|
MAVZU:
DIDAKTIKA- PEDAGOGIK TA‘LIM NAZARIYASI SIFATIDA.
Reja:
1. Didaktika pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida.
2. Didaktikaning asosiy kategoriyalari.
3. Ta‘lim paradigmalari.
1. Didaktika pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida.
Insoniyat tomonidan asrlar davomida to‘plangan ma‘lumot va bilimlar har bir yangi avlod tomonidan o‘zlashtirilib, boyitilib borilishi va jamiyat taraqiyotiga xizmat qilishi lozim. To‘plangan ma‘lumot va bilimlarni o‘zlashtirish o‘ta murakkab jarayon bo‘lib, u faqat ilmiy jihatdan asoslangan holda maxsus tashkil etilishi lozim. Lekin, har bir jarayon ijtimoiy hodisa sifatida namoyon bo‘ladi, Shuning uchun, o‘z qonun-qoidalariga, hususiyatlariga ega. Ta‘lim jarayonini qonun-qoidalarini o‘rganish, tahlil etish va yangi bilimlar yo‘nalishlarini izlab topish, ularni o‘zlashtirishning samarali metodlarini ishlab chiqish masalalari bilan pedagogikaning didaktika bo‘limi shug‘ullanadi. Ta‘lim jarayonini, insonning bilish qobiliyati va tafakkuri hodisalarini falsafa, psixologiya, fiziologiya fanlari ham o‘rganadi. Ammo, didaktika bu masalalarga maxsus fan sifatida yondoshadi
va izlanish ishlarini olib boradi. Didaktika ta‘lim, uni tashkil etish, bilimlarni o‘zlashtirilishi, ta‘lim mazmunini aniqlash, ta‘lim usullari, qoidalari kabi barcha masalalar bilan shug‘ullanadi.
Didaktika fan sifatida o‘z tadqiqot predmeti va metodlari hamda aniq maqsadlariga ega. Didaktika ko‘p asrlik tarixiga ega. Didaktika yosh avlodni «nimaga o‘qitish», «nimani o‘qitish» va «qanday o‘qitish» kabi savollarga javob beradi.
Didaktika, o‘z navbatida ayrim o‘quv fanlarga oid o‘qitish va o‘qish metodi va uslublari bilan uzviy bog‘liqdir. U o‘qitishning barcha fanlarga oid umumiy qonuniyatlarini aniqlab borishi bilan birga, har bir o‘quv fanini o‘qitish metodlari uchun asos bo‘lib hizmat qiladi. Ilmiy didaktikaning asoschisi chex pedagogi Yan Amos Komenskiy hisoblanadi. Uning «Buyuk didaktika» (1632 yil) asari o‘qitishni rivojlantirishga g‘oyat katta ta‘sir ko‘rsatdi. Sharqda pedagogik fikrlar rivojiga mutafakkirlar: Imom al-Buxoriy, Abu Iso at-Termiziy, Muxammad Muso Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Ibn- Sino, AbuNasr Farobiy, Abu Rayxon Beruniy, Mahmud Qoshg‘ariy, Yusuf Xos Xojib, Kaykovus, Umar Xayyom, Ahmad Yugnakiy, Alisher Navoiy va boshqalar katta xissa qo‘shdilar.
O‘zbekistonda didaktika fanining rivojlanishi Ismoil G‘asprali,
Mahmudxo‘ja Bexbudiy, Munavvar-qori Abdurashidxon o‘g‘li, Muhammadsharif
So‘fizoda, Abdulla Avloniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy, Muhammadrasul Rasuliy, Ishoqxon Ibrat, Sadriddin Ayniy, Abdurauf Fitrat, Oqilxon Sharofiddinov, Siddiq Rajabov kabi pedagog va olimlarning nomlari bilan bog‘liq. Umumiy didaktika-barcha o‘quv fanlari, ma‘lumot darajalari asosida ta‘limning maqsadi,
mazmuni, qonuniyatlari, qoidalari, metodlari, tashkiliy shakllari natijalarini
o‘rganuvchi fandir.Xususiy didaktika umumiy didaktika bo‘yicha o‘rganilgan bilimlarni, masalan, ta‘lim qoidalari, ma‘lumot mazmuni bo‘yicha hosil qilingan tasavvurlarni inkor etmaydi. Aksincha, xususiy didaktika bo‘yicha o‘rganiladigan bilimlar umumiy didaktikada hosil qilingan tushunchalarni to‘ldiradi, ularni yanada
oydinlashtirishga ko‘maklashadi.
Binobarin, umumiy va xususiy didaktika o‘zaro uzviy bog‘liq pedagogik fanlardir.
-Ta‘lim individual harakterga ega. Ta‘lim manbalarida (darslik, ko‘rsatmaqurol, o‘qituvchi nutqi) berilgan bilimlar sinfdagi barcha o‘quvchilar uchun bir xil
bo‘lsa-da, ularni o‘quvchilar turlicha o‘zlashtirishadi;
-Ta‘lim chegaralangan. Unda kishilar tomonidan kashf etilgan bilimlar
o‘zlashtiriladi. Bilish jarayoni esa cheksizdir. Unda tabiat, jamiyat va inson tafakkuri qonuniyatlarining hali o‘rganilmagan sohalari kashf etiladi.
Maktabda bilim va malakani o‘zlashtirish uzviy harakterga ega. Bugungi o‘rganiladigan bilim oldin o‘zlashtirilgan bilimlarni taqozo qilsa, kelajakda o‘zlashtiriladigan bilimlar uchun asos sanaladi.
Didaktika ta‘lim bilan bog‘liq barcha muammolar bilan shug‘ullanar ekan,
shu bilan birga ta‘lim dialektikasiga ham o‘z e‘tiborini qaratadi. Ta‘lim dialektikasi deganda ta‘limning obyektiv holatda rivojlanishi tushuniladi. Ta‘lim shunday bir jarayonki, u doimiy holatda o‘zgarib boradi. Jamiyat taraqqiy etib borgan sari ta‘lim ham jamiyat maqsadlarini ko‘zlagan holda o‘zgarib boradi. Fan va texnika olamida insoniyat tomonidan erishilayotgan yutuqlar ham ta‘limning yangilanib borishiga katta ta‘sir ko‘rsatadi. Masalan, Respublika ta‘limi hozirgi kunda katta o‘zgarishlarni boshidan kechirmoqda.
Uning oldidagi maqsadlar o‘zgarib bormoqda, qolaversa, ta‘limga oxirgi yillarda yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etilishi ham fikrimizga dalil sifatida xizmat qila oladi. Ta‘limning rivojlanishi qonun-qoidalarini o‘rganish to‘g‘ridan-to‘g‘ri didaktikaning vazifasini tashkil etadi.
Ta‘lim sohasida ro‘y berayotgan o‘zgarishlar o‘z navbatida uning barcha
ichki bo‘g‘inlariga ham ta‘sir etmay qo‘ymaydi; ya‘ni ta‘lim metodlari, tashkil
etish shakllari, vositalari va bo‘g‘inlarining o‘zaro aloqalari ma‘lum miqdorda
o‘zgaradi. Natijada ta‘lim mazmunini o‘quvchi tomonidan o‘zlashtirilish darajasi,
bilimlarning shakllanish doirasi, natijalar samarasi ham yangi ko‘rinishga ega
bo‘ladi. Bilimlarni egallash bosqichlari har bir shaxsning psixologik
hususiyatlariga tayanadi, ya‘ni shaxsning ma‘lumotlarini sezish, idrok etianglash, umumlashtirish, xulosa chiqarish va amalda qo‘llash kabi hususiyatlari
har xil bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
