Mavzu: boshlang’ich sinflarda matematikadan ilg’or o’qituvchilar ishlarini ommalashtirish metodikasi reja: kirish asosiy qism I bob boshlang’ich sinflarda matematikadan ilg’or o’qituvchilar ishlarini ommalashtirishning nazariy asoslari

2.2 Matematikadan ilg’or o’qituvchilar ishlarini ommalashtirish bo’yicha ko’rsatmalardan foydalanish

Bolalami 6-7 yoshdan o'qitishning mazmunida muammolar yuzaga keladi. Bu bog'cha -maktablarda o'qitish orqali hal etiladi. Sanoqni o'rganish, qo'shish va ko'paytirishni birinchi bosqichda o'rgatish (20 ichida) boshlang'ich ta'limning asosiy vazifasi bo'lib kelgan.

Biroq, bu vazifa yagona bo'lib qolmasdan, balki u bolalami matematikani o'rganishga yanada kengroq va har tomonlama tayyorlash ishining tarkibiy qismi ikkita asosiy yo'l bilan belgilanadi:
1) pedagogik yo'l, ya'ni bolalar fikrlashini qo'llaniladigan matematik mulohazalarga tayyorlash;
2) matematika yo'Ii, ya'ni bolalami eng muhim matematik tushunchalarni va eng avvalo, natural son hamda geometrik shakl tushunchalarini o'rganishga tayyorlash.
Zamonaviy boshlang'ich ta'limning o'zi nimadan iborat bo'Iishi kerak? Bola 1-4-sinflarda qanday bilimga ega bo'lishi lozim? O'quvchilarga qachondan'boshlab, qanday qilib, qanday usulda va uslubda milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimizni o'rgatishimiz, chuqur anglatishimiz kerak, degan savollar boshlang'ich ta'lim tizimi oldidagi asosiy masalalardan biri bo'lib kelmoqda. So'ngi yillarda mamlakatimizda maktabda matematika o'qitish, ayniqsa, boshlang'ich ta'lim tizimida o'z ko'lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bo'lgan o'zgarishlami amalga oshirdi.
Masalan, 2020 yil 23 sentyabrdagi "Ta'lim to'g'risida"gi qonunning 12-moddasi I-IV sinflami o'qitishga bag'ishlangan. O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'limni rivojlantirishda I-IV sinflarda o'qitishni tashkil qilishning rejalari ko'rsatilgan. Maktab ta'limi oldiga tamomila yangi maqsadlaming qo'yiIishi matematika o'qitish mazmunining tubdan o'zgarishiga olib kelmoqda. Matematika boshlang'ich kursi mazmunida ham, darslik va qo'llanmalardan foydalanish metodikasida ham rivojlanish bo'lishini talab qiladi. Matematika so'zi grekcha "mathema" so'zidan olingan bo'lib, uning ma'nosi "fanlami bilish" demakdir.
Matematika fanining o'rganadigan obyekti fazoviy shakllar va ular orasidagi miqdoriy munosabatlardan iboratdir. Maktab matematika kursining maqsadi o'quvchilarga ularning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda matematik bilimlar tizimini berishdan iboratdir. Bu matematik bilimlar tizimi ma'lum usullari (metodika) orqali O’quvchilarga yetkaziladi.
"Metodika" grekcha so'z bo'lib, "metod" degani "yo'l" ma'nosini anglatadi. Matematika metodikasi pedagogika fanlari tizimiga kiruvchi pedagogika fanining tarmog'i bo'lib, jamiyat tomonidan qo'yilgan o'qitish maqsadlariga muvofiq matematika o'qitish qonuniyatlarini matematika rivojining ma'lum bosqichida tatbiq qiIadi. O'qitishda yangi maqsadlarning qo'yilishi matematika o'qitish mazmunining tubdan o'zgarishiga olib keldi. Boshlang'ich sinf o'quvchilariga matematikadan samarali ta'lim berilishi uchun o'qituvchi boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasini egallab, chuqur o'zlashtirib olmog'i zarur. Matematika boshlang'ich ta'lim metodikasining predmeti quyidagilardan iborat:
1. Matematika o'qitishdan ko'zda tutilgan maqsadni asoslash (nima uchun matematika o'qitiladi, o'rgatiladi).
2. Matematika o'qitish mazmunini iIrniy ishlab chiqish (nimani o'rgatish) bir tizimga keltirilgan bilimlar darajasini o'quvchilarning yosh xususiyatlariga mos keladigan qilib qanday taqsimlansa, fan asoslarini o'rganishda izchillik ta'minlanadi, o'quv ishlariga o'quv mashg'ulotlari beradigan yuklama bartaraf qilinadi, ta'limning mazmuni o'quvchilaming aniq bilim bilish imkoniyatlariga mos keladi.
3. O'qitish metodlarini iImiy ishlab chiqish (qanday o'qitish kerak, ya'ni, o'quvchilar hozirgi kunda zarur bo'lgan iqtisodiy bilimlami, malaka, ko'nikmalami va aqliy faoliyat qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o'quv ishlari metodikasi qanday bo'lishi kerak?
4. O'qitish vositalari - darsliklar, didaktik materiallar, ko'rgazmali qo'llanmalar va o'quv- texnika vositalaridan foydalanish (nima yordamida o'qitish).
5. Ta'limni tashkil qilishni ilrniy ishlab chiqish (darsni va ta'limning darsdan tashqari shakllarini qanday tashkil etish):
Matematika metodikasi pedagogika, psixologiya va yosh psixologiyasi bilan bog'liq. Boshlang'ich matematika metodikasi ta'limning boshqa fan metodikalari (ona tili, tabiatshunoslik, rasm, mehnat va boshqa fanlar o'qitish metodikasi) bilan bog'liq.
O'qitishda fanlararo bog'lanishni to'g'ri amalga oshirish uchun o'qituvchi buni hisobga olishijuda muhimdir. Ilmiy-tadqiqot metodlari - bu qonuniy bog'lanishlami, munosabatlami, aloqalarni o'matish va ilmiy nazariyalami tuzish maqsadida ilmiy axborotlarni olish usullaridir. Kuzatish, tajriba, maktab hujjatlari bilan tanishish, o'quvchilar ishlarini o'rganish; suhbat va so'rovnomalar o'tkazish ilmiy pedagogik tadqiqot metodlari jumlasiga kiradi. So'nggi vaqtlarda matematik va kibemetik metodlardan, shuningdek, matematekinani o'qtishda modellashtirish metodlaridan foydalanish qayd qilinmoqda.
Matematika metodikasi ta'lim jarayoni bilan bog'liq bo'lgan quyidagi uch savolga javob beradi:
1. Nima uchun matematikani o'rganish kerak?
2. Matematikadan nimalami o'rganish kerak?
3. Matematikani qanday o'rganish kerak?
Matematika metodikasi haqidagi tushuncha birinchi bo'lib Shveytsariyalik pedagog, matematik G. Pestalosining 1803 yilda yozgan "Sonni ko'rgazmali o'rganish" asarida bayon qilingan. Boshlang'ich ta'lim haqida ulug' mutafakkir Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino va boshqalar ta'lim va tarbiya haqidagi hur fikrlarida boshlang'ich ta'lim asoslarini o'rganish muammolari haqida o'z davrida ilg'or g'oyalami olg'a surgan1ar.
MO'M o'zining tuzilish xususiyatiga ko'ra shartli ravishda uch bo'limga bo'linadi:
1. Matematika o'qitishning umumiy metodikasi. Bu bo'limda, matematika fanining maqsadi, mazmuni, metodologiyasi shakli, metod1ari va vosita1arining metodik tizimi pedagogik, psixo1ogik qonun1ar hamda didaktik tamoyillar asosida ochib beri1adi.
2. Matematika o'qitishning maxsus metodikasi. Bu bo'limda matematika o'qitish umumiy metodikasining qonun va qoidalarini aniq mavzu materiallariga tatbiq qilish yo'llari ko'rsatiladi.


