Mavzu: dbms arxitekturasi

Ma`lumotlar omborining ob`yektlarini yaratish

MOni mustaqil ravishda yaratganda u bo`sh bo`ladi. Uning ob`yektlarini foydalanvchining o`zi yaratishga to`g`ri keladi. Quyida biz MO ob`yektlaridan jadvallar, so`rovlar, shakllar va hisobotlar yaratishni ko`rib chiqamiz.

Jadvallar yaratish Bo`sh jadval yaratish. Microsoft Accessda bo`sh jadvalni yaratishning to`rt usuli mavjud:

MOni to`laligicha yaratadigan MOning ustasini qo`llash. Bunday usta yangi omborni yaratadi, xolos. Uning yordamida MOga yangi jadvallarni, shakllarni yoki hisobotlarni qo`shib bo`lmaydi.

1. 
   Jadvallar ustasi oldindan aniqlangan jadvallardan yaratilayotgan jadval uchun maydonni tanlash imkonini beradi.
   
2. 
   Jadval holatida ma`lumotlarni bevosita bo`sh jadvalga kiritish.
   
3. 
   Konstruktor holatida jadval maketining barcha parametrlarini aniqlash.
   

Jadval yaratishda ishlatilgan usulning turidan qat`iy nazar, har doim jadval maketini o`zgartirish, masalan, yangi maydonlar qo`shish, qiymatlarini o`rnatish va boshqalarni bajarish uchun Конструктор holatini qo`llash imkoniyati mavjud.

“Режим таблицы” (Jadval tartibida)dan foydalanib jadvalni hosil qilish.

1. 
   MO oynasiga o`tish.
   
2. 
   “Таблица” (Jadval) ilovasida “Создать” (Yaratish) tugmasi bosiladi va natijada quyidagi oyna hosil bo`ladi.
   

3. 
   “Режим таблицы” (Jadval holati) elementida sichqoncha tugmachasi ikki marta bosiladi. Natijada ekranda bir necha ustun va satrdan iborat bo`sh jadval hosil bo`ladi. Alohida ko`rsatma berilmasa, ustunlar “Поле1” (Maydon1), “Поле2” (Maydon2), … nomlarini oladi.
   

4. 
   Har bir ustun nomini o`zgartirish uchun uning oldingi nomi ustida sichqoncha tugmachasini ikki marta bosish, yangi nomni ularga qo`yiladigan barcha talablarga rioya qilgan holda kiritish va Enter tugmasini bosish kerak.
   
5. 
   Agar jadval 20 tadan ortiq ustunga ega bo`lsa, yangi ustunlarni qo`shish mumkin. Buning uchun yangi ustun qo`yilishi kerak bo`lgan joining chap tomonidagi ustunning o`ng tomonida sichqoncha tugmasini bosish va “Вставка” (Qo`yish) menyusida “Столбец” (Ustun) buyrug`ini tanlash kerak.
   
6. 
   Ma`lumotlarni jadvalga kiritish. Bunda har bir ustunga ma`lum turdagi ma`lumotlarni kiritish lozim.
   
7. 
   Barcha ustunlarga ma`lumotlarni kiritib bo`lgandan so`ng “Сохранить” (Saqlash) tugmasini bosish kerak.
   

Konstruktor yordamida jadvalni tez yaratish.

Jadval yaratishning konstruktor tartibini tanlasak, u holda maydonlar nomi ularning turi va xossalari kabi parametrlarni kiritish mumkin bo`lgan muloqot oynasi paydo bo`ladi. Ushbu muloqot oynasida bu parametrlarning barchasi klaviatura yordamida qo`lda kiritiladi yoki keraksiz maydonlar olib tashlanadi, yoxud ba`zi maydonlarning turini o`zgartirish kabi amallarni bajarish mumkin.

1. 
   MO oynasiga o`tish.
   
2. 
   “Таблица” (Jadval) ilovasida “Создать” (Yaratish) tugmasini bosish.
   
3. 
   Konstruktor elementida sichqoncha tugmasini ikki marta bosish.
   
4. 
   Jadvalda har bir maydonni aniqlash.
   
5. 
   Kalit maydonlarni aniqlash.
   
6. 
   Uskunalar panelidagi “Сохранить” (Saqlash) tugmasini bosish, so`ngra jadval nomini kiritish.
   

Jadval ustasi (Мастер таблиц) yordamida jadval yaratish.

