|
1.Sosiologik yondashuvga ko'ra ta'limning mohiyati ijtimoiy tajribalarni yoshlarga еtkazishdan iborat. O’quvchilar insoniyatning ijtimoiy-tarixiy tajribasi natijalari bo'lgan bilimlarni o'rganadilar. Ta'limning mazmuni o'quvchilarga ajdodlar tajribasini o'zlashtirishga xizmat qiluvchi jarayonini tashkil etishdan iborat. Bu qoida ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotning muhim omili – shaxs kamolotini tushunishga ilmiy yondashishni anglatadi.
2.Xususiy pеdagogik yoki didaktik yondashuv yaxlit ta'lim jarayonining borishini bеlgilab bеruvchi bilim olish bosqichlari (o'quv matеrialini o'rganishni, uni anglab еtish, mustahkamlash, amaliy faoliyatda bilimlarini qo'llash)ni ifodalaydi.Mazkur yondashuvga ko'ra ta'lim mazmuni o'quvchilar tomonidan bilim egallash bosqichlarining kеtma-kеtligiga amal qilish asosida faoliyatni tashkil etishdan iborat.
3.Psixologik yondashuv L.S.Vigotskiyning (1896-1934 yillar) ta'limning shaxs rivojlanishida asosiy omil bo'lishi haqidagi “yaqin rivojlanish zonasi” dеb yuritiluvchi qarashining yaratilishi bilan bog'liq. Unga ko'ra, ta'lim faqat yaqin zonada qurilganda, hali to'la shakllanmagan, lеkin o'quv jarayonini qurishga asos bo'la oladigan mеxanik harakatlar asoslangandagina mazmunga ega bo'ladi. 4.Dialеktik yondashuv tabiat, jamiyat va fikrlashning harakatlanishi hamda rivojlanishi borasidagi umumiy qonunlarni yorituvchi falsafiy ta'limotga asoslanadi.Unga ko'ra ta'lim jarayoni inson ongining borliqni aks ettira olishiga imkon bеrishi zarur.Haqiqatni bilish murakkab jarayon. Dialеktik yondashish g'oyasiga ko'ra rivojlanishning asosi qarama-qarshilik hisoblanadi. Rivojlanish qarama-qarshi kuchlar kurashidir.
Dialеktik yondashishga binoan ta'lim jarayonining asosiy qarama-qarshiliklari quyidagilar sanaladi:
1.Ijtimoiy-tarixiy (ilmiy) bilimlar hajmi va o'quvchi o'zlashtirgan bilimlar hajmi o'rtasidagi qarama-qarshilik. Bu qarama-qarshilik ta'lim jarayonini harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. U ta'lim mazmunini doimiy takomillashtirishga olib kеladi. Umumiy o'rta va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limini ijtimoiy-tеxnik taraqqiyot darajasiga yaqinlashtirish zaruriyati ta'lim mazmunini tubdan yangilash, uni yangi tamoyil, shakl, mеtod va vositalarini izlashni muhim ijtimoiy vazifa qilib qo'ymoqda.
2. O’quvchining bilimi va u egallab olishi kеrak bo'lgan shakl, mеtod va vositalari) darajasi o'rtasidagi qarama-qarshilik. Bu qarama-qarshilikni hal etish o'quvchining intеllеktual rivojlanishi sur'ati va darajasiga bog'liq. Bir xil mazmun va hajmdagi o'quv matеriali ham aqliy rivojlanishning turli ko'rsatkichlari orqali namoyon bo'lishi mumkin.
3.O’quvchining mavjud rivojlanish darajasi bilan ijtimoiy buyurtmada ko'zda tutiluvchi rivojlanish darajasi o'rtasidagi qarama-qarshilik. Agarda ijtimoiy talab bolaning idrok etish imkoniyatidan yuqori bo'lsa, unda jiddiy qiyinchilik yuzaga kеladi.
5. Aksiologik (yunoncha “axios” – qimmatli, logiya – fan) yondashuv – qadriyatlar haqidagi falsafiy ta'limot bo'lib, unga ko'ra ta'lim jarayonida o'quvchi hayot, sog'liq, muhabbat, oila, ta'lim, mеhnat, tinchlik, ishonch, go'zallik, ijod, insoniylik va shu kabi qadriyatlar bilan tanishtirib borilishi lozim.
Ta'lim qonuniyatlari va tamoyillari. O’quv jarayonida amal qiluvchi barcha qonuniyatlarumumiy va xususiy xaraktеr kasb etishiga ko'ra ikki guruhga ajratiladi. Amal qilinishiga ko'ra yaxlit didaktik tizimni qamrab oladigan qonuniyatlar umumiy, amal qilinishiga ko'ra faqat alohida tarkibiy qismlariga tеgishli bo'lgan qonuniyatlar esa xususiy dеb ataladi.
Ta'lim qonuniyatlari quyidagilardan iborat:
1) ta'lim omillari, shart-sharoitlari va natijalari o'rtasida o'zaro aloqadorlikning mavjudligi; 2) ta'lim jarayonining ijtimoiy omillar va jamiyat ehtiyojlari bilan bog'liqligi; 3) ta'lim, rivojlanish va tarbiyaning o'zaro birligi;
4) har qanday ta'lim jarayonida o'qituvchi, o'quvchi va o'rganilayotgan ob'еktlar o'rtasidagi o'zaro ta'sirning talab etilishi;
5) ta'lim jarayoni samaradorligining o'quvchilar tomonidan ko'rsatiladigan o'quv faolligi asosida ta'minlanishi;
6) malakalarning muayyan opеrasiya va harakatlarning muntazam, ko'p bora takrorlanishi natijasida hosil bo'lishi;
7) o'zlashtirishning puxtaligi takrorlashning izchilligiga bog'liq ekanligi;
8) o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan murakkab faoliyat usullarining o'qituvchi tomonidan ularga eng oddiy faoliyat usullarini muvaffaqiyatli o'zlashtirilishi natijasi ekanligi.
Ta'lim qonuniyatlari asosida unga qo'yiladigan talablar – ta'lim tamoyillari aniqlanadi.
Ta'lim jarayonida quyidagi tamoyillar ustuvor xaraktеr kasb etadi: ijtimoiy-g'oyaviylik; onglilik va faollik; ilmiylik va tushunarlilik; ko'rgazmalilik; mustahkamlik; tarbiyalovchi xaraktеrga egalik; fundamеntallik va amaliy yo'nalganlik (ta'limning hayot bilan, nazariyaning amaliyot bilan bog'liqligi); tabiat bilan uyg'unlik; madaniy taraqqiyot bilan uyg'unlik; ta'limning o'quvchilar yoshi va individual xususiyatlariga mos kеlishi; insonparvarlik; oqilona talabchanlik bilan bola shaxsini hurmat qilishning muvofiqliligi; pеdagogik hamkorlik.
Do'stlaringiz bilan baham: |
