|
Kurs ishi ob’ekti: Dikarbon kislotalar bilan tanishtirish jarayoni
Kurs ishi predmeti: Dikarbon kislotalar bilan tanishtirish ko’nikmalari
Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishi jarayonida ilgari surilgan fikrlardan, yondashuvlardan hamda samaradorligini ta’minlovchi Kurs ishi natijalaridan pedagogik fanlar bo‘yicha ma’ruzalar tayyorlash, qo‘llanmalar yaratish, shuningdek metodik tavsiyanomalar yaratishda, ish tajribalarini ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi.
Kurs ishi ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: ish kirish, 2 bob, 4 bo‘lim, umumiy xulosalar va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.
I bob. Dikarbon kislotalar haqida umumiy ma’lumotlar va olinishi
1.1. Dikarbon kislotalar haqida umumiy ma’lumotlar
Molekulasida karboksil gruppa – COOH bo`lgan moddalar larbon kislotalar deb ataladi. Karbon kislotalar karboksil gruppalarning soniga ko`ra bir asosli, ikki asosli va ko`p asosli bo`ladi. Masalan, sirka kislota CH3COOH va moy kislota C3H7COOH – bir asosli, oksalat kislota HOOC-COOH va malon kislota HOOC-CH2-COOH ikki asosli kislotalardir. Karbon kislotalar to`yingan va to`yinmagan, shuningdek, ochiq zanjirli va halqali tuzilishga ega bo`ladi. Kislota molekulasidagi karboksil gruppa karbonil >C= va gidroksi – OH gruppalardan tashkil topgan.
Karbon kislotalar, ularning tuzlari hmda elekton formulasi quyidagicha ifodalangan:
Nomenklatura va izomeriyasi. To`yingan bir asosli karbon kislotalar yog` kislotalar deb ham ataladi, chunki bu kislotalarning birinchi vakili yog`lardan olingan.
To`yingan bir asosli yog` kislotalarni nomlashda, ko`pincha ularning trivial nomlaridan foydalaniladi. Bu nom kislota qanday xomashyodan olinganligin ko`rsatadi, masalan, ularning birinchi vakili H-COOH chumoli kislota deb ataladi, chunki dasilab chumolidan ajratib olingan. Xuddi shunga o`xshash, valerian kislota – valeriana o`simligining ildizidan olingan.
Sistemtik nomenklaturaga ko`ra kislotalarning nomi tegishli uglevodorod nomiga kislota so`zini qo`shish bilan hosil qilinadi:
Bir to'yinmagan dikarboksilik kislota, travmatik kislota (10E-dodeca-1,12-dikarboksilik kislota) o'simlik to'qimalaridan ajratilgan birinchi biologik faol molekulalardan edi (English J et al., Science 1939, 90, 329). Dikarboksilik kislota o'simlikda kuchli yarani davolovchi vosita ekanligi ko'rsatildi, u yara joyi yaqinida hujayralar bo'linishini rag'batlantiradi (Farmer EE, Plant Mol Biol 1994, 26, 1423), u 18:2 yoki 18:3 yog' kislotasi gidroperoksidlaridan kelib chiqadi. okso yog 'kislotalariga aylanishi.
Ko'p to'yinmagan yog'li kislotalar o'simlik kesikulalarida g'ayrioddiy bo'lsa-da, ikki to'yinmagan dikarboksilik kislota ba'zi o'simlik turlarining sirt mumlari yoki poliesterlarining tarkibiy qismi sifatida qayd etilgan. Shunday qilib, linoleik kislotaning hosilasi bo'lgan oktadeca-c6,c9-dien-1,18-dioat Arabidopsis va Brassica napus kesikulasida mavjud (Bonaventure G va boshq., Plant J 2004, 40, 920).
