Mavzu: Byudjet-soliq sektori va uning tarkibi Reja: Kirish

2. Davlat byudjeti daromadlari tarkibining amaldagi holati tahlili.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyot shiddat ila rivojlanmoqda. Mamlakatimiz iqtisodyoti ham tez sur’atlarda o’sib bormoqda. Shunday sharoitda byudjet daromadlari davlat vazifalarini bajarish, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va aholi turmush farovonligini yaxshilash kabi jamiyatdagi asosiy maqsadlarni amalga oshirishning moliyaviy asosi hisoblanadi. Qolaversa, byudjet daromadlarining shakllanishida muhim o’rin tutuvchi, soliq siyosati ham makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va iqtisodiy o’sishga erishishni ta’minlovchi asosiy omillardan biridir. Shu sababli soliq siyosatini yanada takomillashtirishning printsipial ustuvor vazifa sifatida belgilanishi, iqtisodiyotning barcha sohalaridagi ustuvor vazifalarning bajarilishi aynan soliq siyosatini takomillashtirish bilan bevosita bog’liq hisoblanadi. Soliqlar majburiy pullik to’lovni ifoda etuvchi pul munosabatlarini bildirib, bu munosabatlar soliq to’lovchilar (yuridik va jismoniy shaxslar) bilan soliqni o’z mulkiga aylantiruvchi sub’ekt sifatida davlat o’rtasida sodir bo’ladi. Korxona va tashkilotlar tovar mahsulotlarini ishlab chiqarganida va sotganida, aholiga turli xizmatlarni ko’rsatganida, ishlar bajarganida yoki bozorlarda oldi-sotdi qilganda ham pul to’lovlarini amalga oshiradi. Lekin bu munosabatlarning hammasi ham soliq munosabati bo’la olmaydi. Soliq munosabatida davlat mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulot qiymatini taqsimlash va qayta taqsimlash yo’li bilan majburan davlat budjetiga mablag’ to’plash jarayonini amalga oshiradi.
Soliqlarning o’ziga xos belgilari mavjud bo’lib, ular quyidagilardir:

• 
  majburiylik;
  
• 
  xazina to’plash;
  
• 
  qat’iylik va doimiylik;
  
• 
  aniq soliq to’lovchi uchun ekvivalentsizlik.
  

Soliqlar davlat budjetiga va davlat pul fondlariga kelib tushadigan, majburiy harakterga ega bo’lgan pul munosabatlaridir. SHuningdek, soliqlar iqtisodiy kategoriya bo’lganligi uchun bozor iqtisodiyoti munosabatlari, shu jumladan, moliyaviy munosabatlar tarkibiga kiradi. Bozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiyotdir, ya’ni har bir huquqiy shaxs, tadbirkor o’z tovariga erkin baho belgilashi, mahsulot etkazib beruvchini ixtiyoriy topishi va o’zi iste’molchini topib, unga mahsulotini sotish huquqiga ega. SHuning uchun davlat ular daromadlarining bir qismini taqsimlab, budjetga oddiy ajratma sifatida ololmaydi. Soliq shaklida daromadlarni undirish uchun qonun chiqaruvchi organ (Oliy Majlis) ning qarori zarur, ya’ni qonuniy asosda undirilgan to’lov budjetga o’tadi. Erkin iqtisodiyot sharoitida soliqlar ham erkin, ochiq, aniq bo’ladi, demokratik to’lovga aylanadi.