Mavzu: Bozor iqtisodiyotining moxiyati, uning shakllanishi va rivojlanishi shart-sharoitlati. Reja: kirish

ASOSIY QISM:
1. Bozor iqtisodiyotining moxiyati va asosiy belgilari.
Bozor iqtisodiyoti-iqtisodiy munosabatlarning asosiy regulyatorining roli bozor tomonidan o'ynaladigan iqtisodiy tizim. Ushbu tizimda resurslarni taqsimlash va ijtimoiy ehtiyojlarni qondiradigan nisbatlarni shakllantirish bozor mexanizmlari yordamida amalga oshiriladi. Ular narx - navo va daromad tizimi orqali talab va taklifning harakatini ushlab turadilar. Iste'mol tovarlari va xizmatlarining bozor harakati va unga mos keladigan resurslarni to'ldirish har qanday bozor iqtisodiyotining iqtisodiy aylanishini tashkil qiladi.
Bozor iqtisodiyotining ajralmas shartlari-mehnatning ijtimoiy bo'linishi, mehnat mahsulotlarining bozor almashinuvi, xususiy mulk, xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning iqtisodiy erkinligi, ularning iqtisodiy va huquqiy mustaqilligi va mas'uliyati, bozorda "o'yin qoidalari" ni qonuniy ravishda mustahkamlaydigan huquqiy tizimdir.
Umumiy iqtisodiy tizim sifatida bozor iqtisodiyoti barcha mamlakatlar uchun yagona qonunlar asosida rivojlanmoqda. Ularning ko'p qirraliligi nafaqat shart-sharoitlar, balki rivojlanishning barcha bosqichlarida uning funktsiyalari va mexanizmlarining umumiyligida namoyon bo'lgan bozor iqtisodiyotining umumiy xususiyatini belgilaydi. Shu bilan birga, har bir mamlakatning o'ziga xos tarixiy sharoitlariga qarab, ushbu umumiy naqshlar bozor iqtisodiyotining turli mamlakat modellarida amalga oshiriladi.
Bozor tomonidan amalga oshiriladigan tartibga soluvchi funktsiyalar to'plami bozor iqtisodiyotini o'z-o'zini tartibga soluvchi, o'z-o'zini boshqaradigan tizimga aylantiradi. Ushbu tizim avtomatik ravishda xususiy va jamoatchilik manfaatlarini bog'lash qobiliyatiga ega. Bu unga kerakli moslashuvchanlik va dinamizmni beradi.
Bozor iqtisodiyotining rivojlanishi bir qator qarama-qarshiliklarga duch kelmoqda. Ularning asosiy qismi bozor mexanizmlarining jamiyatni rivojlantirish jarayonida yuzaga keladigan ko'plab ijtimoiy ehtiyojlarni qondira olmasligi, iqtisodiy rivojlanishning davriy tabiati, ijtimoiy-iqtisodiy differentsiatsiyani kuchaytirish, monopolistik tendentsiyalarning o'sishi va boshqalarni o'z ichiga oladi. bozor iqtisodiy tizimi ijtimoiy manfaatlar uchun ijtimoiy yoki jamoaviy ehtiyojlarni to'liq hisobga olmaydi va qondira olmaydi: sog'liqni saqlash, ta'lim, madaniyat, aloqa, atrof-muhitni muhofaza qilish va boshqalar. Ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning ko'plab elementlari alohida-alohida xususiy bozor sharoitida yaratilishi va faoliyat yuritishi mumkin emas: avtomobil va temir yo'l liniyalari, turli jamoat binolari va boshqa ruxsatnomalar yoki hech bo'lmaganda bunday qarama-qarshiliklarni yumshatish davlat iqtisodiy va ijtimoiy tartibga solishdir. Bunga davlatning ijtimoiy, innovatsion, monopoliyaga qarshi va boshqa siyosat shakllari sanoatlashgan mamlakatlarda yo'naltirilgan.
Zamonaviy bozor iqtisodiyoti ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiyotdir. Davlat nafaqat bozor ta'sirini to'ldiradi va tuzatadi, balki bozor iqtisodiyotini rivojlantirishning ijtimoiy yo'nalishini ta'minlovchi eng muhim mexanizmdir.
Biznes tarixi nuqtai nazaridan: bozor iqtisodiyoti-etarli institutsional muhitda va tegishli institutlarning hukmronligi davrida tabiiy bozor operatsiyalari mexanizmi tomonidan boshqariladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizim.
Bozor iqtisodiyoti printsiplarga asoslanadi (1 – chizma):

