Mavzu: Dasturlash Tizimlarida Ilovalar Yaratish Texnologiyasi Reja

Mavzu: Dasturlash Tizimlarida Ilovalar Yaratish Texnologiyasi
Reja

1. 
   Dasturlashnig zamonaviy texnologiyalari.
   
2. 
   Dasturlash tillari turlari.
   
3. 
   C++ dasturlash tili va uning lahjalari
   
4. 
   Borland C++ Builder 6 tizimi
   

Hozirgi kunda dasturlash tillarini u yoki bu bеlgisi bo’yicha tasniflash mumkin. Dasturlash tilining komp’yuterga bog’liqlik darajasi bo’yicha tasniflash eng umumiy hisoblanadi (1-rasm).

Yuqorida aytilgan bеlgiga qarab, dasturlash tillari mashinaga bog’liq va mashinaga bog’liq bo’lmagan tillarga bo’linadi.
Mashinaga bog’liq tillar, o’z navbatida, mashina tillari va mashinaga mo’ljallangan tillarga ajratiladi.
Dasturlash tilining mashina tiliga yaqinligi darajasini ta’riflash uchun til darajasi tushunchasi qo’llaniladi. Mashina tili 0 daraja dеb qabul qilingan bo’lib, sanoq boshi hisoblanadi. Odamning tabiiy tili “eng yuqori darajadagi til” dеb qaraladi.
Mashinaga bog’liq bo’lmagan tillar ham ikkita toifaga bo’linadi: birinchisi protsеduraga mo’ljallangan tillar, ikkinchisiga - muammoga mo’ljallangan tillar.
Protsеduraga mo’ljallangan tillar turli masalalarni yеchish algoritmlarini (protsеduralarni) tavsiflashga mo’ljallangan; shuning uchun ular ko’pincha oddiy qilib “algoritmik tillar" dеb ataladi. Ushbu tillar yеchilayotgan masalalar xususiyatlarini to’la hisobga oladi va komp’yuterning turiga dеyarli bog’liq emas.

Kompyuterda dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish haqida buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng keng tarqalgan dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish yo'llari haqida suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari mavjud bo'lib, dasturlash va unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar hisoblanadi, Ci va Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta darajali tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir.

Bu xildagi tillar tarkibi mashina tiliga qaraganda tabiiy tilga, masalan, ingliz tiliga yaqinroq. Hozirgi kunda hisoblash, muhandis-tеxnik, iqtisodiy, matnli va sonli axborotlarni taxlil qilish va boshqa masalalarni yеchish tillari ma’lum. Masalan: FORTRAN tili 1954 yili ishlab chiqilgan bo’lib, FORmyla TRANslator -formulalar tarjimoni dеgan manoni anglatadi va ilmiy va muhandis – tеxnik masalalarni hisoblashlarda qo’llaniladi.