Jadval ustasi bilan ish yuritganda, ekranda hosil bo`lgan muloqot oynasida namunaviy jadvallar ro`yxati va bu jadvallarga mos bo`lgan namunaviy jadval maydonlari foydalanuvchiga taklif etiladi. Foydalanuvchi bu muloqot oynasida mavjud bo`lgan ixtiyoriy jadval va uning maydonlarini tanlab olib (maydonlarnin nomini o`zgartirishi mumkin) yangi jadval tuzishi mumkin. Bunda maydonlarning turi ham avtomatik ravishda maydon nomiga mos holda tanlanadi.

Maydon turini o`zgartirish zarur bo`lsa, uni konstruktor tartibidan foydalanib o`zgartirish mumkin.

1. 
   MO oynasiga o`tish.
   
2. 
   “Таблица” (Jadval) ilovasida “Создать” (Yaratish) tugmasini bosish.
   
3. 
   Jadval ustasi (Мастер таблиц) elementida sichqoncha tugmasini ikkki marta bosish kerak.
   
4. 
   Jadvallar ustasining quyidagi muloqot oynasidagi ko`rsatmalariga rioya qilish kerak.
   

Import (boshqa ma`lumotlar bazasi)dan jadvalni tanlash.

Bunda import qilinuvchi jadvalni tanlash uchun muloqot oynasida import qilinuvchi MB tanlab olinadi va undan foydalanuvchiga kerak bo`lgan maydon bo`yicha ma`lumotlar ajratib olinishi mumkin.

Связь с таблицами (Tashqi fayllardagi MB jadvallari bilan bog`lanish sxemasi) orqali yangi jadvallar tuzish.

Bunda ham yuqoridagi kabi muloqot oynasida o`zaro aloqa o`rnatilishi zarur bo`lgan MB tanlab olinadi.

So`rovlar (Запрос) yaratish

MBga kirish uchun Запрос dan foydalaniladi. Bu jarayon MB oynasining Запрос bo`limida yaratish tugmasini bosish bilan boshlanadi va ekranda muloqot oynasi paydo bo`lib, unda MBga kirish uchun Запрос tuzishning bir qator usullarini taklif qilinadi.

Конструктор – mustaqil ravishda yangi so`rovlar tuzish.

Простой запрос (Oddiy so`rov) - mavjud aniq maydonlarni tanlab oilsh yo`li bilan so`rovlar tuzish.

Перекрёстный запрос (Qiyosiy so`rov) – MBda mavjud bo`lgan bir nechta jadval va so`rovlarni chatishmasidan yangi so`rovlar yaratish.

Повторяющиеся записи (Takrorlanuvchi yozuvlar) – jadvalda yoki so`rovlarda takrorlanuvchi yozuvlarni qidirib topish uchun so`rovlar tuzish.

Записи без подчинённых (Bo`ysunuvchi yozuvlari bo`lmagan) – joriy jadvalg mos kelmaydigan yozuvlarni qidirib topish uchun so`rovlar tuzish.

Amaliyotda dastlabki yaratilgan jadvaldan yozuvlarning bir qismini (ma`lum mezonlar bo`yicha) tanlab olish va tartiblash zarurati ko`plab tug`ilib turadi. Tanlash mezonlari bir qator shartlar majmuasi bilan aniqlanishi mumkin.

Tanlab olish so`rovlari. So`rovlarning eng ko`p uchraydigan turi bu tanlab olish so`rovlaridir. Uning maqsadi MO ma`lumotlari orasidan berilgan shartlarga bo`ysunadigan ma`lumotlarni tanlab, natijaviy jadvalni chop etishdir. So`rovlarni yaratish uchun MOda maxsus so`rovlar tili mavjud. U SQL deb ataladi.

