Mavzu: Boshqarishning asosiy va fundamental prinsiplari Reja: Boshqarish prinsiplari Assosiy tushunchalar

avtomatlashtirish 
deyiladi, boshqarish
operatsiyalarini bajaruvchi texnikaviy qurilmalarni avtomatik qurilmalar deyiladi. Berilgan jarayonni
bajaruvchi texnikaviy vositalar – mashinalar, mehnat qurollari, mexanizatsiyalsh vositalarining

---

to’plami boshqarish nuqtai nazaridan boshqarish ob’ekti hisoblanadi. Boshqarish vositalari va
boshqarish ob’ektlarining to’plami boshqarish sistemasini tashkil etadi. Hamma ishchi va 
boshqaruvchi operatsiyalari avtomatik qurilmalar bilan bajariladigan boshqarish sistemalarini 
avtomatik boshqarish sistemalari (ABS) deyiladi. Operatsiyalarning faqat ma’lum qismi 
avtomatlshtirilgan, qolgan qismi esa (odatda eng mas’uliyatli qismi) odamlarga qoldirilgan 
boshqarish sistemasini avtomatlshtirilgan (qisman avtomatik) boshqarish sistemasi (ABS) deyiladi. 
Boshqarish ob’ektlari va vositalari bo’lib texnikaviy jarayonlar va agregatlat, agregatlar
guruhi, tsexlar, korxonalar, odamlar jamoasi va tashkilotlar va h. hisoblanadilar. 
Har qanday texnikaviy jarayon ko’rsatkichlar, koordinatalar, ba’zan esa parametrlar deb
ataluvchi fizikaviy kattaliklar to’plami bilan tavsiflanadilar. Parametr so’zini, terminini 
ishlatmasligimiz ma’qul, negaki, bu termin bilan qurilmalarning o’zini fizikaviy doimiylarini 
belgilanadi. Boshqarishni amalga oshirish va boshqariladigan sistemalarni tuzish uchun ikki
turdagi bilimlar kerak bo’ladilar: birinchidan, berilgan jarayonning va uning texnologiyasining
konkret ilmi, ikkinchidan, turli-tuman ob’ektlar va jarayonlar uchun umumiy bo’lgan boshqarish 
printsiplari va metodlarini bilish. Konkret va maxsus bilimlar talab etilgan natijani olish uchun
sistemada nimani va qanday o’zgartirish kerakligini aniqlab berishga imkon beradilar. Bularning
hammasini texnologlar tomonidan berilgan deb hisoblaymiz va xususiy xossalardan 
abstraktsiyalanib, boshqarishning umumiy qonunlarini va metodlarini, ularni amalga oshirish
usullarini o’rganamiz. 
Avtomatlashtirishda boshqarish operatsiyalarining turli ko’rinishlariga zaruriyat yuzaga
keladi. Boshqarish operatsiyalarining ko’rinishlaridan biriga berilgan operatsiyani boshlash (ulash),
tugatish (uzish) va bir operatsiyadan boshqasiga o’tish (qayta ulanish) kiradi. Bu ko’rinishdagi 
operatsiyalarning turlicha aspektlari qayta ulovchi qurilmalar nazariyasida va qisman jadvallar 
(masalan, darslar jadvali) nazariyasida qaraladi, bular boshqa fanlar predmetiga tegishli. 
Operatsiyalarning boshqa guruhi koordinatalarni nazorat qilish bilan bog’liq bo’lib, ular yo’l
qo’yilgan chegaralardan chiqib ketmaganligini aniqlashdan iborat. Operatiyalarning bu guruhini
avtomatik nazorat nazariyasida qaraladi.