Mavzu: Elektr kattaliklar

Elektrda asosiy kattaliklar: tok kuchi, 

kuchlanish,

 

quvvat

 

 

Elektr birliklar

 — elektr kattaliklarining birliklari. Mutlaq elektrostatik birliklar 

tizimi (SGSE) va Xalqaro birliklar tizimi (SI) tarkibiga kiruvchi MKSA tizimi 

mavjud. SGSE tizimida elektr miqaori birligi Kulon konunidan aniqlanadi va 

zaryadning mutlaq elektrostatik birligi deb ataladi. Bu tizimda santimetr, gramm va 

sekundni asosiy birlik qilib tanlab va zaryadning mutlaq elektrostatik birligidan 

foydalanib, barcha elektr kattaliklarning oʻlchov birliklari aniklanadi. SI tizimida 

toʻrtinchi asosiy birlik sifatida tok kuchi birligi amper (A) qabul qilingan. Metr 

(m), kilogramm (kg), sekund (s) va amper (A) asosiy birliklarni asos qilib olib, 

qolgan barcha elektr kattaliklar birliklari — hosilaviy birliklar: kulon, volt, om, 

farada va boshqalar tegishli fizik munosabatlardan foydalanib aniqlanadi. Hech 

qaysi birliklar tizimiga kirmagan elektr birliklar: elektronvolt (eV), 

kiloelektronvolt (keV), megaelektronvolt (MeV) (1eV = 1,602071019J). 

 

 

Kuchlanish va tok kuchi elektr fizikasining eng muhim tushunchalari 

sanaladi. Ushbu darsda biz elektr fizikasining muhim qismlaridan 

boʻlgan mana shu ikkita kattalik haqida dastlabki bilimlarga ega boʻlamiz. 

Keyinchalik kuchlanish va tok kuchi natijasida hosil boʻladigan quvvat 

tushunchasiga ham toʻxtalib oʻtamiz.

 

Zaryad 

Elektr tushunchasi tabiatni kuzatishdan kelib chiqqan. Biz jismlar 

orasidagi taʼsirni kuzatganimizda gravitatsiyaga oʻxshash masofalar aro 

taʼsir qiladigan kuchga duch keldik. Bu kuchning manbai

 

zaryad

 deb 

---

ataladi. Elektr kuchlarining eʼtiborli jihati shuki, ular gravitatsiya 

kuchlariga nisbatan ancha katta boʻladi. Gravitatsiyadan farqli oʻlaroq, 

zaryad ikki turga boʻlinadi. Turli ishorali zaryadlar oʻzaro tortishadi, bir 

xil ishorali zaryadlar esa oʻzaro itarishadi. Gravitatsiyaning faqatgina 

bitta turi bor: tortishish kuchi, itarish kuchi mavjud emas. 

Oʻtkazgichlar va d

ielektriklar 

Oʻtkazgichlar

 

odatda tashqi qobigʻidagi elektronlari yoki valent 

elektronlari yadrosi bilan nisbatan kuchsiz bogʻ hosil qilgan atomlardan 

tashkil topgan. Quyida mis atomining taxminiy chizmasi berilgan. Bir 

necha metall atomlari birgalikda oʻzlarining tashqi qobigʻidagi 

elektronlarini hech qanday qiyinchiliksiz oʻzaro almasha oladi. Bir gala 

elektronlar muayyan bir yadroga bogʻliq boʻlmay qoladi. Demak, hatto 

kichkina qiymatdagi elektr kuchi ham elektronlar galasini siljitishga 

yetarli boʻladi.

 

Mis, oltin, kumush va alyuminiy, shuningdek, shoʻr suv 

yaxshi oʻtkazgich boʻla oladi.

 

 

Shuningdek, yomon oʻtkazgichlar ham mavjud. Masalan, chogʻlanma 

lampochkalarda ishlatiladan metall 

–

 volfram yoki uglerodning 

olmosdagi holati nisbatan yomon oʻtkazgi

chlar sanaladi. Chunki ularning 

elektronlari siljishga moyil emas. 

   

    

 

    

 

    

---