1. 
   Ombor uchun so`rov yaratishda MOning muloqot oynasidan “Запросы” (So`rovlar) ilovasini tanlash, so`ngra “Создать” (Yaratish) tugmasini bosish kerak. Natijada quyidagi oyna hosil bo`ladi:
   

2. 
   Ochilgn “Новый запрос” (Yangi so`rov) mulqot oynasida “Конструктор” bo`limini tanlash bilan so`rovni qo`lda ishlash holatida yaratish usuli belgilanadi.
   
3. 
   “Конструктор” holatida so`rovni yaratish, MOdan mana shu so`rov asosini tashkil etadigan jadvallarni tanlashdan boshlanadi.
   
4. 
   Jadvalni tanlash “Добавление таблицы” (Jadvalni qo`shish) muloqot oynasida bajariladi. Unda MOdagi barcha jadvallar ro`yxati aks ettirilgan bo`ladi.
   
5. 
   Tanlangan jadvallar so`rov blankasining yuqori qismiga yozib qo`yiladi. Buning uchun jadvallar tanlab olingandan so`ng “Добавить” (Qo`shish) tugmachasi bosiladi.
   

6. 
   “Добавление таблицы” (Jadvalni qo`shish) oynasida uchta ilova “Таблицы” (Jadvallar), “Запросы” (So`rovlar), “Таблицы и запросы” (Jadvallar va so`rovlar) borligiga e`tibor berish kerak.
   
7. 
   Namuna bo`yicha so`rov blankasi ikkita panelga ega. Yuqori panelda so`rovga asos bo`ladigan jadvallar maydonlarining ro`yxati joylashadi.
   
8. 
   Quyi panel satrlari so`rov tuzilmasini, ya`ni so`rov natijasida olingan ma`lumotlar joylashadigan natijaviy jadval tuzilmasini aniqlaydi
   

9. 
   Quyi paneldagi “Поле” (Maydon) satri blankining yuqori qismidagi maydonlar nomini olib o`tish bilan to`ldiriladi. Yaratiladigan natijaviy jadvalning har bir maydoniga namuna bo`yicha so`rov blankining bitta ustuni mos keladi.
   
10. 
    “Имя” (Nomi) satru maydonlar oilb o`tilayotganda avtomatik ravishda to`ldiriladi.
    
11. 
    Agar “Сортировка” (Saralash) satrida sichqoncha tugmachasi bosilsa, saralash turlarini ko`rsatuvchi ro`yxatni ochadigan tugmacha paydo bo`ladi.
    
12. 
    “Условие отбора” (Tanlash sharti) satrida natijaviy jadvalga kiritish uchun yozuvlarga qo`yiladigan mezon (shart) yoziladi. Har bir maydon uchun o`zining tanlash sharti bo`lishi mumkin.
    
13. 
    So`rovni ishga tushirish “Вид” (Ko`rinish) tugmachasini bosish orqali bajariladi. Unda natijaviy jadval hosil bo`ladi.
    
14. 
    Natijaviy jadvaldan chiqish va namuna bo`yicha so`rov blankasida yangi so`rovni yaratishga qaytish uchun “Вид” (Ko`rinish) tugmachasini takroran bosish kerak.
    

O`zgartirish so`rovlari. Tanlab olish so`rovlarining barcha turlari vaqtinchalik natijaviy jadvallarni hosil qiladi. Bunda bazadagi jadvallar o`zgarishsiz qoladi. Shunga qaramasdan MOni yaratuvchilari uchun so`rovlarning maxsus guruhi mavjudki, ular o`zgartirish so`rovlari deyiladi. O`zgartirish so`rovlari – bu, bir amalni bajarish bilan bir nechta so`rovlarga o`zgartirish kiritadigan so`rovdir. Uning 4 turi mavjud: yo`qotish, yangilash, yozuvlar qo`shish va jadval yaratish so`rovlari.

Yo`qotish so`rovlari bir yoki bir necha jadvaldan yozuvlar guruhini yo`qotadi. Yo`qotish so`rovlari orqali yozuvni to`laligicha yo`qotish mumkin. Uning ichidagi ayrim jadvallarni alohida yo`qotib bo`lmaydi.

Yangilash so`rovlari bir yoki bir necha jadvaldagi yozuvlar guruhida umumiy o`zgartirishlar kiritadi. Ushbu so`rov mavjud jadvallardagi ma`lumotlarni o`zgartirish imkonini beradi.

