Mavzu: elektr mashinalarning ekspluatatsiyasi usullari

m = m_p +m_w+щ (6.2)

Motor izolyasiyasining namligi darajasining uzgarishi ekspluatatsiya davrida uning karshiligining uzgarishiga karab aniklanadi. Atrof muxit sharoiti ogir, ya’ni xavo namligi 100 % ga yakin bulgan ogir rejimda ishlab turgan motorning izolyasiyasidagi namlik almashinish jarayonini kurib chikamiz. Agar motor ishga tushirilmagan bulsa, u fakat namlik gradienti ta’sirida namligi orta boradi. Motor izolyasiyasi atrof muxitdan namlikni uziga singdirib karshiligi kamaya boradi, izolyasiya namligi orta boradi. Avval izolyasiyaning tashki katlamlari, sungra ichki katlamlariga namlik utib boradi. Motor izolyasiyasining namligi orta boradi. Izolyasiyalovchi materialning dielektrik kursatkichlari pasaya boradi, elektr mustaxkamligi yukola boradi. Motor ishlamay turganida uning dielektrik

kursatkichlarining uzgarishi 6.1 -rasmda

kursatilgan. Barkarorlashgan-muvozanatlashgan xolatda elektr motor izolyasiyasining karshiligi kattaligi stabillashadi va doimiy bulib koladi. Motor ishga tushirilsa, uning chulgami kizib, izolyasiyasi uzidan namlikni kaydaydi. Motor dastlab ishlab boshlaganda uning stator chulgamlariga yakin izolyasiya katlamlari kiziydi keyin paz izolyasiyasi va boshka katlamlar xam kizib, namlik izolyasiya ichidan yuza katlamlarga karab chikib keta boshlaydi (7.1-rasm). Bu xolat motorni namlanib kolishidan ximoya vositasini ishlab chikish uchun asos buladi va motor izolyasiyasining minimal kiymatlarida tezlik uzgarishiga asoslanib ishlaydi. Motor chulgamining kizishi davom etsa, namlik avval chulgam yuzasidan parlanib boshlaydi, par yunalishi bilan xarorat okimi yunalishi mos tushadi. Issiklik va namlik utkazish gradientlarining kushili-shi issiklik va namlik utkazuvchanligini keltirib chikaradi. Xdvoning va izolyasiya katlamlari orasidagi namlikni (suvning) xaroratini ortishi ularning bosimini ortishiga va kutttimcha. bosim gradienti xosil bulishiga olib keladi. Bu vaktda namlik parlari motor izolyasiyasidan atrof muxitga chikib keta boradi.

6.1 -rasm. Ishlamay turgan elektr motorni izolyasiya karshiligining uzgarishi va uning namligining vakt buyicha uzgarish grafigi:

1- namlik mikdorining uzgarishi, 2- izolyasiya karshigining uzgarishi.

Izolyasiya karshiligi kamayib boradi. Motor uzok muddat ishlab tursa, uning kurish jarayoni ma’lum bir barkarorlashgan xolatda tuxtaydi. Motor izolyasiyasi shu xarorat uchun turgun karashilikda tuxtaydi. Motor tuxtatilgach uning xarorati pasaya boradi va atrof muxit xaroratidan pastrok kiymatlariga keladi. Bundan keyin teskari jarayon boshlanadi, ya’ni motorga namlik singib boshlaydi, izolyasiya namligi ortib karshiligi kamayadi.

vakti shunchalik kuprok buladi (7.2-rasm). Motor ishga tushirilgach, ortib barkarorlashadi. Uning izolyasiyasining karshiligi 2-8 barobargacha ortadi. Ishlab chikarish sharoitida ishlamay turgan motorlar izolyasiyasining karshiligi kamayib boradi. Izolyasiyaning namlanish darajasi uning ishlamay turganidagi barkaror rejim xaroratiga teskari proporsional buladi.

Kiska muddatli rejimda ishlab turgan motorlar izolyasiyasi ancha ogir sharoitda buladi. Motor doim ishlab turganida u ishchi xaroratda buladi va izolyasiyadan namlik xaydab turiladi, motorning kuruk izolyasiyasi issiklik ta’sirida eskirib boradi. Agar motor izolyasiyasining xarorati ruxsat etilgan kiymatidan past bulsa, motor uzok vakt ishonchli ishlab turadi. 7.3- rasmda bir sutkada 3 marta bir soatdan ishlatilayotgan transporter motorining izolyasiyasining uzgarish grafigi berilgan. Nam muxit bulganligidan izolyasiya tez namlikni uziga oladi va karshiligi xam xarorati bilan birgalikda uzgarib boradi.

Motor izolyasiyasining xar kanday namlanishi kerakmas, bunda izolyasiya karshiligi pasayib, xavfli chegarasidan pastga tushishi mumkin buladi. Bu jarayon ayniksa, xavoda kimyoviy faol muxit bulsa, tez ketadi va motor izolyasiyasi tezrok eskiradi - tezrok yaroksiz xolga kelib, ishdan chikadi.

- rasm. Kuchli zaxlangan elektr motor izolyasiyasi karshiligining kuritish paytida uzgarish grafigi: - kizdirish xarorati; - izolyasiya karshiligi.	- rasm. Transportyoridagi elektr motor izolyasiyasining karshiligini uzgarish grafigi: - ikki sutka ishlab turganda; - uninchi sutka ishlagandan sung; - yigirma sutkadan sung.

3.