Mavzu: Boshqarish mezonlarini minimallashtirish va otish buyruqlarini bajarishda yuqotishlarni qiqartirish

11.3. Tizim unumdorligini boshqarishning zamonaviy yo’nalishlari.

Tashkilot tuzilishining uning unumdorligiga ta’siri mexnatni tashkil etish darajasining ta’siridan keyin tushunildi. Tashkilotning tuzilishi uning barcha pogonalaridagi raxbarlar va buysinuvchilar orasidagi xamda asosiy struktura birliklari urtasidagi munosabatlarni belgilaydi. Strukturaning tashkilot unumdorligiga bevosita ta’siri ma’muriy-boshkaruv xodimlari sonining kolgan ishlovchilar soniga nisbati orkali kursatiladi. Ma’muriy xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlarining katta qismini egallashi mumkin, demak, agar tashkilot uz faoliyatiga ziyon etkazmagan xolda ozrok mikdorda boshkaruvchilar bilan ish yuritsa, uning unumdorligi ortadi. Masalan, «Kraysler» korporatsiyasida Li YAkokka tomonidan urta pogona boshkaruv apparati sonini 40% ga kiskartirishi korporatsiya foydasi ortishining asosiy sabablaridan biri buldi.

Strukturaning xajmi bilan birga uning moslashuvchanlik darajasi xam unumdorlikni oshirishga ta’sir etadi. Xozirgi uzgaruvchan tashki muxitda tez moslashuvchan, nomarkazlashgan tuzilmalar kuprok samara beradi, lekin shuninng bilan birga ayrim xollarda (faoliyat mazmuniga kura) yukori darajada markazlashgan tuzilish samaralirok bulishi mumkin.

Unumdorlikni oshirish yulida yana bir omillaridan biri — xodimlarda ma’lum vazifani xal kilish bo’yicha vakolatlarni va mas’uliyatlarni yuklatishdir. Kup tashkilot lar mexnat unumdorligini oshirish masalariga mas’ul bulgan vaktinchaklik yoki doimiy faoliyat yurituvchi maxsus bulinmalar, guruxlar tashkil etadilar va ularga tashkilotning barcha pogona va bulimlari vakillari kiritiladi.

Tashkilot faoliyatining unumdorligining eng asosiy bugini — mexnat unumdorligi bulib, uni oshirish esa xldimlar faoliyatini motivatsiyalash (ragbatlantirish) bilan boglik. Motivatsiyalash omillariga mexnat sharoitlari darajasi, ish xaki va xizmat mavkeining oshish imkoniyati, ma’naviy muxit, texnologiyalarda inson omilining xisobga olinishi, muvaffakiyatning e’tirof etilishi kabi omillar kiradi.

Unumdorlikni oshirishga nazorat funksiyasining bajarilishi xam ta’sir kursatadi. Uning bevosita ta’siri — maksadga erishish yulidagi natijalarni baxolash bulsa, bilvosita ta’siri — xodimlarning xulk-atvoriga ta’sir etishda.

Nazorat jarayonlarining barcha bosqichlarida va ayniksa, bevosita ishlovchilar tomonidan ish joylarida amalga oshirilsa, sifat va unumdorlikni oshishiga katta ta’sir kursatadi.

Tashkilot faoliyatining unumdorligini oshirishda kommunikatsiyalar, karorlar kabul kilish va raxbarlik xam katta axamiyatga ega.

Samarali mulokotlar, karorlar kabul kilish uchun uz vaktida va zarur axborotlarning etib kelishi tashkilotdagi kommunikatsiyalar tuzilishi xolatiga boglik. Bunda yangi informatsion texnologiyalar va boshqarishning texnik vositalaridan foydalanish raxbarlarga ular samarali karor kabul kilishlari uchun uz vaktida zarur, tulik va ishonchli ma’lumotlarni etkazishga yordam beradi.

Bulardan tashkari, karorlar kabul kilish jarayoniga ishlovchilarni xam jalb kilish, norasmiy guruxlarga ta’sir utkazish, tashkilotda jamoa (korporativ) ruxni tarbiyalash, nizoli vaziyatlarni to’g’ri boshqarish unumdorlikni oshiruvchi omillardir. Bu ishlarda barcha pogonadagi raxbarlar ishtirok etishi zarur.

Xulosa kilib aytganda, tashkilotlar faoliyatining unumdorligini oshirishda tashkilotining barcha tarkibiy qismlari va funksiyalarini to’g’ri birlashtirib, ularning uzaro ta’sirini xisobga olgan xolda kompleks yondoshish zarur.

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy isloxotlarni chukurlashtirish va jadallashtirish strategiyasi iqtisodiy saloxiyatni xamda mavjud imkoniyatlarni maksimal darajada safarbar etishni talab kiladi Bunday sharoitlarda iqtisodiy potentsial, moddiy, mexnat va moliyaviy resurslardan matematika va kibernetikani tadbik etishga asoslangan ilmiy usullarsiz samarali foydalanish mmkin emas.

Ma’lumki, operatsion tizimlar faoliyati unumdorligi kup jixatdan mavjud moddiy, mexnat, moliyaviy va boshka resurslarni samarali xamda okilona birlashtirishga karatilgan boshkaruv karorlariga boglik. Boshkaruv karorlari kanchalik ilmiy asoslangan bulsa, karor ijrosining natijasi shunchalik mvaffakiyatli buladi. Shu sababli, zamonaviy menejmentda faoliyatni rejalashtirish, tashkil etish va boshqarishni takomillashtirish imkonini beruvchi operatsiyalarni tadqiq kilish usullariga katta e’tibor berilmokda.

Operatsiyalarni tadqiq kilish deyilganda boshkaruv masalalarini iqtisodiy- matematik usullar va modellar yordamida xal kilish tushuniladi. Operatsiyalarni tadqiq kilish yordamida boshkaruv karorlarini kabul kilishda imkoniyatli variantlar soni ortadi, ularni ma’lum mezonlar asosida takkoslash imkoniyati kengayadi, mavjud resurslardan foydalanishning eng okilona va samarali yunalishlari aniklanadi, xisobotni yuritish tizimi yaxshilanadi, foydani maksimallashtirish yoki xarajatlarni minimallashtirish maksadida ishlab chiqarish dasturining eng optimal varianti topiladi va x.k.

Iqtisodiy- matematik usullar va modellardan boshqarishda foydalanish ijtimoiy –iqtisodiy jarayonlarni va ularning boglikligini rakamlar yoki modellar orkali ifodalash imkoniyatini beradi, unlab, xatto yuzlab turli variantlarni takkoslash imkonini kengaytiradi. Bularning barchasi boshkaruv jarayonida EXM va kompьyuterlardan kengrok foydalanishni takozo etadi.