Мавзу: демократик сайлов тизимининг барпо этилиши ва унинг асосий тамойиллари. Маҳаллий давлат ҳокимияти тизимидаги ўзгаришлар

1. Ўзбекистонда демократик сайлов тизимининг юзага келиши. Собиқ Иттифоқидан қолган қонунларни ўзгартириш, мамлакат ҳаёти учун зарур ўзгартиришларни амалга ошириш, демократик тамойиллар асосида Олий Мажлисни шакллантириш учун 1994 йил 25 декабрга сайловлар белгиланди.
1993 йилни 28 декабрида қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига сайловлар тўғрисида”ги қонунга кўра республика парламентига сайловлар умумий, тенг, тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи асосида яширин овоз бериш йўли билан ўтказилади. Ўзбекистон Республикаси I-чақириқ Олий Мажлисига сайлов республикамиз сиёсий ҳаётида улкан ютуқ бўлиб, бунда 250 депутатдан иборат Олий Мажлис - Янги Парламент демократик ва кўппартиявийлик асосида тузилди.
Олий Мажлис фаолиятини эркинлаштириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси II-чақириқ Олий Мажлисининг VII-сессиясида икки палатали парламент тузиш тўғрисида умумхалқ референдуми ўтказишга қарор қилинди. Шу асосда 2002 йил 27 январда ўтган умумхалқ референдумида қатнашган фуқароларнинг 93,65 фоизи парламентни икки палатадан тузилишини қўллаб-қувватлади.
1995 йил 23-24 февралда чақирилган биринчи сессияда Ўзбекистон парламенти ҳокимият вакиллик органларидан сайланган 120 кишидан иборат депутатлар блокини, 69 депутатдан таркиб топган Халқ Демократик партияси фракциясини, 47 депутатни уюштирган “Адолат” социал-демократик фракциясини, 14 депутат иштирокида “Ватан тараққиёти” партияси фракциясини рўйхатга олди. Олий Мажлис сессияларида ва унинг қўмиталарида олиб борилаётган ишлар асосан мамлакатимизни ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий тараққиётини юқори босқичга кўтариш, қонунчиликни сифат даражасини юксалтиришга қаратилган. Қонунлар қабул қилинмасдан олдин умумхалқ муҳокамасига тақдим қилиниши ислоҳотларни амалга оширишга ижобий таъсир қилди.
1997 апрелда Олий Мажлис таркибида Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил (омбдусман) ташкил қилинганлиги ҳақида қарор қабул қилинди. Омбудсман жаҳондаги 85 дан ортиқ мамлакатда бўлиб, унинг ҳуқуқий ҳолатини аниқ равшан белгилаб берувчи конституциявий қонун Марказий Осиё давлатларида биринчи ҳуқуқий ҳужжатдир. Омбудсман фуқароларнинг ариза ва мурожаатларини кўриб чиқишда, зарур ахборотни талаб қилиб олишда мансабдор шахслар ва давлат органлари билан ҳамкорлик қилмоқда
Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссиясининг Женевада бўлиб ўтган 52-сессиясининг мажлисида қатнашди ва сўзга чиқди. Чет элларга хизмат сафари давомида Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил БМТ семинарида, БМТнинг Шарқий Европа ва МДҲ мамлакатларидаги вакилларининг минтақавий учрашувида сўзга чиқди. Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти ва бошқа халқаро ташкилотларнинг бир қатор кенгашлари ҳамда семинарлари ишида қатнашди.
Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил фаолиятини таҳлили шуни кўрсатадики, Ўзбекистонда ҳуқуқий, инсонпарварлик, демократик ва фуқаролик жамият қурилиши учун мустаҳкам пойдевор қўйилди
Олий Мажлис “Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди тўғрисида”, “Ўзбекистон Республикасининг давлат хавфсизлиги тўғрисида”, “Ўзбекистон ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида”, “Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини бузадиган ҳатти-харакатлар ва қарорлар устидан судга шикоят қилиш тўғрисида”, “Сиёсий партиялар тўғрисида” қонунларни, Меҳнат кодекси (1995), “Фуқаролик Кодекси”нинг (1996) (биринчи ва иккинчи қисмлари) каби кўплаб қонунлар ва қарорлар қабул қилди.
1999 йил 5 ва 19 декабр кунлари Ўзбекистон Республикаси иккинчи чақириқ Олий Мажлисига сайловлар бўлиб, сайланган депутатлардан Ўзбекистон Парламентининг янги таркиби шаклланди.
Иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси иккинчи сессияси “Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг иккинчи чақириқ Олий Мажлис биринчи сессиясидаги маърузасидан келиб чиқадиган “2000-2002 йилларга мўлжалланган қонунчилик ва назорат фаолиятининг устиворлик жиҳатлари тўғрисида”ги ҳужжатни тасдиқлади.
2004 йилнинг 1 январ ойига кўра мамлакатимизда 571 газета, 140 журнал, 4 ахборот агентлиги, 85 телерадио ва кабел студияси, 298 электрон ахборот воситалари ишламоқда.
Сўнгги йилларда демократик жараёнларни чуқурлаштириш борасида муҳим тадбирлар амалга оширилди.
2002 йилнинг 27 январида умумхалқ референдуми ўтказилиб бунда Ўзбекистонда иккипалатали парламентга ўтиш, Президент ваколатини беш йилдан етти йилга узайтириш масалалари ҳал қилинди. II-чақириқ Олий Мажлиснинг X-сессияси (2002 йил декабр) «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенат тўғрисида», «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида» қонунлар қабул қилди.
2003 йилнинг 24-25 апрел II-чақириқ Олий Мажлиснинг XI-сессияси Ўзбекистон республикаси Конституциясига тегишли ўзрагишлар киритади. Ҳусусан, Президент ваколатининг бир қисми юқори палата деб номланувчи Сенатга ўтади. Президент вазирлар маҳкамаси раиси лавозимидан воз кечади; Қуйи палата деб номланувчи Қонунчилик палатасига депутатлар доимий равишда иш олиб боради.
2004 йилнинг декабри ва 2005 йилнинг январида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг икки палатаси сайловлар бўлиб ўтди. Ўзбекистон фароларининг фаол иштироки ва маҳаллий ва халқаро ташкилотлар, хорижий мамлакатлар вакилларининг назоратидан ўтган сайлов натижасида қонунчилик палатасига 120 депутатлар сайланди. Булар Халқ демократик партиясидан 28 нафар, либерал-демократик партиясидан 41,Фидокорлар миллий демократик партиясидан 18, Миллийшаклланиш демократик партиясидан 11, Адолат социал демократик партиясидан 10 нафар депутатлар сайланди. 12 депутат ташаббускор гуруҳлардандир. Маҳаллий ҳокимият органларидан юқори палата Сенатга ҳар вилоятдан 6 нафардан жами 84 сенатор сайланди, яна 16 сенатор Президент томонидан кўрсатилган.