Mavzu: Electronics, Workbench, Multism, Quartus amaliy dasturiy paketlarni o’rganish. Mashg’ulot maqsadi

Raqamli texnika negiz elementlari.

Raqamli texnikada ikkita holatga ega bo’lgan, nol va bir yoki “rost” va “yolg’on” so’zlari bilan ifodalanadigan sxemalar qo’llaniladi. Biror sonlarni qayta ishlash yoki eslab qolish talab qilinsa, ular bir va nollarning ma'lum kombinasiyasi ko’rinishida ifodalanadi. U holda raqamli qurilmalar ishini ta'riflash uchun maxsus matematik apparat lozim bo’ladi. Bunday matematik apparat Bul algebrasi yoki Bul – mantiqi deb ataladi. Uni irland olimi D. Bul ishlab chiqqan.

Umumiy holda, mantiqiy ifodalar har biri 0 yoki 1 qiymat oluvchi х₁, х₂, х₃, … х_n mantiqiy o’zgaruvchilar (argumentlar)ning funktiyasi hisoblanadi. Agar mantiqiy o’zgaruvchilar soni n bo’lsa, u holda 0 va 1 lar yordamida 2 n ta kombinatsiya hosilqilish mumkin.

n o’zgaruvchining ruxsat etilgan barcha mantiqiy funksiyalarini uchta asosiy amal yordamida hosil qilish mumkin:

- mantiqiy inkor (inversiya, EMAS amali), mos o’zgaruvchi ustiga “–” belgi qo’yish bilan amalga oshiriladi;

- mantiqiy qo’shish (dizyunksiya, YOKI amali), “+” belgi qo’yish bilan amalga oshiriladi;

- mantiqiy ko’paytirish (konyunksiya, HAM amali), “•” belgi qo’yish bilan amalga oshiriladi.

Ifodalar ekvivalentligini ifodalash uchun “=” belgisi qo’yiladi. Mantiqiy funksiyalar va amallar turli ifodalanish shakllariga ega bo’lishlari mumkin: algebraik, jadval, so’z bilan va shartli grafik (sxemalarda). Mantiqiyfunksiyalarni berish uchun mumkin bo’lgan argumentlar majmuidan talab qilinayotganmantiqiy funksiya qiymatini berish yetarli. Funksiya qiymatlarini ifodalovchi jadval haqiqiylik jadvali deb ataladi.

1.1, 1.2 va 1.3 – jadvallarda ikkita o’zgaruvchi х₁, х₂ uchun mantiqiy amallarning algebraik va jadval ifodasi keltirilgan.

1.1 –jadval

Inversiya amali haqiqiylik jadvali

x	y=
0	1
1	0

1.2 –jadval

Dizyunksiya amali haqiqiylik jadvali

х1	х2	у = х1+х2
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	1

1.3 –jadval

Konyunksiya amali haqiqiylik jadvali

х1	х2	у = х1·х2
0	0	0
0	1	0
1	0	0
1	1	1

Masalan, n=1 bo’lsa: x=0 va x=1; n=2 bo’lsa: х₁, х₂ =00,01,10,11 bo’ladi. n kirishlar soni bo’ladi n=2ⁿ . masalan n=3 bo’lsa unda rostlik jadvalida o va birlar kombinatsiyasi 8 ta bo’ladi va quyidagicha yoziladi.

Kirishlar soni 3 ta bo’lsa demak uchta element olamiz A, B va C yaniy 3HAM elementini rostlik jadvalini tuzamiz. f= A*B*C 1.3 jadvalga asosan rostlik jadvalini tuzamiz. 1.4 jadval

A	B	C	f
0	0	0	0
0	0	1	0
0	1	0	0
0	1	1	0
1	0	0	0
1	0	1	0
1	1	0	0
1	1	1	1

Ishning bajarilish tartibi

1. 
   Topshiriqda talabalar berilgan funksiyaning elektron sxemasini HAM va YOKI mantiqiy elementlari yordamida rostlik jadvali tuziladi.
   
2. 
   Har bir talaba o’ziga berilgan mantiqiy elementni sxemasini (Multisim dasturida) va rostlik jadvalini tuzadi. Natijalar rostlik jadvali bilan mos bo’lsin.
   

1-topshiriq uchun variantlar

№	Variantlar
	f=BC+AC+D	12.	f=(A+B)C+D
	f=ABD+CE	13.	f=(A+C)BD
	f=BD+A+CEB	14.	f=A+BC+AC
	f=AB+AC+CD	15.	f=C+AB+AC
	f=(BC+AD)E	16.	f=AC+(AD+CD)
	f=AC+D	17.	f=(A+B)+D
	f=BC+AC	18.	f=(A+C)D
	f=AB+CE	19.	f=BC+AC
	f=BD +CEB	20.	f=C+AB
	f=AB+AC	21.	f=AC+(AD+CD)
	f=BC+AD	22.	f=AC+CD

2-topshiriq uchun variantlar

№	Variantlar
	4HAM	12.	6HAM
	3YOKI	13.	5YOKI
	2HAM	14.	3HAM-EMAS
	2HAM-EMAS	15.	6YOKI-EMAS
	4YOKI	16.	7YOKI
	2YOKI-EMAS	17.	8HAM
	5HAM	18.	5YOKI-EMAS
	6YOKI	19.	4YOKI-EMAS
	4HAM-EMAS	20.	5HAM-EMAS
	2YOKI	21.	3YOKI-EMAS
	7HAM	22.	2HAM

Nazorat savollari

1. 
   HAM mantiqiy elementi sxemasi qanday ko’rinishda?
   
2. 
   YOKI mantiqiy elementi sxemasi qanday elementlari asosida yasaladi?
   
3. 
   YOKI funksiyasining rostlik jadvali tuzing.
   
4. 
   HAM funksiyasining rostlik jadvali tuzing.
   
5. 
   Bul qo’shuv funksiyasi deb qaysi funksiyaga aytiladi?
   
6. 
   Bul ko’paytirish funksiyasi deb qanday funksiyaga aytiladi?