Yozuvlar qo`shish so`rovi bir yoki bir necha jadvaldagi yozuvlar guruhini boshqa bir yoki bir necha jadvalning oxiriga qo`shadi.

Jadval yaratish so`rovi bir yoki bir necha jadvalning barcha ma`lumotlari yoki ularning bir qismi asosida yangi jadvalni yaratadi.

Shakllar yaratish

Shakl – bu ma`lumotlarni kiritish uchun maydonlarga ega bo`lgan elektron blankadir. Quyida shakllarni yaratishning turli usullari bilan tanishib chiqamiz.

Foydalanuvchu shaklni o`zi mustaqil yaratishi yoki Shakl ustasidan foydalanishi mumkin.

Shakl ustasi asosiy ishlarni avtomatik bajargani uchun shaklni yaratish jarayoni tezlashadi. Undan foydalanganda Microsoft Access shakl yaratish uchun asos bo`ladigan ma`lumotlarni kiritishni so`raydi. Shaklni sozlash uchun “Конструктор” holatida o`tib olish kerak.

Bitta ustundan iborat sodda shaklni yaratish uchun “Новый объект” (Yangi ob`yekt) tugmachasi ishlatiladi.

“Автоформа” (Avtoshakl) yordamida shakl yaratish

Avtoforma tanlab olingan jadval yoki so`rovning barcha maydonlari va yozuvlari aks etgan shaklni yaratadi. Har bir maydon alohida satrda joylashadi. Uning chap tomonida maydonga tegishli yozuv aks ettiriladi.

Avtoforma yordamida shakl yaratish uchun quyidagilarni bajarish kerak:

1. 
   MO oynasida “Таблицы” (Jadvallar) yoki “Запросы” (So`rovlar) ilovasini tanlash.
   
2. 
   Shakl yaratishga asos bo`ladigan jadval yoki so`rovni tanlash yoki ularni ixtiyoriy holatda ochish.
   
3. 
   “Новый объект” (Yangi ob`yekt) tugmachasi yonidagi ro`yxatni ochish tugmachasini bosish va “Автоформа” (Avtoshakl) elementini tanlash.
   

Shakl ustasi yordamida shakl yaratish.

1. 
   MO oynasida “Формы” (Shakllar) ilovasini tanlash.
   
2. 
   “Создать” (Yaratish) tugmachasini bosish.
   
3. 
   “Новая форма” (Yangi shakl) muloqot oynasida kerakli ustani tanlash. Ustaning qanday vazifani bajarishi oynaning chap qismida paydo bo`ladi.
   
4. 
   Shakl yaratish uchun asos bo`ladigan ma`lumotlarni o`z ichiga olgan jadval yoki so`rovni tanlash.
   
5. 
   OK tugmachasini bosish.
   
6. 
   Agar 3-qadamda “Мастер форм” (Shakllar ustasi), “Диаграма” yoki “Сводная таблица” (Umumiy jadval) tanlangan bo`lsa, shaklni yaratishda tegishli muloqot oynalarida chiqariladigan ko`rsatmalarga rioya qilish zarur.
   

“Автоформа: в столбец” (Avtoshakl: ustunli), “Автоформа: ленточная” (Avtoshakl: tasmali) yoki “Автоформа: табличная” (Avtoshakl: jadvalli) elementlari tanlanganda shakl avtomatik ravishda yaratiladi.

Yaratilgan shaklni “Конструктор” holatida o`zgartirish mumkin.

Shakl ustasi yordamisiz shakl yaratish:

1. 
   MO oynasida “Формы” (Shakllar) ilovasini tanlash.
   
2. 
   “Создать” (Yaratish) tugmachasini bosish.
   
3. 
   “Новая форма” (Yangi shakl) muloqot oynasida “Конструктор” bo`limini tanlash.
   
4. 
   Shakl yaratish uchun asos bo`ladigan ma`lumotlarni o`z ichiga olgan jadvallar va so`rovlar nomini tanlash.
   

Shaklning oynasi “Конструктор” holatida ekranga chiqariladi.