ALGOL tili 1960 yili yaratilgan bo’lib, ALGOritmic Langauge -algoritmik til dеgan ma'noni anglatadi va ilmiy-tеxnik masalalarni hisoblashlarda qo’llaniladi.
KOBOL tili 1959 yili yaratilgan bo’lib, Common Businees Oriented Langauge – “savdo-sotiq masalalariga mo’ljallangan til” dеgan ma'noni anglatadi. Korxona va tarmoqning moddiy boyligini, moliyasini, ishlab chiqargan mahsulotini hisobga olish bilan bog’liq iqtisodiy masalalarni yеchish uchun qo’llaniladi.
DELPHI tili 1971 yilda e’lon qilingan bo’lib, frantsuz olimi Blеz Delphi nomiga qo’yilgan. Toifali xildagi masalalar yеchimini olishda tartiblangan (struktoifaaviy) dasturlar tuzishda qo’llaniladi.
PL/1 tili 1964 yilda yaratilgan bo’lib, Programming Langauge/`1 - 1-tartib raqamli dasturlash tili ma'nosini anglatadi. Ushbu til univеrsal tillar toifakumiga kiradi. Bu tilda ishlab chiqilgan dasturlar komputerni yangisi bilan almashtirilganda qaytadan tuzib chiqilishi zarur emas. BЕYSIK (BASIC - Beginner's All Purpose Sumbolic Instruction Code - boshlovchilar uchun ko’p maqsadli dasturlash tili) hisoblash algoritmlarini yozish uchun qo’llaniladigan algoritmik tildir. Bu til 1965 yilda Dartmut kollеji xodimlari Kеmini va Kurtslar tomonidan ishlab chiqilgan.
Protsеduraga mo’ljallangan tillardan masalalarning matеmatik ifodalari, algoritmlar va dasturlash usullari bilan tanish bo’lgan mutaxassislar foydalaniladilar. Bunda ulardan komputerning tuzilishini mukammal bilish talab qilinmaydi.
Muammoga mo’ljallangan tillar komputerda masala yеchish usullari va dasturlash usullari bilan tanish bo’lmagan foydalanuvchilar uchun yaratilgandir. Foydalanuvchi masalani tariflashi, boshlang’ich malumotlarni bеrishi va natijani chiqarishning talab qilingan ko’rinishini aytishi kifoya.
Komp’yuterda dasturlash oxirgi yillarda juda tez rivojlanib dastur tuzishga qiziquvchilar soni oshib bormoqda. 10-15 yil oldin o’z dasturlarini Windows muhitida yaratish ko’pgina dasturchilarning orzusi edi. Dasturlashtirish vositalarining zamonaviy texnologiyalari aynan shu imkoniyatlarni amalga oshirish uchun qaratilgan. Hozirgi vaqtda yuqori darajali dasturlash tillaridan Delphi, C++, Java kabi tillar Windows muhitida dasturlash imkonini beradi.
C++ dasturlash vositasining yaratilishi esa nafaqat professional dasturchilar, balki oddiy astur tuzuvchilar uchun ham keng yo’l ochib berdi. Juda qisqa vaqt ichida Borland korporatsiyasi C++ning bir qator (1 tadan 8 tagacha) laxjalarini ishlab chiqdi. C++ ning oxirgi laxjalarida ma'lumotlar bazasini yaratish va qayta ishlash, Internet tarmog’idan foydalangan holda ma'lumotlar alamashinuvini o’rnatish, dasturlashning ob'ektga yo’unaltirilgan modelini keng qo’llash, visual dasturlashda yangi komponentalar kutubxonasini (VCL) yaratish kabi asosiy farqli imkoniyatlarni o’z ichiga oladi.
Borland C++ Builder (Borland C++ Builder 6) - Windows operatsion tizimida dastur yaratishga ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash muxitidir. Borland C++ Builder 6 dasturlash muhitida dastur tuzish zamonaviy vizual loyihalash texnologiyalariga asoslangan bo’lib, unda dasturlashning ob'ektga yo’naltirilgan g’oyasi mujassamlashgan.
Borland C++ Builder 6 - bir necha muhim ahamiyatga ega bo’lgan texnologiyalar kombinatsiyasini o’zida mujassam etgan:

• 
  yuqori darajadagi mashinali kodda tuzilgan komplyator;
  
• 
  ob'ektga yo’naltirilgan komponentalar modellari;
  
• 
  dastur ilovalarini vizual tuzish;
  
• 
  ma'lumotlar bazasini tuzish uchun yuqori masshtabli vosita.
  

Borland C++ Builder 6 - Windows muhitida ishlaydigan dastur tuzish uchun qulay bo’lgan vosita bo’lib, komp’yuterda dastur yaratish ishlarini avtomatlashtiradi, xatoliklarni kamaytiradi va dastur tuzuvchi mehnatini engillashtiradi. Delhida dastur zamonaviy vizual loyihalash texnologiyasi asosida ob'ektga yo’naltirilgan dasturlash nazariyasini hisobga olgan holda tuziladi. Ma'lumki, dastur tuzish sermashaqqat jarayon, lekin Borland C++ Builder 6 tizimi bu ishni sezilarli darajada soddalashtiradi va masala turiga qarab dastur tuzuvchi ishining 50-80%ni tizimga yuklaydi.
Borland C++ Builder 6 tizimi dasturni loyihalash va yaratish vaqtini kamaytiradi, hamda Windows muhitida ishlovchi dastur ilovalarini tuzish jarayonini osonlashtiradi.
Borland C++ Builder 6 o’zida bir qancha zamonaviy ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari, dasturlash texnologiyalarini ham ma'lumotlar bazasini yaratishda ishlatadi.
Borland C++ Builder 6ning asosiy xarakteristikalari .

