga, shuningdek xavfsizlik texnikasi Qoidalariga rioya kilinishiga javobgarlikni urganayotgan xodimning o’zi va urgatayotgan xodim olib boradilar.
Ishlab chikarishni urganish gugaganidan sush urganayotgan xodim 28-bandda kuzda tutilgan xajmda malaka komissiyasida bilimlar tekshiruvidan utishi kerak. Unga XTQ ga kura tegishli elektr xavfsizlik guruxi (II-V) berilishi kerak.
Boshka korxonaga ishga utganida, urindoshlik buyicha ishlashda yoki bir korxona doirasida boshqa ishga (lavozimga) utganda yoki ishda 1 yildan ortiq tanaffus bulganda, bilimlar tekshiruvidan muvaffakiyatli utgan elektrotexnik xodimlardan bulgan shaxsga, komissiya qarori bilan elektr xavfsizligi buyicha boshqa ishga (lavozimga) utguncha, urindoshlikgacha yoki ishdagi tanaffusgacha bulgan elektr xavfsizlik guruhi tasdiklanishi mumkin.
Tezkor va tezkor-ta’mirlash xodimlardan bulgan xar bir xizmatchi, shuningdek yuqori kuchlanishli sinovlarni utkazuvchi sinov laboratoriyalari xodimlari bilimlar tekshiruvidan utganidan keyin kamida ikki xafta mobaynida tajribali xizmatchi raxbarligida ish joyida stajirovkadan utishi (dublyorlik qilishi) kerak, shundan so’ng u mustaqil tezkor ishlarni bajarishga, yuqori kuchlanish ostida sinashlarni utkazishga qo’yilishi mumkin. Stajirovkaga va mustaqil ishlashga ijozat, MTX uchun korxona bo’yicha, ishchilar uchun — sex buyicha farmoyish bilan rasmiylashtiriladi. Ta’mirlovchi xodimlar uchun dublyorlik kilish talab qilinmaydi.
Bilimlarni davriy tekshirish quyidagi muddatlarda utkazilishi shart:

• 
  ishlab turgan elektr kurilmalarga bevosita xizmat ko’rsatuvchi yoki ularda sozlash, elektromontaj, ta’mirlash ishlarini amalga oshiruvchi yoki profilaktik sinovlarni o’tkazuvchi elektrotexnik xodimlar uchun, shuningdek ushbu ishlarni tashkil qiluvchi va farmoyishlarni rasmiylashtiruvchi xodimlar uchun - yilda 1 marta;
  
• 
  avvalgi guruxga kirmaydigan, elektrotexnik xodimlardan bulgan MTXlar, shuningdek elektr qurilmalar ustidan nazorat olib borish ruxsat berilgan xavfsizlik texnikasi buyicha muxdndislar uchun — 3 yilda 1 marta.
  

Agar guvoxnomaning amal kilish muddati ta’tilga yoki kasallik vaqtiga tog’ri kelsa, bu xolda guvoxnomani amal qilish muddatini ishga tushgan kundan boshlab 1 oyga uzaytirishga ruxsat beriladi. Guvoxnomani amal qilish muddatini uzaytirish haqidagi qaror maxsus rasmiylashtirilmaydi.
Navbatdagi tekshiruv vaqti bilimlari oxirgi tekshirilgan sanaga mos ravishda belgilanadi .
Mazkur Qoidalarni, XTQ ni yoki ishlab chiqarish yo’riqnomalarini buzgan shaxslar navbatdan tashqari bilimlar tekshiruvidan o’tishga jalb etilishlari kerak.
Shuningdek navbatdan ta sh kar i bilimlar tekshiruvi quyidagi xollarda xam utkaziladi:

• 
  bilimlar qoniqarsiz bulganda, malaka komissiyasi belgilagan muddatlarda, lekin oxirgi tekshuruv kunidan 2 haftadan oldin va1 oydan kech emas;
  
• 
  yangi texnologiyalar, elektr kurilmalar va uskunalar joriy etilganda;
  
• 
  ishdagi tanaffus bir yildan ortik bulganda;
  
• 
  boshka ishga utkazilganda;
  