Dikarboksilik kislotalar 1934 yilda yog 'kislotalarining katabolizm jarayonida ō-oksidlanishi natijasida hosil bo'lishi ko'rsatilgan (Verkade PE va boshq., Biochem J 1934, 28, 31). Shunday qilib, ushbu mualliflar bu birikmalar trikaprin va triundesillinni qo'llashdan keyin siydikda paydo bo'lganligini aniqladilar. Ularning biosintezining ahamiyati hali ham yaxshi o'rganilmagan bo'lsa-da, ō-oksidlanish kalamush jigarida sodir bo'ladi, lekin past tezlikda kislorod, NADPH va sitoxrom P450 ga muhtojligi ko'rsatildi. Keyinchalik palmitik kislotaning 15% w-oksidlanishga, so'ngra b-oksidlanishga duchor bo'lgan ochlik yoki diabetga chalingan hayvonlarda bu reaktsiya muhimroq ekanligi ko'rsatildi (Wada F va boshq. Biochim Biophys Acta 1977, 487, 261), bu to‘yingan yog‘ kislotalari sintezida qo‘llaniladigan malonil-koA hosil qiladi.
Yaqinda dikarboksilik kislotalar parenteral oziqlantirishda muqobil lipid substratlari ekanligi taklif qilindi (Greco AV va boshqalar, Clin Nutr 1995, 14, 143). Asosan, ular suvda eriydi, b-oksidlanishdan o'tadi, ketogenezni qo'zg'atmaydi, aksincha glyukoneogenezni rag'batlantiradi. Ular energiyaning darhol mavjud shaklini ifodalashi mumkin edi. Shunday qilib, birinchi navbatda sebacic (C10) va dodekandioic (C12) kislotalarning noorganik tuzlari taklif qilingan, ammo hozirda ushbu yog 'kislotalarini o'z ichiga olgan triglitseridlar tekshirilmoqda (Caristo E va boshq. Clin Chim Acta 1999, 289, 11). Sichqonlarni C16 dioik kislota hosilalari bilan davolash shuni ko'rsatdiki, bu birikma lipid metabolizmini sezilarli darajada yaxshilagan (Russell JC va boshq., Arterioscl Thromb 1991, 11, 602) va rivojlangan yurak-qon tomir kasalliklarining rivojlanishini inhibe qilgan (Russell JC Thromb va boshqalar, Arterioc). Vask Biol 1995, 15, 918).
Bempedoy kislotasi, tetrametillangan va gidroksillangan dikarboksilik kislota (15 uglerodli zanjir) giperkolesterolemiyani davolash uchun ishlab chiqilayotgan dori (Esperion Therapeutics) (Ray KK va boshq., N Engl J Med 2019, 380, 1022). Ushbu yangi preparat statinlar tomonidan blokirovka qilingan ferment HMG-CoA reduktazadan yuqoridagi xolesterinning jigar biosintezida ishtirok etadigan ATP sitrat liazani inhibe qiladi (Brandts J va boshq., Drugs 2020, 29, 763).
Bempedoy kislotasi platsebo bilan solishtirganda lipidlarni pasaytiruvchi terapiyaga adekvat javob bermagan bemorlarda LDL-C ning qo'shimcha pasayishini ta'minlaganligi ko'rsatilgan (Goldberg AC va boshq., JAMA 2019, 322, 1780). 2020-yil yanvar oyida Inson foydalanish uchun dorivor mahsulotlar bo‘yicha Yevropa qo‘mitasi ijobiy fikrni qabul qilib, birlamchi giperkolesterolemiya yoki aralash dislipidemiya bilan og‘rigan kattalarni davolash uchun Nilemdo nomi ostida bempedoy kislotasini sotishga ruxsat berishni tavsiya qildi.
Shuni esda tutish kerakki, monoenik yog 'kislotalarining permanganat-periodat oksidlanishi natijasida hosil bo'lgan dikarboksilik kislotalarni aniqlash uglerod zanjiridagi qo'sh bog'lanish holatini o'rganish uchun foydali bo'ldi
Do'stlaringiz bilan baham: |