• 
  C++ Builder 6 - bir nechta dasturlash texnologiyalarni ishlata oladi;
  
• 
  yuqori darajali kompilyatorga ega;
  
• 
  komponentalarning ob'ektga yo’naltirilgan modeli mavjud;
  
• 
  ilovalarni vizual ravishda tuzish imkoniga ega;
  

-ma'lumotlar bazalarini yaratishda maxsus vositalardan foydalaniladi.
Komponentalarning ob'ektga yo’naltirilgan modeli tayyor ob'ektlardan foydalanib
yangi
ilovalar yaratish, shu bilan birga foydalanuvchining shaxsiy ob'ektlarini yaratish imkonini beradi.
Borland C++ Builder 6ning standart ob'ektlari 270tadan ortiq asosiy sinflarni birlashtiradi. Borland C++ Builder 6 sinflari murakkab iyerarxik strukturaga ega bo’lgan vizual komponentalar kutubxonasini (Visual Component Library -VCL) tashkil qiladi. VCL tarkibiga kiruvchi yuzlab sinflar mavjud.
Ilovalarni vizual ravishda tuzish. Vizual dasturlash vizual ravishda loyixa proektini tuzish va uning asosida programma kodini yaratish imkonini beradi. Vizual dasturlashni amalga oshirish uchun Delphi, Borland C++ tizimlaridan foydalaniladi. Vizual dasturlash texnologiyasida ob'ekt deganda muloqat oynasi va boshqarish elementlari (kiritish va chiqarish maydoni, buyruq tugmalari, pereklyuchatellar va boshqa) tushuniladi.
Borland C++ Builder 6da dasturlash ikkita o’zaro ta'sir etuvchi bir-biri bilan bog’liq jarayon asosida tashkil qilinadi:
-dasturni vizual loyihalash jarayoni;
-dastur kodlarini kiritish (yozish) jarayoni.
Vizual loyihalash jarayonida dasturda yaratilayotgan ilovaning dizayni shakllanadi. Dasturchi vizual loyihalash jarayonini bajarganda Borland C++ Builder 6 avtomatik ravishda dastur kodini yaratishni boshlaydi. Dasturchi loyihasini ishlashi mobaynida dastur kodini C++ tilining maxsus operatorlari bilan to’ldiradi.
Mashina tili bu sonlardan iboratdir, Masalan: 010110100010101 Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo'lgan.