Shakllar tuzilmasi. Har qanday shaklning tuzilmasini uning bo`limlari tashkil etadi. Bo`limlar o`z navbatida boshqaruv elementlarini o`z ichiga oladi. “Конструктор” holatida shakl tuzilmasini ko`rib chiqqanda elementlar paneli ochiladi. Unda sarlavha va shaklni boshqarish elementlarini yaratish uskunalari joylashgan bo`ladi.

Shakl tuzilmasida uchta bo`lim aniq ko`rinib turadi. Bular: shakl sarlavhasi bo`limi, ma`lumotlar sohasi va shaklga izohlar berish bo`limi. Ma`lumotlar sohasiga tegishli barcha narsalar boshqaruv elementi bo`ladi. Boshqaruv elementi ostidagi fonli rasm shakl ishchi maydonining o`lchamini ko`rsatadi.

Boshqaruv elementlari ozod va bog`langan maydonlarga bo`linadi. “Надпись” (Yozuv) boshqaruv elementi ozod maydondir. Unga kiritilgan matn ayni paytda shaklda qanday yozuv ko`rib chiqilishidan qat`iy nazar, o`zgarishsiz qoladi. Ushbu boshqaruv elementi ustida, so`ngra shaklda sichqoncha tugmachasi bosilsa, matn yozish uchun ramka paydo bo`ladi. Unga kerakli matnni kiritib, Enter tugmachasini bosish kerak.

Jadval maydonlaridagi ma`lumotlar aks etadigan boshqaruv elementlari bog`langan maydon deyiladi. Ularni yaratish uchun uskunalar panelidagi “Поле” (Maydon) elementi ishlatiladi.

Hisobotlar yaratish

Hisobotlar ko`p jihatdan shakllarga o`xshaydi. Shuning bilan birga shakllar va hisobotlar orasida muhim bir farq borki, u ham bo`lsa, hisobotlar faqat ma`lumotlarni chop etishga mo`ljallanganligidadir. Ularda ma`lumotlarni chiqarish uchun boshqaruv elementlariga bo`lgan zarurat yo`q. shuning uchun hisobotlarda ro`yxatlardan, ro`yxatli ma`lumotlardan va boshqa ayrim elementlardan voz kechish mumkin.

Hisobotlar uchun Jadvallar yoki Shakllar holatini o`rnatish mumkin emas. Hisobot uchun faqat “Конструктор” va “Предворительный просмотр” (Oldindan ko`rish) holatlarini tanlash mumkin.

Hisobotni yaratish uchun MOning muloqot oynasida “Отчёты” (Hisobotlar) ilovasini tanlash va “Создать” (Yaratish) tugmachasini bosish kerak. Natijada “Новый отчёт” (Yangi hisobot) muloqot oynasi paydo bo`ladi.

Uning yordamida hisobotlarni uch xil usul bilan yaratish mumkin. Bular: avtomatik tarzda, hisobotlar ustasi yordamida yoki qo`lda, mustaqil ravishda.

Hisobotlar ustasi barcha qiyin ishlarni o`z zimmasiga olib, hisobotni tez yaratish imkonini beradi. Hisobotlar ustasi chaqirilgandan so`ng ekranga chiqadigan muloqot oynalarida so`raladigan zarur ma`lumotlar kiritiladi va foydalanuvchining javoblari asosida hisobot yaratiladi.

“Автоотчёт” (Avtohisobot) yordamida hisobot yaratish

Avtohisobot hisobot yaratish vositasi bo`lib, unda ombordagi jadvallar va so`rovlardagi barcha maydonlar va yozuvlar chiqariladi. Bunda asosiy qilinadigan ishlar quyidagilardan iborat.

1. 
   MO muloqot oynasida “Отчёты” (Hisobotlar) ilovasini tanlash.
   
2. 
   “Создать” (Yratish) tugmachasini bosish.
   
3. 
   “Новый отчёт” (Yangi hisobot) muolqot oynasida quyidagi bo`limlardan birini tanlash:
   

• 
  “Автоотчёт: в столбец” (Avtohisobot: ustunli) – har bir maydon sarlavhasi chap yonida bo`lgan alohida satrni tashkil etadi.
  
• 
  “Автоотчёт: ленточный” (Avtohisobot: tasmali) – har bir yozuv maydoni alohida satrni tashkil etadi. Bunda sarlavha har bir sahifaning ustida chop etiladi.
  