XULOSA
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining davlat dasturi to’g’risidagi Qarorida mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash yoshlarning o’z ijodiy va intelektual saloxiyatini ro’yobga chiqarish bo’yicha qo’yilgan vazifalarda “....ta’lim jarayoniga yangi axborot kommunikatsiya va pedagogik texnologiyalarni, elektron darsliklar, multimediya vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz maktablarida, kasb-hunar kollejlari, texnikum, litseylari va Oliy o’quv yurtlarida o’qitish sifatini tubdan yaxshilash ... samarali tizimini yanada rivojlantirish” ko’zda tutilganligi diqqatga sazovordir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev 2020-yilda mamlakatni ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish yakunlari va 2021-yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yo’nalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida: “Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini rejalshtirish, halqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi” – deb ta’kidlagan. 2021-yilga mo’ljallangan dasturiy vazifalarni amalga oshirish, birinchi navbatda har birimiz o’z ishimizni qanday tashkil etishimiz, oldimizga qo’ygan ulkan maqsadlarga erishish uchun kuch va imkoniyatlarimizni, bilim va tajribamizni qanchalik samarali safarbar eta olishimizga bog’liq ekani haqida ortiqcha gapirishning hojati deb yakunlagan.
XXI asr ilm–fan, texnika sohasida rivojlanish davri, bugungi kunda boshlang’ich davrlardayoq yangi pedagogik texnologiyalarni ta'lim jarayoniga tatbiq etish g’oyat dolzarbdir.
Har bir o’qituvchi o’z darsning samarali bo’lishini istaydi. O'tgan mavzu yuzasidan o’quvchi tegishli tushuncha va bilimga ega bo'ldimi, yo'qmi? - degan savollar o’qituvchi dilida hamisha ko’ndalang bo’lib turadi. Bu savollarga ijobiy javob olish ko’p jihatdan o’qituvchining samarali faoliyatiga bog’liq. Matematik tushunchalarini o’quvchilarining shaxsiy tajribalari asosida shakllantirish o’qitish maqsadlariga qo’yiladigan birinchi shart, birinchi talab bo’lib o’qish jarayonini turmush bilan o'quvchilarning amaliy faoliyati bilan bog’liq bo’lishi prinsipidan kelib chiqadi.
O’qilishning turmush bilan bog’lanishi faqat o’qituvchining so’zidagina emas, balki o’quvchilarning matematika o’rganish jarayonidagi butun amaliy faoliyatlarida ko’rsatib borilishi lozim-bu rivojlantiruvchi ta'limning ikkinchi shartidir.