Ilovalarni yaratish uchun dasturlar. Dasturlash dasturlari dunyosiga o'tishga harakat qilmoqchimisiz Android va iOS / iPadOS, sizning g'oyalaringizni aniq loyihalarga aylantirish uchun, lekin siz bu haqda bilimga ega emassiz va eng avvalo buni amalga oshirish uchun qanday dasturlardan foydalanishni bilmayapsizmi? Xavotir olmang, men sizga bu borada yordam bera olaman.
Agar menga bo'sh vaqtingizning bir qismini bersangiz, men sizga IMHOni eng yaxshi deb biladiganlarni ko'rsataman dasturlarni yaratish uchun dasturlar Ayni paytda maydonda. Siz ulardan "yashil robot" yoki "tishlangan olma" mobil platformasi uchun dasturlar yaratish uchun foydalanishingiz mumkin va ular Windows va macOS-da ishlaydi.
Ammo, davom ettirishdan oldin, siz kamida dasturlash tillari bo'yicha o'z bilimingizni kamida chuqurlashtirishingiz kerak, chunki men buni quyida batafsil aytib beraman. Endi esa, ko'proq suhbatlardan adashmaylik va mashg'ul bo'lishni boshlaymiz. Men sizga hamma narsada va birinchi navbatda, ishlab chiqaruvchi sifatida kelajakdagi karerangizda omad tilayman.
Indeks [Mostrar]
Ilovalarni yaratish uchun dasturlar. Asosiy tushunchalar.
Biz eng yaxshilarini sanab o'tamiz darslik yuragiga kirishdan oldin dasturlarni yaratish uchun dasturlar, Ba'zilari bor dastlabki ma'lumotlar Shu munosabat bilan siz bilishingiz kerak.
Avvalo, shuni yodda tutingki, qo'llanmaning boshida aytib o'tganimdek, dasturlarni, ular mo'ljallangan platformadan qat'i nazar, ishlab chiqish uchun bilish juda muhimdir. dasturlash tillari. Eng ko'p uchraydigan narsalar Android o'g'il Java y XMLvaqt uchun IOS / iPadOS u erda Swift (Apple tomonidan 2014 yilda chiqarilgan) va Ob'ektiv-C (ilovalar asos bo'lgan tarixiy til iPhone y iPad Boshidan).
Dasturlash tillarini o'rganganingizdan so'ng, ulardan foydalanib, ilovalaringizni ishlab chiqishingiz mumkin dasturiy ta'minot ushbu qo'llanmada gaplashmoqchi bo'lganlar singari ushbu maqsadda maxsus foydalanilgan. Shu bilan birga, ko'rib chiqilayotgan dasturlar ikki xil toifaga bo'linishi kerak: SDK va JDK mavjud.
SDK (Software Development Kit qisqartmasi) to'g'ridan-to'g'ri egasi bo'lgan kompaniyalarda mavjud operatsion tizimlar (Google, Android va Apple, iOS / iPadOS misolida) va batafsil boshqaruvni taklif qiladigan mos yozuvlar platformasidan to'liq foydalanish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, ular bir nechta testlarni o'tkazishga imkon beradi.
Biroq, mustaqil dasturlar tashqi kompaniyalar tomonidan ishga tushiriladi va integratsiyalashgan muhitda dasturlarni ishlab chiqish imkoniyatini taklif qiladi. Ular foydalanish uchun juda oddiy va litsenziyangizga qarab sizga ko'p platformali mos keladigan loyihani yaratishga imkon beradi.
Android ilovasini yarating
Yuqorida aniqlik kiritmasdan, biz masalaning asl mohiyatiga kiramiz. Bunday holda dasturlarni yaratish uchun eng yaxshi dasturlardan biri, Android studiyasi yozuvga ega. Aslida, bu to'g'ridan-to'g'ri Google tomonidan taqdim etilgan vosita. Bu bepul va Windows, macOS, Linux va ChromeOS bilan mos keladi.
Dasturni shaxsiy kompyuteringizga yuklab olish uchun tegishli veb-saytga o'ting va tugmani bosing Android Studio-ni yuklab oling sahifaning o'rtasida joylashgan. Keyin katakchani belgilang Yuqoridagi shartlarni o'qib chiqdim va qabul qilaman, ko'rsatilgan shaklda joylashgan va ustiga bosing ko'k tugma.
Yuklash tugallandi, agar siz Windows-dan foydalanayotgan bo'lsangiz, oching .exe fayli. Va ekranda ko'rsatilgan oynada tugmachalarni bosing ha, Keyingi (ketma-ket uch marta) e o'rnatish. Keyin tugmani yana bir marta bosing Keyingi va tugatish tugmachasini bosib sozlashni yakunlang.
Agar foydalanayotgan bo'lsangiz MacOS, o'rniga oching .dmg to'plami olingan va sudrab Android Studio ikonkasi papkada ilovalar Mac. Keyin ustiga o'ng tugmasini bosing va elementni tanlang ochiq kontekst menyusidan. Keyin tugmani bosing ochiq ekranda paydo bo'lgan oynada, sertifikatlanmagan ishlab chiqaruvchilarning ilovalarida Apple cheklovlarini tahlil qilib, dasturni ishga tushirish uchun (faqat boshidan amalga oshirilishi kerak bo'lgan operatsiya).
Android Studio-ning asosiy oynasi paydo bo'lgandan so'ng operatsion tizim ishlatilgan bo'lsa, tugmachalarni bosing yaxshi, Keyingi (ketma-ket uch marta) va tugatish, keyin dastur ishga tushishi va tugashi uchun komponentni yuklab olishni kuting.