4. 
   Hisobotga kiritiladigan ma`lumotlarni o`z ichiga oluvchi jadval yoki so`rovni tanlash.
   
5. 
   OK tugmachasini bosish.
   

Hisobot ustasi yordamida hisobot yaratish.

1. 
   MO muloqot oynasida “Отчёты” (Hisobotlar) ilovasini tanlash.
   
2. 
   “Создать” (Yratish) tugmachasini bosish.
   
3. 
   “Новый отчёт” (Yangi hisobot) muolqot oynasida kerakli hisobot ustasini tanlash. Bunda ustaning bajarishi mumkin bo`lgan ishlari ro`yxati muloqot oynasining chap qismida chiqadi.
   
4. 
   Hisobotga kiritiladigan ma`lumotlarni o`z ichiga oluvchi jadval yoki so`rovni tanlash.
   
5. 
   OK tugmachasini bosish.
   
6. 
   Agar 3-qadamda hisobot ustasi, diagramma ustasi yoki yopishtiriluvchi satrlar ustasi tanlab olingan bo`lsa, ularga tegishli muloqot darchalarida chiqadigan ko`rsatmalarni bajarish lozim. Agar avtohisobot ustalaridan biri tanlab olingan bo`lsa, hisobot avtomatik tarzda yaratiladi.
   

Yaratilgan hisobotga o`zgartirish kiritish kerak bo`lsa, buni “Конструктор” holatida bajarish mumkin.

Hisobot ustasisiz hisobot yaratish.

1. 
   MO muloqot oynasida “Отчёты” (Hisobotlar) ilovasini tanlash.
   
2. 
   “Создать” (Yratish) tugmachasini bosish.
   
3. 
   “Новый отчёт” (Yangi hisobot) muolqot oynasining “Конструктор” holatini tanlash.
   
4. 
   Hisobot tuzishda ishlatiladigan ma`lumotlarni o`z ichiga olgan jadval yoki so`rovlarni tanlash. (Agar bo`sh hisobot yaratish kerak bo`lsa, hech qanday jadval yoki so`rov tanlanmaydi).
   
5. 
   OK tugmachasini bosish.
   

Yangi hisobot “Конструктор” holatining hisobot oynasida paydo bo`ladi.

Hisobot tuzilmasi. Har qanday hisobot tuzilmasi 5 ta bo`limdan iborat: hisobot sarlavhasi, yuqori kolontitul, ma`lumotlar sohasi, quyi kolontitul, hisobot izohlari.

Hisobot sarlavhasi hisobotning umumiy sarlavhasini chop etish uchun ishlatiladi.

Yuqori kolontitulni hisobot murakkab tuzilmali yoki ko`p sahifali bo`lganda kichik sarlavhalarni chop etish uchun ishlatish mumkin.

Ma`lumotlar sohasida ombor jadvallarning maydonlaridagi ma`lumotlar bilan bog`liq boshqaruv elementlari joylashtiriladi. Bu elementlarga jadvallardan chop etish uchun ma`lumotlar beriladi. Boshqaruv elementlarining joylashtirish va tekislash tartibi yuqorida keltirilgan shakl tuzilmasini yaratishdek amalga oshiriladi.

TЕXNIKA XAVFSIZLIGI QOIDALARI

1.2.1.Kompyutеrni ishlatish va elеktor xavf-sizligi qoidalari bo’yicha yo’riqnoma olgan shaxslargagina kompyutеrda ishlashga ruhsat bе-riladi.

1.2.2.Еrga ulanish himoya tizimiga ega bo’lmagan kompyutеrlarda ishlash qatiyan man etiladi.

1.2.3.Kompyutеrda ishlashni boshlashdan oldin kompyutеr tashqi qobig’ining еr bilan ulanish himoya tizimining soz holatda ekanligini tеk-shirish lozim.

1.2.4.Kompyutеrlarni ishlatishda huyidagilar qat'iyan man etiladi.

-Kompyutеr yo’riqnomasi bilan tanishmay unda ishlash.

-Kompyutеrni yoqayotganda biriktiruvchi kabеl-lar ulanish joyiga tеgish.