Bozor iqtisodiyotining yutuqlaridan biri tenglik, teng imkoniyatlar deb ataladi.
Bugungi haqiqiy hayotda davlat iqtisodiyotidan butunlay ozod bo'lgan bozorning misollari yo'q. Ilg'or mamlakatlar (ayniqsa, Germaniya, Fransiya) eng oqilona, insoniy va ijtimoiy jihatdan adolatli boshqaruv yo'llarini izlaydi, bozor samaradorligini davlat boshqaruvi bilan organik va moslashuvchan tarzda birlashtiradi. Bunday urinishlar barcha yaxshi birlashtirish va aralash iqtisodiyotni hosil qilish uchun.
Davlat aralashuvining shakli davlat miqyosini oshirishdan farq qiladi.mulk va bozor sub'ektlarining byudjet mablag'laridan faqat EKni himoya qilishgacha bo'lgan bog'liqligi. ozodlik. Monetarizm talabning ortishi va o'sish sur'ati yuqori bo'lgan iqtisodiyotning xatti-harakatlarini etarli darajada ifodalaydi. Tabiiyki, bu holatda davlat iqtisodiyot talab qilinmaguncha aralashishga hojat yo'q. Agar monetaristlarga xos bo'lgan ijtimoiy komponentdan ajralsangiz, bunday holat mumkin. Ular ijtimoiy manba deb hisoblashadi. to'lovlar (yuqori soliqlar) investitsiyalarni qisqartiradi va iqtisodiyotni rivojlantirishga to'sqinlik qiladi va davlat monopoliyasining hujumi ko'pincha ijtimoiy ta'minotni kamaytiradi. dasturlar.
EC ning monetarizmiga ko'ra. ozodlik mutlaq qiymatdir va yanada samarali rivojlanish yo'llarini qidiradigan har bir kishiga, shu jumladan, yaxshi taklif etiladi. 1992-1997 davrida Rossiya hukumati xalqaro valyuta jamg'armasi kontseptsiyasiga muvofiq Liberal modelni joriy etish bo'yicha Garvard xodimlariga maslahat berdi.
Xalqaro tadqiqot markazlari 17 ek ko'rsatkichlarini ishlab chiqdi. 4 guruhlarida birlashtirilishi mumkin bo'lgan erkinliklar:
- Bozorlarni davlat tomonidan tartibga solish (xususiy sektorni ortiqcha tartibga solishdan himoya qilish)
-Davlat moliyaviy imtiyozlari (soliqlarning zo'ravonligidan himoya qilish)
- Inflyatsiya (pulni almashish va tejash vositasi sifatida himoya qilish)
- Xalqaro munosabatlar (xorijiy mamlakatlar bilan aloqa erkinligi)
Bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan tadbirkorlar sinfiga ega bo'lgan davlat aralashuvi va tegishli cheklovlarni o'z faoliyatida to'siq sifatida ko'rib chiqa boshladi. A. Smitning "xalqlar boyligining tabiati va sabablari to'g'risida" gi tadqiqotida birinchi marta to'liq asos solgan iqtisodiy liberalizmning g'oyalari ko'plab muxlislarni topdi.
A. Smitga ko'ra, bozor tizimi o'z-o'zini tartibga solishga qodir, bu shaxsiy manfaatga asoslangan, foyda olish istagi bilan bog'liq. Bu iqtisodiy rivojlanishning asosiy rag'batlantiruvchi kuchi sifatida namoyon bo'ladi. A. Smitning ta'limotining g'oyalaridan biri, agar davlat tomonidan tartibga solinmagan bo'lsa, iqtisodiyot yanada samarali ishlaydi degan fikr edi. A. Smit, asosiy regulyator bozor ekanligi sababli, bozorga to'liq erkinlik berilishi kerak, deb hisobladi.
Shu bilan birga, klassik maktab deb ataladigan Smitning izdoshlari an'anaviy funktsiyalarni davlat tomonidan amalga oshirish zarurligi haqidagi tezisdan kelib chiqib, bozor raqobatbardosh mexanizmiga ega bo'lmagan sohalar mavjudligini tushunishdi. Bu, birinchi navbatda, davlat mollari deb ataladi. birgalikda iste'mol qilinadigan tovarlar va xizmatlar (milliy mudofaa, ta'lim, transport tizimi, sog'liqni saqlash va h.k.) shubhasiz, davlat ularni ishlab chiqarishga g'amxo'rlik qilishi va fuqarolar tomonidan ushbu mahsulotlar uchun umumiy to'lovni tashkil qilishi kerak.
Bozor raqobat mexanizmini hal qilmaydigan muammolar orasida tashqi yoki yon ta'sirlar mavjud. Bozor mexanizmi ko'pincha insoniyat uchun haqiqiy falokat bo'lgan hodisalarga javob bermaydi. Tashqi yoki yon ta'siri davlatning bevosita nazorati asosida tartibga solinishi mumkin, ya'ni davlat ijtimoiy istiqbol nuqtai nazaridan yuzaga keladigan muammolarni baholashi kerak.
Iqtisodiy amaliyot, bozor fiyaskosi deb ataladigan vaziyatlar mavjudligini tasdiqladi. Klassik iqtisodiy maktab mualliflari, erkin bozor tamoyillarini shakllantirish, uning samaradorligini isbotladi. Ammo keyinchalik nazariy va Real iqtisodiyotni kuzatish nazariyotchilarning iqtisodchilarini samarali muvozanatga erishish uchun zarur bo'lgan shart-sharoitlar juda oson buzilgan deb o'ylashiga olib keldi, shuning uchun zamonaviy iqtisodiy fan asosan bozor fiyaskosidan vaziyatlarni o'rganadi. Bozorning fiyaskosi zamonaviy ilm-fanning asosiy maqsadi bo'lgan sabablar quyida keltirilgan:
Bu haqiqiy dunyodagi eng keng tarqalgan vaziyat (tashqi ta'sirlarsiz mutlaqo raqobatbardosh vaziyatdan farqli o'laroq).
Bu o'rganish uchun yanada murakkab vaziyat, shuning uchun qiziqarli (barcha oddiy vaziyatlar ilgari o'rganilgan)
O'z-o'zidan, bozorning "fiyaskosi" - "ko'rinmas qo'l" ning bozor regulyatsiyasi (masalan, tashqi ta'sirlar, atrof-muhit ifloslanishi va boshqalar) bardosh bera olmaydigan holat. Shunday qilib," dips " (fiyasko), odatda, bozor mexanizmidan salbiy oqibatlarni bartaraf etish/bartaraf etish maqsadida iqtisodiyot va iqtisodiy munosabatlarni davlat yoki boshqa tartibga solishni nazarda tutadi.

2.