Mavzu: dielektriklar elektr maydonida. Dielektriklarning qutblanishi. Qutblanish vektori. Muhidning dielektrik sindiruvchanligi va qabul

=
∑
(1.1) 
E=0 
(1.2) 
Bu turdagi dielektriklar dipol momentiga ega bo‟ladi. Musbat va manfiy 
zaryad massa markazlari ustma-ust tushadi. Har bir molekulalarning dipol 
momenti noldan farqli bo‟ladi. Natijolovchi dipol moment noldan farqli 
bo‟ladi.Hajm birligidagi molekulalarning dipol moment nolga teng bo‟ladi. Ular 
bir-birini kompensatsiyalaydi. Bunday dielektriklar 2-tur dielektriklar deyiladi.
3-tur dielektriklar bular Kristal panjara tugunlarida ionlar joylashadi. Musbat 
ionlar elektr maydon yo‟nalishida,manfiy ionlar esa unga qarama-qarshi 
siljiydi.Bunday dielektriklar qutbli dielektriklar deyiladi. Bu tur dielektrikka misol 
osh tuzi (NaCl) molekulasidir. 
2.
 
Dielektriklarning qutblanishi 
Dielektriklar 
elektr 
maydonigakiritilganda 
dielektriklarda 
elektr 
zaryadlar 
paydo 
bo‟ladi. 
Dielektriklarda elektr qutblar paydo bo‟la 
boshlaydi. Bu hodisani 
dielektriklarning qutblanishi deb 
ataladi. 
Elektr 
maydondagi 
dielektriklarda paydo bo‟lgan zaryadlarni qutblovchi zaryadlar deb ataymiz. 
Dielektriklarning qutblanish hodisasi o‟tkazgichlardagi induksiya hodisasi bilan 
o‟xshashlikga ega. Ammo bu ikki hodisa o‟rtasida muhim farq bor. Elektr 
maydonda o‟tkazgichlarni qismlarga ajratib, induksion zaryadlarni bir-biridan 
ajratish mumkin va shuning uchun maydon yo‟qolganidan keyin o‟tkazgichning 
ajratilgan qismlari zaryadlanganligicha qoladi. Elektr maydonda dielektriklarni 
ajratganda esa maydon yo‟qotilganidan keyin dielektrikning har qaysi qismi 

---

avvalgidek zaryadlanmagan bo‟lib qoladi(2-rasm). Qutblovchi zaryadlarni bir-
biridan ajratish mumkin emas. Bu farq quyidagicha tushuntiriladi: Metallarda 
manfiy zaryad o‟tkazuvchanlik elektronlari ko‟rinishida faqat harakatchan holatda 
mavjud bo‟ladi. Ular ancha masofaga ko‟chishi mumkin. Shuning uchun 
metallarda induksion zaryadlarni bir-biridan ajratish mumkin. Dielektriklarda esa 
ikki xil ishorali zaryadlar bir-biri bilan bo‟g‟langan bo‟lib, bitta molekula 
chegarasidagi masofaga siljishini qutblanmagan dielekrikni sxematik tarzda 
molekulalarning to‟plami ko‟rinishida tasvirlash mumkin(3-rasm), ularning har 
birida teng musbat va manfiy zaryadlar molekulaning butun hajmi bo‟yicha tekis 
taqsimlangan. Dielektrikning qutblanishida har qaysi molekuladagi zaryadlar 
qarama-qarshi tomonga siljiydi va molekulaning bir uchida musbat zaryad, boshqa 
uchiga esa manfiy zaryad hosil bo‟ladi.