-Monitor va klaviaturaning ichini ochish.

-Monitor, klaviatura va protsеssor ustiga disk-lar, kitoblar va boshqa narsalar qo’yish.

-Nam kiyim yoki kir va xo’l qo’llar bilan ishlash.

-Protsеssorni o’chirgandan kеyin darxol uni qayta yoqish (qayta yoqish uchun kamida 3daqiqa o’tishi zarur).

Komp'yutorni umumiy elеktor taminoti tarmog’iga ulanishi ximoyali elеktor taminoti uzaytirgich (PIP) orqali amalga oshirish lozim. (ximoyali elеktor uzaytirgichdan foydalanish elеktor tarmog’idagi kuchlanishning kеskin oshib kеtishi xollarida komp'yutеrning taminot qismini kuyib kеtishdan saqlab qoladi.)

Ishni boshlashdan avval:

Komp'yutеrlarda va ish joyida elеktor simlarining ochilib qolgan joylari yo’qligini tеkshirib qo’yish. Stulning balandligi unda o’tirib ishlaydigan kishining bo’yiga shunday moslashtirilishi kеrakki, u manitor ekrani markaziga to’g’ri qarasin. Ushbu masofa bеlgilanganidan kam bo’lsa, ishchining ko’zi tеz charchaydi. Komp'yutеrda ishlayotgan vaqtda bukchaymasdan oldinga salgina engashgan xolda to’g’ri o’tirib ishlashi kеrak.

Kompyutеrni yoqish (ishga tushirish) tartibi:

Protsеssor

Monitor

Printor

Kompyutorni o’chirish tartibi:

Monitor

Protsеssor

Printor

Oxirgi vaqt ishlab chiqarilayotgan yangi avlodga mansub bo’lgan kompyutеrlarda protsеssorni o’chirish jarayoni kompyutеr xotirasiga kiritilgan dasturlar tomonidan bajarilishi tufayli ushbu kompyutеrlarni o’chirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi :

Protsеssor

Monitor

Printor

1.2.5.Kompyutеrda ishlayotgan vaqtda:

Monitor bilan o’quvchi ko’zlari orasida masofa 60-70 sm bo’lishi shart. Bu oraliq 50 smdan kam bo’lmasligi lozim. Ko’zdan ekrangacha bo’lgan oraliq bеlgilangandan kam bo’lsa, ko’zning ko’rov analizatori tеz charchaydi:

Har 1,5 2 soat ishlagandan kеyin 10-15 daqiqa dam olish kеrak. Bunda monitor qarshisida o’tirmaslik tafsiya etiladi:

Kompyutorda ishlayotgan vaqtda bukchaymasdan, oldinga salgina engashgan xolda to’g’ri o’tirish kеrak. Tirsak, kuymuch son, tizza bilan oyoqlar oralig’idagi burchaklar kattaligi 90 gradusdan kam bo’lmasligi zarur:

Kompyutorda odatdagidan tashqari ovoz chiqsa, kuygan xid chiqsa yoki o’z o’zidan o’chib qolsa, elеktor tarmog’idan uzib, (tеxnik xizmat ko’rsatish) muxandislarga zudlik bilan xabar qilish lozim:

Kompyutor yoqilmagan bo’lsa, klaviaturadan foydalanish mumkun emas.

Klaviaturadan ma'lumotlar kiritilayotganda klavishlar yumshoq bosilishi ularga qattiq urmaslik kеrak:

Elеktor tarmog’ida elеktor oqimi bo’lmasa, kompyutеrni tarmoqdan uzib qo’yish lozim .

1.2.6.Kompyutеr tеxnikasi joylashgan xonalarda ovqatlanish qatiyan man etiladi (xonalarda ovqatlanish natijasida suvaraklar ko’payib kеtib, ular kompyutеr ichiga joylashib olishi va natijada kompbyutеrdan ichki sxеmalarida qisqa tutashuv yuzaga kеltirilishi xolatlari bo’lgan).

1.2.7.O’zbеkiston Rеspublikasining Mеhnat qonuniga binoan kompyutеr tеxnikasining buzilishiga ayibdor bo’lgan o’quvchilar intizomiy va moddiy javobgarlikka tortiladilar.

