Мавзу: Давлат геодезик тармоқлари

I ва II-класс давлат нивелирлаш тармоқлари энг аниқ ҳисобланиб, биринчи навбатда бутун давлат ҳудудида баландликлар ягона системасини тарқатиш мақсадида керак бўлади. Улар илмий мақсадлар учун ҳам қўлланади. Юқори аниқликдаги нивелирлаш усули билан ҳал этиладиган илмий муаммо ва вазифаларга биринчи навбатда қуйидагилар киради:

I ва II-класс давлат нивелирлаш тармоқлари энг аниқ ҳисобланиб, биринчи навбатда бутун давлат ҳудудида баландликлар ягона системасини тарқатиш мақсадида керак бўлади. Улар илмий мақсадлар учун ҳам қўлланади. Юқори аниқликдаги нивелирлаш усули билан ҳал этиладиган илмий муаммо ва вазифаларга биринчи навбатда қуйидагилар киради:

- ернинг физик сирти, шакли ва ташқи гравитация майдонини батафсил ўрганиш;

- денгиз ва океанларни ўрта сатҳий юзаларининг баландликлари фарқлари ва қияликларни аниқлаш;

- ер қобиғи йирик блокларнинг асрий кўтарилиши;

- ер қобиғи йирик блокларнинг асрий кўтарилиши;

- ер ости массаларини сурилишидан содир бўладиган ернинг сатҳий юзалари деформациясини аниқлаш;

- ер сиртининг замонавий вертикал харакатини ўрганиш, шу жумладан сейсмоактив ҳудудларда йирик зилзилар аломатларини қидириш ва келгусида башорат қилиш;

- йирик шаҳарлар ҳудудларини микросейсмик районлаш, бош палнларини тузиш учун зарур бўлган ҳамда биноларни ишончли конструкцияларини ва қаватларини танлаш ва бошқа мақсадларда.

I-класс нивелир тармоғи ёпиқ полигонлар кўринишида ёки катта узунликдаги якка чизиқлар кўринишида қурилади. II-класс нивелир тармоғи I-класс нивелир чизиқларига таянади ва ёпиқ полигонлар шаклида қурилиб, уларнинг периметри 400 дан 800 км гача, ўзлаштирилмаган ҳудудларда эса 1000 дан 2000 км гача етади.
III ва IV-клас нивелир тармоқлари юқори класс полигонлари ичида алоҳида йўллар ҳамда тугун нуқтали йўллар системаси кўринишида ўтказилади. III-класс тармоқлари полигонларининг периметри 150 км дан ошмаслиги керак. IV-класс полигонлари периметри ва алоҳида нивелир йўлларининг узунлиги 50 км дан ошмаслиги керак.
Ҳамма классдаги нивелир йўллари трасса бўйича 5 км дан катта бўлмаган оралиқда доимий белгилар (реперлар ёки деворий маркалар) билан маҳкамланади. Ноқулай шароитлар бўлган жойларда белгилар ораси 6-7 км гача етказилиши мумкин. I ва II-класс нивелир йўлларида ҳар 50-60 км да фундаментал реперлар ўрнатилади, улардан 50-150 м масофада оддий йўлдош реперлари –ўрнатилади.