Shunday qilib, variantni tanlab yangi loyiha yaratishni boshlang Yangi Android Studio loyihasini boshlang va siz boshlamoqchi bo'lgan modulni tanlang. Endi ishlab chiqmoqchi bo'lgan dasturingizni nomlang, foydalanmoqchi bo'lgan SDK versiyasini tanlang, tugmani bosing Keyingi, mavjud bo'lgan oldindan aniqlangan bazalarning qaysi biri sizni qiziqtirayotganini ko'rsating, qiymatlarni sozlang (agar sizda alohida ehtiyojlar bo'lmasa, oldindan belgilab qo'yganlarni ham tark etishingiz mumkin) va tugmasini bosing tugatish.
Keyin, siz shunday tuzilgan bo'lib chiqadigan dastur muharriri ishtirokida bo'lasiz: chap tomonda loyihani tashkil etadigan elementlar bilan tuzilish, o'ng tomonda kodni kiritish joyi va tepada joylashgan joy. ob'ektlarni kiritish va boshqa operatsiyalarni bajarish uchun menyu va tugmalar.
Kerak bo'lsa, qila olasiz qo'riqchi menyuni bosish orqali siz ishlab chiqqan dastur loyihasi fayl chap yuqori qismida joylashgan va ikkinchisidan tegishli elementni tanlash. Qo'shimcha ma'lumot olish uchun siz Google rasmiy ravishda taqdim etadigan Android Studio foydalanuvchi qo'llanmasini tekshirishingiz mumkin.
Ilovangizni ishlab chiqishni tugatgandan so'ng, agar siz uni ichida nashr etmoqchi bo'lsangiz Play Store, Android uchun virtual va rasmiy ilovalar do'koni birinchi navbatda a dasturchi hisobi ikkinchisini Google hisobingiz bilan bog'lang. Bitim to'lovni o'z ichiga oladi $ 25.
Buning uchun Konsol sahifasiga o'ting Google Play va arizangizni Google-ga yuklashingiz kerak APK fayli, boshqarish metadata (ya'ni versiya va tizim talablari) va ular bilan ishlash tijorat qismi (sarlavha, tavsif va boshqalar).
Shunday qilib, yuklab olishga ruxsat berishni xohlasangiz, tanlang ozod ilova yoki mavjud bo'lsa haq evaziga, nol narxda, lekin bilan reklama qilish yoki, yana, bilan ilova ichidagi xaridlar. Play Console-dan foydalanish va uning ishlashi haqida ko'proq ma'lumot olish uchun men rasmiy qo'llanmani o'qishni maslahat beraman.
IOS / iPadOS dasturlarini yaratish uchun dasturlar
Endi gaplashaylik IOS / iPadOS. Bunday holda, sizga shuni ma'lum qilamanki, ushbu maqsad uchun ishlatiladigan eng yaxshi echimlar orasida, shubhasiz, shunga o'xshash narsa yo'q Xcode. Bu iPhone va iPad dasturlarini ishlab chiqish uchun Apple tomonidan to'g'ridan-to'g'ri taqdim etilgan dasturiy ta'minot. Bu bepul, u faqat MacOS-da ishlaydi va u dasturiy ta'minot va veb-saytlarning ishlashini tekshirishga imkon beradigan qurilmalar emulyatorini birlashtiradi.
Mac-ga Xcode-ni yuklab olish uchun Mac App Store-ning tegishli bo'limiga tashrif buyuring va tugmachalarni bosing olish e o'rnatish. Agar kerak bo'lsa, yuklash orqali avtorizatsiya qiling Apple ID paroli o Touch ID (agar siz foydalanayotgan Mac-ni qo'llab-quvvatlasa texnologiya oldingi). Keyin tugmani bosib dasturni ishga tushiring ochiq ekranda yoki Xcode ikonkasi hozirgina qo'shilgan Launchpad.
Xcode oynasi paydo bo'lgandan so'ng, tugmachani bosing rozi bo'lmoqyozing Mac ma'muriyatining paroli va dasturiy ta'minot ishlashi uchun zarur bo'lgan qismlarni o'rnatishni kuting. Keyin variantni tanlang Yangi Xcode loyihasini yarating, foydalanmoqchi bo'lgan shablonni tanlang va loyihaga tayinlanadigan nomni kiriting.
Shu nuqtada, siz nihoyat quyidagicha tashkil etilgan dastur muharriridan foydalanishni boshlashingiz mumkin: chap tomonda loyiha tuzilishi, o'rtada kodni kiritish uchun bo'lim, o'ng tomonda tomoshabin va qism. Qo'shimcha foydali funktsiyalar va buyruqlarga ega yuqori va pastki soyali tugmalar va menyu.
Ilovangizni ishlab chiqishni tugatgandan so'ng, menyuni bosish orqali loyihani saqlashingiz mumkin fayl yuqori chap qismida va ikkinchisidan tegishli elementni tanlash. Qo'shimcha ma'lumot uchun Xcode veb-saytini Apple veb-saytida tekshirishingizni maslahat beraman.
Agar xohlasangiz, siz o'zingiz ishlab chiqqan ilovani taqdim etishga qaror qilishingiz mumkin App Store. Buning uchun, ammo, sizda bo'lishi kerak dasturchi hisobi va so'rov tugmachani bosib, Apple Developer dasturi veb-saytidagi maxsus veb-sayt orqali amalga oshirilishi kerak Ro'yxatdan o'tishni boshlang. Shuni yodda tutingki, operatsiya pullik, u qimmatga tushadi Yiliga $ 99.
Nashr qilish jarayoni har doim Xcode va keyinchalik, orqali amalga oshiriladi App Store ulanish, Apple-da Internetga joylashtiriladigan ilovaning barcha ma'lumotlarini kiritishga imkon beruvchi veb-platforma App Store, iOS / iPadOS uchun virtual va rasmiy ilovalar do'koni.
Hatto iOS / iPadOS dasturlari uchun ham siz o'zingizning "yaratishingizni" mavjud qilishga qaror qilishingiz mumkin ozod o haq evaziga. Shuningdek, siz ilovani bepul, ammo taqdim etish imkoniyatini ko'rib chiqishingiz mumkin reklama ilova yoki taklif doirasida ilova ichidagi xaridlar. Qo'shimcha ma'lumotlar uchun sizni Apple Developer dasturining veb-saytini tekshirishga taklif qilaman.