Bilimlar tekshiruvida uchinchi marta qoniqarsiz baho olgan xodim boshqa, elektr qurilmalarga xizmat kursatish bilan bog’liq bulmagan, ishga utkazilishi shart.
Ushbu Qoidalar va XTQ buyicha bilimlar tekshiruvi tarkibi kamida 3 kishidan iborat malaka komissiyalari tomonidan utkazilishi shart:
a) korxonaning elektr xujaligiga javobgar shaxs, uning o’rinbosari va lavozim yuriqnomasiga kura elektr xujalikni nazorat qiluvchi mehnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi muxandisi uchun — bosh muxdndis yoki korxona rahbari (komissiya «UzDavenergonazorat» inspeksiyasi va mexnat muxofazasi va xavfeizlik texnikasi xizmati vakillari «b», «v» va «g» bandostilarda kursatilgan xodimlar bilimi tekshiruvi komissiyalarida uz xoxishlariga kura ishtirok etishlari mumkin.«b» va «v» bandostilardagi komissiya tarkibini korxonaning bosh muxandisi tasdiklaydi), «Uzdavenergonazorat» inspeksiyasi inspektori va joylardagi Uzbekistan Respublikasining mexnat va aholini ijtimoiy muxofaza qilish vazirligi yoki korxonaning kasaba qumitasi vakili tarkibidan iborat komissiya tomonidan;
b) korxonalarning ishlab chikarish sexlari va bulinmalari elektr xo’jaligiga javobgar shaxslar va elektr xujalikning tarkibiy bo’linmalari boshliqlari va boshliq o’rinbosarlari uchun — korxonaning elektr xujaligiga javobgar shaxs yoki uning o’rinbosarlari (rais), ushbu bandning «a» bandostiga muvofiq komissiyada bilim tekshiruvidan o’tgan mehnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi buyicha muxandis (xavfsizlik texnikasi va mexnat muxofazasi bulimi vakili), energoxizmat vakili tarkibidan iborat komissiya tomonidan;
v) kolgan muxandis-texnik xodimlar uchun — mazkur bandning «b» bandostiga muvofik koimissiyada bilim tekshiruvidan o’tgan, elektr xavfsizligi bo’yicha V guruxga (yoki 1000 V gacha kuchlanishli elektr kurilmalar uchun IV guruxga) ega komissiya tekshiruvidan o’tgan shaxs - rais va energetika xizmati, mehnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi bulimi yoki kasaba uyushma vakilidan iborat komissiya tomonidan;
g) qolgan elektrotexnik xodimlar uchun, tarkibi korxonaning elektr xo’jaligiga javobgar shaxs tomonidan belgilangan va tasdiqlangan bir necha komissiyalar tuzilishi mumkin;
d) korxonaning elektr xo’jaligiga javobgar shaxsning bilim tekshiruvi, energetikada nazorat buyicha inspektor ishtirokida ta’sischi - korxonalar malaka komissiyalarida utkazishga ruxsat etiladi;
e) «Sanoatgeokontexnazorat» DI nazoratidagi elektr kurilmalarga xizmat kursatayotgan yoki ularni ekspluatatsiyasini boshqarayotgan raxbarlar va muxandis-texnik xodimlarning bilimlari tekshiruvi «Sanoatgeokontexnazorat» DI vakili ishtirokida utkazilishi shart. «Sanoatgeokontexnazorat» DI vakillari komissiyada ishtirok etish uchun, komissiya ishlashi xakida kamida 5 kun oldin xabardor kilinishi kerak. «Sanoatgeokontexnazorat» DI vakili kelmagan lollarda komissiya uning ishtirokisiz ishlaydi.Birinchi bilim tekshiruvidan tashkari barcha turdagi tekshiruvlarda kompyuter texnikasidan foydalanishga ruxsat beriladi; bunda bilimlar tekshiruvi jurnalidag i yozuvlar bekor qilinmaydi.
Qoidalar bo’yicha bilimlar tekshiruvi, tekshirilayotgan xodim ishlayotgan korxona komissiyaeida utkazilishi shart, 34- bandning «d» bandostida kuzda tutilgan xolatlar bundan mustasno. Biror bir boshqa komissiyada bilimlar tskshiruvini utkazilishi man etiladi.
Xar bir xizmatchining bilimlar tekshiruvi aloxida utkaziladi va rasmiylashtiriladi. Bilimlar tekshiruvi natijalari urnatilgan shakldagi jurnalga kiritiladi va komissiya-
ning barcha a’zolari tomonidan imzolaiadi. Bilimlar tekshiruvidan muvaffaqiyatli o’tgan xodimga elektr xavfsizligi buyicha tegishli guruh (II-V) berilgan xolda bilimlar tekshiruvi haqida urnatilgan shakldagi guvoxnoma beriladi.
Guvoxnoma u yoki bu elektr qurilmalarga ma’muriy texnik xodim sifatida tezkor, ta’mirlovchi yoki tezkor-ta’mirlovchi huquqlari bilan xizmat kursatish, tezkor, ta’mirlovchi yoki tezkor-ta’mirlovchi, shuningdek elektr xavfsizligi buyicha II va undan yuqori guruhga ega elektrotexnologik xodim sifatida xizmat ko’rsatish huquqini beradi. Agar tekshirilayotgan xodim bir vaqtning uzida maxsus ishlarni bajarish huquqin beruvchi bilimlar tekshiruvidan o’tgan bo’lsa, bu haqda bilimlar tekshiruvi jurnalida va guvoxnoma grafasida belgilab quyiladi.
Elektr kurilmalarga javobgar shaxs bilimlari tekshiruvdan o’tgan komissiyada elektr xavfsizligi bo’yicha IV guruh xajmida bilimlar tekshiruvidan o’tgan elektr qurilmalarni nazorat qiluvchi mexnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi bo’yicha muxandisga mazkur korxona elektr qurilmalari ustidan nazorat olib borish huquqin beruvchi guvoxnoma beriladi. Mazkur Qoidalar, XTQ va mexnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi yo’riqnomalari bo’yicha bilimlar tekshiruvidan o’tmagan xavfsizlik texnikasi bo’yicha muxandisga, elektrotexnik xodimlarga xech qanday kursatmalar berishga ruxsat etilmaydi.
Ishga yangidan qabul qilingan va qoidalar va yo’riqnomalar buyicha bilimlar tekshiruvidan o’tmagan yoki muddati o’tgan bilimlar tekshiruvi haqida guvoxnomaga ega elektrotexnik xodim (32-bandda ko’rsatilgan guvoxnomaning amal qilish muddatini uzaytirish hollaridan tashqari) elektr xavfsizligi buyicha I guruhga ega shaxslarga tenglashtiriladilar.