Mavzu: Byuk gumanistlar ta’limoti reja: Jismoniy madaniyat to‘g‘risida gumanist ( inson’arvar) lar ta’limoti

2. Jismoniy madaniyat haqida nazariy bilimlarni dunyoga kelishi.

Mashhur qadimiy yunon va qadimgi rim filsofalari va tibbiyotlari o‘zlarining asrlarida, yoshlarni madaniyatlashda va sog‘lig‘ini mustahkamlash uchun jismoniy madaniyatdan foydalanishni ko‘rsatib o‘tganlar. Quldorlik davlatlarida jismoniy madaniyat halq ommasini ezish uchun harbiy quvvatni tashkil etishda ekspuatotrlarni tayyorlashda birdan bir asosiy vosita bo‘lgan.

Mehnatga bo‘lgan ixtyojni tug‘ilishi, jismoniy tarbiya vositasi esa badavlat quldorlarni o‘yin musobaqalari va feodallar turnarlarida mehnat bilan aloqasini yo‘qotadi. Shuning uchun quldor va feodal o‘z uchun moddiy boyliklarni ishlab chiqarishda va mehnat qilishi sharmandalik deb hisoblaydi.

Sokrat (millodan avvalgi 469-399 yil) o‘zining o‘quvchilari bilan suhbatda raqsga tushuvchilarni nayrangbozligini va xiyla-nayrangini qoraladi va gimnaziya hamda palestrlarda shug‘ullanuvchi, yoshlarni olqishladi.

PLATON. (millodan avvalgi 427-347 yil). Kimda kim o‘qish va yozishni yugurish va suzishni bilmasa, ularni cho‘loqlar deb atagan. Platon tamonidan taklif qilingan ta’lim va tarbiya asosida, ayniqsa davlat, gimnastika va musiqa san’at “qoravullar” ga xosdir; musiqa ma’naviyatni (ruhini) takomillashtirishi uchun, atlantika-tana uchun kerak. Platon o‘qitish va tarbiyalashni uchta yosh davriga ajratadi: 7 yoshgacha, qachonki bola uyda bo‘lgan holda, o‘yinlarda qatnashadi.7-10 yoshda esa yana gimnastika bilan shug‘ullanishi zarur; 10 yoshdan-20 yoshgacha albatta shaxsiy va davlat maktablariga borishlari majburiydir, buni eng asosiy maqsada yoshlarni fikri, maktabda bolalarni zo‘rlab o‘qitish emas, balki kattalarni shug‘ullanuvchilarni qiziqishi va yutuqlariga qarab, ayniqsa eng kuchli va qobilyatlilarini tanlab olishga imqon beradi.

GIPPOKRAT. (millodan avvalgi 460-356yillar) ni tibbiyotni otasi deb atashgan. U tibbiy xodimlarni kasallarni davolashga o‘rgatdi. Gippokrat kasalni jismoniy madaniyat vositalari bilan davolash prinsiplarni asoslab berdi va kun tartib, ovqatlashish tartibi yoki parxezini, shuningdek gimnastika agonistik bilan shug‘ullanuvchilar uchun giginek talabalarni taklif. Sog‘lom kuchli jasur qiski, chekka yerda ghalabalarga erishshida ilhom baxsh etishi Gippokratni diqqatini jalb qilgan. Birinchi bo‘lib filsofiyani tibbiyot bilan, tibbiyotni filsofiya bilan birga qo‘shib olib borishni taklif qilgan.

Gippokrat ko‘p sayohatda va sayrda bo‘lib yunonlarga boshqa halqlarni urf-odatlarini o‘rganishni taklif qiladi. O‘zbekiston xududida yashovchi xalqlarni qo‘rqmasligi va intizomli-tartibligini hisobga olib ularni otda yurishini jamoa otishni va shikaslatishni oldini olshi usullaridan foydalanishni tavsiya qilgan bo‘lishi mumkin.

KLAVDIY GALEN. (131-201yillar). Pergama shahridagi maktabda sirk arenasida shikastlangan va jarohat olgan, gladqatorlarni sog‘ligini tiklagan. U qatnashganlarni jamoat oldida chiqishni artistlik mahoratini oshirish uchun mashqlar majmuasini taklif qildi va arenaga chiqish oldida va jang qilishdan keyin gladqator uchun uqalashni to‘qqizta turini yozdi. Galen anatomiya va fiziologiyani asosini bayon qildi. Ovqatlanish gigienasini va jismoniy mashqlar gigienasini alohida fan darajasiga ko‘tardi.

Kishi organizmiga tashqi muhitni ta’sir etgan ishni tushinishiga materialstik yondoshishi va ovqatlanish parxezi, gimnastika, vanna qabul qilish, uqalash esa “kishi salomatligi”. Galen qarashlari tizimi aniqlaydi. U jismoniy mashqlar barcha dorilarni almashtirish mumkin, biroq barcha dori darmonlar esa, barchasini birga olganda, jismoniy mashqlarni almashtirshiga qodir emas. K.Galenni ijtimoiy pedagogik faoliyatiga shunday yordam beradiki, ya’ni quldorlar hamomlar, bular uqalash (massaj) xonalari va jismoniy mashqlar uchun zallar qura boshladilar. Bunday ajaoyib bog‘lar bilan qurilgan hamomlarda bir-birlarinikiga borib ko‘ngil ochishardi. Bunday ajoyib va katta qurilgan hamomlarni qoldiqlari hozirgi ko‘ngacha saqlanib qolgan.

Italiyada barcha zadogonlarni o‘quv yurtlarda tiklanish davrida qqilichbozlik majburiy fan bo‘lgan, qqilichbozlik nazariyasi bo‘yicha birinchi ish italiyalik mualiflar P’etro Monga (1509) va Anile Marosso (1536) tamonidan yozilgan. Italiyada eng yaxshi tarbiyaviy o‘quv yurtlarini birida – “Dom radostdi” gumanistlarni vakili Vattorino da Feltra ishlagan.