Mustaqil ish
Mavzu:Buxgalteriya hisobining paydo bo’lishi va rivojlanishi
Reja:
1)Buxgalteriya hisobining vujudga kelishi
2)O’rta asrlarda buxgalteriya hisobining rivojlanishi
3)Rossiyada buxgalteriya hisobi fan va amaliyotining rivojlanishi
Rivojlangan buxgalteriya tizimining dastlabki izlari qadimgi Misrda topilgan.Bir necha ming yil oldin,iqtisodiy faoliyat faktlari uzunligi 4-5 metrga yetgan papirus varaqlarida qayd etilgan. Ushbu shakl buxgalteriya hisobining jadvalli versiyasini oldindan belgilab berdi. Buxgalteriya jadvallarining ustunlariga turli qiymatlar to’g’risidagi ma’lumotlar kiritilgan va satrlarda ularning miqdoriy harakati qayd etilgan kunlar belgilangan.
Misr fir’avnlarining birinchi va ikkinchi sulolari davrida (miloddan avvalgi 3400-2980 yillar ) har ikki yilda bir marta barcha mulkni inventarizatsiya qilish amalga oshirilgan, keyin esa u joriy hisob bilan almashtirilgan. Buxgalteriya hisobining maqsadi endi mulkiy qiymatlarni ro’yxatga ro’yxatga olish emas, balki operatsiyalarning ishonchliligini tekshirish edi. Bitim fakti ish yuritish uchun mas’ul bo’lgan uch shaxs tomonidan qayd etilgan. Ularni birinchi buxgalter deb aytish mumkin.Bir kishi ombordan chiqarish rejalashtirilgan qimmatbaho buyumlar sonini qayd etdi, ikkinchisi chiqarilgan tovarlarning haqiqiy miqdorini qayd etdi, uchinchisi qayd etilgan raqamlarni taqqoslab, papirusdagi chiziqdan tashqarida aniqlangan og’ishlarni qayd etdi. Qancha tovar kelgan va ketganligi to’g’risida hisobotlar har kuni tuzilar va hatto o’sha kunlarda har kuni ko’rsatiladigan va hisobot davrining oxirigacha jamlangan balans tushunchasi mavjud edi.
Tarixchilarning ta’kidlashicha, qadimgi Misrda iqtisodiyotdagi qadriyatlar harakatining aniq tavsifidan iborat bo’lgan buxgalteriya hisobining ko’zgu naturalistik konsepsiyasi paydo bo’lgan. Misrda topilgan hujjatlar, tizimli yozuvlar bu yerda xronologikdan oldin paydo bo’lganligini ko’rsatadi.
Tarixiy tadqiqodlar shuni ko’rsatadiki, qadimgi Bobilda xronologik va tizimli yozuvlar bir vaqtning o’zida paydo bo’lgan, buni qazishmalar paytida topilgan yozuvlar tasdiqlaydi. Tarixiy qazishmalarga ko’ra, Bobilliklar iqtisodiy hayot faktlarini quyidagi xususiyatlarga ko’ra aks ettirgan:
Olingan tovarlarning miqdori va turi;
Ular kelgan shaxsning ismi;
Qabul qiluvchining nomi;
Bitim sanasi.
Buxgalteriya hisobi indeks kartochkalari bo’lib xizmat qilgan loy lavhalarida amalga oshirildi, ularda qamish tayoqchalari bilan yozuvlar yozildi. Yozuvlar o’tkazilgan so’ng, planshetlar qamish savatlarda saqlangan, qopqoqlar bilan yopilgan va arqon bilan bog’langan. Arqonga loy bo’lagi osilgan, unda saqlangan hujjatlar soni ko’rsatilgan.
Buxgalter ham ish haqini berish uchun bayonot tayyorladilar. U tabiiy shaklda (masalan,don) chiqarilgan. Bayonotlar ish haqini berish uchun mas’ul shaxs tomonidan imzolangan.
Qadimgi Bobilda mehnatni hisobga olish quyidagicha amalga oshirilgan. Soqchilar tegishli ‘’xizmat’’ga kerakli miqdordagi xodimlar uchun ariza topshirdilar, unda olingan ma’lumotlar tuzatildi va ulardan mahsulotlar hisoblab chiqildi. Soqchilar vaqt jadvalini yuritdilar, unda bajarilgan ishlarning miqdori va ishdan bo’shatish sababi ko’rsatilgan. ‘’Xizmat’’ xodimlari tomonidan tasdiqlangan va tekshirilgan so’ng, hujjatlar saqlash uchun arxivga topshirildi.
Qadimgi Bobilda moddiy qadriyatlar Misrdagidan boshqacha hisoblangan. Kiruvchi va chiquvchi hujjatlar alohida ko’rib chiqildi. Ma’lumotlar sarlavha bo’yicha guruhlangan.Ba’zi turlar tovarlar yoki qiymatlar tovar aylanmasiga ko’ra balans ko’rsatildi, u dastlabki qoldiq bilan umumlashtirildi va olingan natija tovarlarning haqiqiy mavjudligi bilan taqqoslandi. Aynan shu yozuvlarda zamonaviy buxgalteriya hisobida qo’llaniladigan sintetik va analitik buxgalteriya hisobi paydo bo’ldi. Qadimgi Bobilda, shuningdek, buxgalteriya hisobi bo’yicha maxsus qonunlar mavjud bo’lib, u ibodatxonalarda davlat hisobini savdogarlarga-mustaqil buxgalteriya hisobini yuritishni buyurgan. Yozma tilxatsiz pul o’tkazmasi haqiqiy emas deb topilgan.