Programma mazkur sanoq sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori darajali dasturlashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan) belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan va ishlatadigan tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda yoziladi. Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar kiradi(ko`pchiligi hozirda deyarli qo`llanilmaydi). Eng birinchi paydo bo`lgan tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web texnologiya orqali ishlaydigan tillarda(PHP, ASP.NET, JSP) bunday dasturlar tuzilmaydi. Chunki bunday dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur ishlab turishi kerak. Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland Delphi, Borland C++, Java, Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy sababi: soddaligi, komponentlarning ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida birinchi ishlagan odam ham qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da dasturning asosiy ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal) operativ xotirani tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan e'lon qilib qo`yish evaziga ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy olib turadi. Eng keng tarqalgan dasturlash tili(Windows OS ida) Microsoft Visual C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga o`xshash(C-подобный) tillar hozirda dasturlashda yetakchi. Deyarli hamma zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli komputer o'yinlari tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki JavaScript tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz: Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob'yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so'ng ishlab chiqarish to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi. Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Visual Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") – Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998 yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo'lib unda korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili Oak dasturlash tili asosida paydo bo'ldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog'liq bo'lmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin ba'zi sabablarga ko'ra bu fikridan voz kechishdi.Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma'lum o'zgarishlar qilishdi. Java Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib yurgizdiriladi. C++ (talaffuzi: si plyus plyus) — turli maqsadlar uchun moʻljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes" deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʻzgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM oʻyinlarini, kundalik ehtiyojda qoʻllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. Quyidagi jadvalda programmalash tillari haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Internet. Web Server. Web dasturlash vositalari (tillari) Ma`lumki, yuqori darajadagi dasturlash tillarida yozilgan dasturlarni kompyuterga tushuntirish uchun kompilyator degan qo'shimcha dastur kerak bo'ladi. Web dasturlashda ham huddi shunday jarayon sodir bo'ladi. Siz internetdagi saytlarni ko'rishlik uchun ishlatadiganingiz Brauzerlar - web dasturlash tillarining bazilarini kompilyatori hisoblanadi. Web dasturlashda yana shunday tillar ham borki ularni brouzer kompyuterga tarjima qilib tushuntirib bera olmaydi, lekin bunday tillar web saytni asosini tashkil etadi. Ana shunday tillarni brouzer tushunadigan qilib berish uchun ham Web server ga o'xshagan dasturlar (kompilyator yoki interpretatorlar) to'plami kerak bo'ladi. Bunday dasturlar esa sayt joylashgan serverlarda turadi, qachonki unga so'rov yuborganingizda (istalgan biror ssilkani bosganingizda, birinchi marta saytni ochganingizda va hokazo...) shu sayt joylashgan serverdagi Web server dasturlari sizning brauzeringizga saytni brauzer tushunmaydigan tillarda yozilgan joylarini tarjima qilib jo'natadi. Shunday qilib klient - yani siz tomondagi web saytni kodlarini kompyuteringizga tushuntirib beradigan tarjimon bu - Brauzer, server tomonidagi web saytni sizning brauzeringiz tushunmaydigan joylarini unga tarjima qilib jo'natadigan tarjimon bu Web Server hisoblanadi.