Maktab bo’linmalarida qimmat turadigan va extiyotkorlik bilan ishlashni talab qiladigan kompyutеrlar, printеrlar va boshqa tеxnik vositalar o’rnatilgan bo’lib, ulardan nihoyatda ixtiyotkorlik bilan foydalanish lozim.

Displеy qo’yilganda yuqori kuchlanishdagi elеktron-nur trubkasi ishga tushadi.

Komp'yutеrlarni noto’g’ri ulash, elеktr toki bilan og’ir jaroxatlanishga olib kеlishi, aparatlarning kuyishiga sabab bo’lishi mumkin.

Quyidagilar qatiy man etiladi.

Oldin tayyorgalik ko’rmasdan kampyutеrni yoqish, ishga tushurish, o’chirish shuningdеk unda ishlash.

Apparatlarni yoqayotganda biriktiruvchi kabеllar razyomiga tеgish.

Ekranga manitor va klaviaturaning ichkari tomoniga tеgish.

Monitor, klaviatura va protsеssor ustigadisklar, kitoblar va boshqa narsalar qo’yish.

Nam kiyim va xo’l qo’llar bilan ishlash.

Protsеssorni o’chirgandan kеyin darxol uni yoqish.

Protsеssorni yoqish uchun kamida 3 minut zarur.

Kapyutеrda ishlayotgan vaqtda bukchaymasdan, oldinga salgina engashgan xolda to’g’ri o’tirish kеrak, tirsak kiymi-son tizza bilan oyoqlar oralig’idagi burchaklar kattaligi 90 gradusdan kam bo’lmasligi kеrak.

Odatdagidan tashqari ovoz chiqsa yoki apparat o’z-o’zidan o’chib qolsa ,kompyutеrni elеktr rozеtkadan uzib, «Tеxnik xizmat ko’rsatish» muxandislariga zudlik bilan xabar qilish lozim.

Kompyutеr yozilmagan bo’lsa, klaviaturadan foydalanish mumkin emas.

Klaviaturada faqat toza qo’llar bilan ishlash lozim.

Klavishlar yumshoq bosilishi, ularga qattiq urmaslik kеrak.

Ish tushgach, uyga kеtishdan oldin quyidagilarni tеkshirish shart.

Kompyutеr o’chirilganligi;

Kuchlanish o’zgarib tursa yoki elеktor toki bo’lmasa, kompyutеrni tarmoqdan uzib qo’yish lozim.

Kompyutеrni ishlatish va elеktor xavfsizlik qoidalari bo’yicha yo’l-yo’riq (instruktaj) olgan shaxslardagina kompyutеrda ishlashga ruxsat bеriladi.

Yodingizda tuting !

Kuygan xid chiqishi bilan darxol ishni to’xtating, aparatni o’chiring, bu xaqida kompyutеrlarni tamirlash bo’limiga tеlеfon orqali xabar bеring.

Zarur xollarda o’t o’chirish choralarini ko’ring, har bir kishi o’t o’chirish vositalaridan foydalanishni bilishini lozim.

Ishni boshlashdan avval:

Aparatlarda va ish joyda elеktor simlarini ochilib qolgan joylari yo’qligini tеkshirib ko’rib, ishonch xosil qilish zarur.

Stulning balandligi unda o’tirib ishlaydigan kishining bo’yiga shunday moslashtirilishi kеrakki, u monitort ekrani markaziga to’g’ri qarasin.

Kompyutеrni yoqish (ishga tushirish) tartibi:

1.Protsеssor

2.Monitor

3.Printor

Kompyutеrni o’chirish tartibi:

Monitor

Protsеssor

Printor

Kompyutеrda ishlayotgan vaqtda:

Monitor bilan ko’zlari orasidagi masofa

60-70 sm bo’lishi shart, bu oraliq kamida 50 sm bo’lishi lozim. Ko’zdan ekrangacha bo’lgan oraliq bеlgilangandan kam bo’lsa, ko’ruv analizatori tеz charchaydi:

Har 1,5-2 soat ishlagandan kеyin 10-15 daqiqa dam olishi kеrak. Bunda monitor qarshisida o’tirmaslik tafsiya etiladi.