Mavzu: Dissotsilanish bosimi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo kafedrasi
153-kimyo guruhi talabasi Bobojonova Anagulning
Fizik kimyo fanidan


MAVZU: Dissotsilanish bosimi.
Bajardi ___________________ Bobojonova A.
Qabul qildi:________________ Ataullayev Z.

Urganch – 2017

REJA:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Asosiy qism.
   

2.1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi.
2.2. Elektrolitlarning dissotsilanish darajasi.
2.3. Dissotsilanish bosimi.
2.4. Asos, kislota va tuzlarning dissotsialanishi.

III. Xulosa.

Foydalangan adabiyotlar.

Kirish.
Eritmalarda zaryadlangan zarrachalar mavjudligini 1818 yilda T.Grotgus aniqlagan. Shuning uchun eritmalardan elektr toki o’tadi. Moddalarning suvdagi eritmalari elektr tokini o’tkazishiga qarab ular elektrolitlar va elektrolitmaslarga ajratiladi. Suvdagi eritmasi yoki suyuqlanmasi elektr tokini o’tkazuvchi moddalar elektrolitlar deyiladi. Masalan, ko’pgina asos, kislota va tuzlar bunga misol bo’ladi. Suvdagi eritmasi yoki suyuqlanmasi elektr tokini o’tkazmaydigan moddalar elektrolitmaslar deyiladi. Masalan, shakar va boshqa organik birikmalar shular jumlasidandir.
Vant-Goff va Raul qonunlariga elektrolitmas eritmalargagina bo’ysunadi. Elektrolit eritmalarda t_qay., t_muz., P_osm. kabilar kutilganidan yuqori bo’lishi, molekulyar massasi krioskopik va ebulioskopik usullarda topilganida uning haqiqiy molekulyar massasidan kam bo’lishi kuzatiladi.
Elektrolit eritmalar uchun Vant-Goff tenglamasi:
P = iCRT shaklida bo’lib, i — izotonik koeffitsient deyil
t_qay.(elektrolit) t_muz.(elektrolit)
i = —————————— = ——————————
t_{o qay.}(elektrolitmas) t_{o muz}.(elektrolitmas)
i ning qiymati elektrolit eritmasining konsentratsiyasi kamayishi bilan ortib boradi.
NaCl da i=2, Na₂SO₄ da i=3, K₃[Fe(CN)₆] da i=4, ya’ni ionlar soniga yaqinlashadi.
Elektrolitlarning elektr o’tkazuvchanligi ulardagi molekulalar va kristallardan musbat va manfiy zaryadlangan ionlarning hosil bo’lishiga bog’liq.Bu faktlarni 1887 yilda shved olimi Svante Arrenius elektrolitik dissotsiatsiyalanish nazariyasi bilan tushuntirdi.

Moddalarning suvda eritilganda yoki yuqori haroratda suyuqlantirilganda ionlarga ajralish hodisasi elektrolitik dissotsilanish deyiladi. Moddalarning tuzilishiga qarab, ularning dissotsiatsiyasi ham turlicha bo’ladi. Suvli muhitda gidratlangan ionlaring hosil bo’lishi quyidagi ikki mexanizm bo’yicha boradi:

1. Ion tuzilishdagi kristallarning eritmadagi dissosiatsiyasi. Natriy xlorid NaCl kristallari suvga tushirilganda kristallar yuzasidagi Cl^– ionlariga suvning qutbli molekulalari o’zining musbat zaryadlangan tomoni, Na⁺ ionlariga esa manfiy tomoni bilan elektrostatik tortiladi (ion-dipol o’zaro ta’sir). Ionlarining suvni dipollari bilan bunday o’zaro ta’siri natijasida kristallning ionlari o’rtasidagi o’zaro bog’lanish bo’shashadi va ular eritmaga gidratlangan ionlar holida o’tadi.
2. Qutbli tuzilishdagi moddalarning erishdagi dissosiatsiyasi. Qutbli molekulalarning (masalan, HCl) suv bilan o’zaro ta’siri natijasida (dipol-dipol o’zaro ta’sir) dipollararo bog’lanish vujudga kelib, eruvchi modda molekulasi qutblanadi. Natijada eruvchi modda ionli holatga o’tadi va ionlarga parchalanadi. Qutbli molekuladan hosil bo’lgan ionlar ham gidratlanadi. Elektrolitlarning dissotsilanishi natijasida erkin ionlar hosil bo’lmay, balki bu ionlarning erituvchi molekulalari bilan hosil qilgan birikmalari vujudga keladi. Bunday birikmalar umumiy qilib ionlarning solvatlari deyiladi. Dissotsilanish tenglamalarini yozishda odatda ionlarning formulalari yozilib, ularning gidrat yoki solvatlari formulasi ko’rsatilmaydi, chunki ionlar bilan bog’langan erituvchi molekulalari soni eritmaning konsentratsiyasi va boshqa sharoitlarga bog’liq holda o’zgaradi.
Erituvchi molekulalarining qutbliligi ion va molekulyar tuzilishdagi moddalarning dissotsilanishi uchun imkon beradi. Suvdan tashqari, qutbli molekulalardan tashkil topgan boshqa suyuqliklar ham (etil spirti, ammiak, chumoli kislota va boshqalar) ionlashtiruvchi erituvchilar hisoblanadi. Bu suyuqliklarda erigan tuzlar, kislotalar va asoslar ionlarga ajraladi.
Elektrolitik dissotsilanish ham qaytar jarayondir:
CH₃COOH  CH₃COO^– + H⁺
Dissotsiatsiyaga teskari jarayonni molekulyarizatsiya deyiladi. Dissotsiatsiya va molekulyarizatsiya jarayonlari tezliklari tenglashib, muvozanat qaror topadi. Bunda ionlarga ajralgan molekulalar sonini umumiy erigan molekulalar soniga nisbati elektrolitik dissotsilanish darajasi deyiladi:
 = x/n yoki  = x/n · 100%
bu yerda:  - dissotsilanish darajasi;
x - elektrolitning eritmadagi erkin gidratlangan ionlari mollar soni;
n - eritish uchun olingan elektrolitning umumiy mollar soni.
Elektrolitning dissotsilanish darajasi qiymatiga qarab, elektrolitlar:
– kuchsiz elektrolitlar:  = 0-3% gacha;
– o’rtacha kuchli elektrolitlar:  = 3-30% gacha;
– kuchli elektrolitlar:  = 30-100% gacha bo’lgan turlarga bo’linadi.
KCl uchun  = 86%, CuSO₄ uchun  = 38%, HNO₃ uchun  = 92%,
H₂SO₄ uchun  = 58%, KOH uchun  = 91%, HCl uchun  = 91%.
Kuchsiz elektrolitlar eritmasidagi ionlar o’rtasida vujudga keladigan muvozanatga massalar ta’siri qonunini qo’llab, muvozanat konstantasini chiqarish mumkin. Bunda muvozanat konstantasi elektrolitning dissotsilanish konstantasi deyiladi.
HAH⁺+A^– tenglama uchun tenglama muofiq keladi.Bu tenglama Osvaldning suyultirish qonuni tenglamasidir. Dissotsiatsiya darajasi eritma

suyultirilishi bilan oshib boradi. Juda kam dissotsilanadigan elektrolit eritmalari uchun Osvaldning suyultirish qonuni tenglamasi:

K = ² · C
ko’rinishga ega. [1]

1.