Мавзу: Босимлар фарқи ўзгарувчан сарф ўлчагичлар. Босимлар фарқи ўзгармас сарф ўлчагичлар. Сатҳ ўзгаришига асосланган сарф ўлчагичлар

2.14-расм. Суюқлик оқиб чиқадиган тирқиш тешикли сарф ўлчагич.

Ихтиёрий шаклдаги тешик учун Q ва Н нисбатни аниқлаймиз (2.15- расм).

х кенглик ва dy баландликдаги ds элементар юз учун сарфнинг дифференциал шаклда олинган асосий тенгламасини қўллаш мумкин:
(2.47)
(2.47) тенгламани интеграллаб, сарф катталигига эга бўламиз:
(2.48)
(2.48) тенгламани ечиш учун х ва у боғланишни билиш керак.
2.15-расм. Оқова шаклидаги оқиб чиқиш тешиги.

Асбоб шкаласи тенг бўлинмаси бўлиши учун Q ва Н ўртасидаги нисбат чизиқли бўлиши керак, яъни

Q = К Н, (2.49)
бу ерда К— пропорционаллик коэффициент, у қуйидаги шартдан аниқланади:
Q нинг (2.49) даги қийматини (2.48) га кўйсак,
(2. 50)
ҳосил бўлади.
Бу тенгламадан изланаётган нисбагни аниқлаймиз:
x=f(y).
у ўсиши билан х камайиб бориши керак, шу боисдан (2.50) тенглама учун x: ва у ўртасидаги гиперболик боғланиш ўринли:
(2.51)
бу ерда С—маълум доимий катталик.
Агар α сарф коэффициенти ўзгармас бўлса, (2.50) тенгламани қуйидагича ёзиш мумкин:

Шундай қилиб, (2.51) гиперболик боғланиш (2.50) тенгламани қаноатлантиради ва тенг бўлинмали шкалани таъминлайди.
Доимий катталик С нинг қиймати қуйидаги ифода орқали аниқланади:
(2.52)
( 2.51) тенглама бўйича тайёрланган оқиб чиқиш тешигининг шакли 2.16- расм, а да тасвирланган. (2.51) тенгламадан у → 0 бўлганда тешик кенглиги х → ∞ бўлиши келиб чиқади. Демак, баландликнинг 0 дан Н_mах бўйича тенг бўлинмали шкалага эга бўлиши мумкин бўлмайди. Шунинг учун тешикнинг бошланғич қисми х₁ кенгликдаги тўғри тўртбурчак шаклида тайёрланади (2.16-раcм, б). Тешикнинг бу нотекис шкалали қисми унча катта бўлмаган катталик, яъни Q_max нинг 5 . . . 10% ини ҳосил қилади,
2.16-расм. Сарф ва идишдаги суюқлик сатҳи ўртасида пропорционалликни таъминловчи оқиб чиқиш тешигининг схемаси: а- симметрик тешик, б- носимметрик тешик.

Тирқишли сарф ўлчагичнинг сарф коэффициенти тирқишнинг геометрик шаклига, айниқса кириш қисмидаги қирранинг ўткирлигига боғлиқ. Тақрибий ҳисобда сарф коэффициенти α нинг қийматини 0,6 га тенг деб қабул қилинади. Сарф коэффициентининг аниқ қиймати асбобнинг ўзини даражалашда аниқланади.

Тирқишли сарф ўлчагичларда босим мембранали дифманометр орқали ўлчанади. Сарф ўлчагич билан дифманометр ўртасидаги пневматик найнинг узунлиги 35 м дан, дифманометр ва иккиламчи асбобларни ўловчи найнинг узунлиги эса 300 метрдан ошмаслиги керак. Ўлчаш диапазони 10 . .. 50 м³/соат бўлган қурилманинг асосий хатоси ± 3,5 %.