Мавзу: Бошлангич синфларда "Кейс" технологияси асосида таълим

6.

 

O'quv  jarayoni  uchun  moddiy-texnika  bazasining  maqsadga  muvofiqligi  — 

PT ning navbatdagi belgisidir. 

7.

 

O'quv-tarbiyaviy  jarayon  natijalarini  sifatli  baholash  —  PT  ning  o'z  oldiga 

qo'ygan natijaviy maqsadidir. 

Shunday  qilib,  yuqorida  keltirilgan  fikrlar  tahlili  asosida  quyidagicha  xulosa 

qilish mumkin: 

Pedagogik texnologiya o'zining pedagogika va boshqa fan yutuqlari bilan bog'liq 

xususiy  nazariyasiga  ega;  u  birinchi  galda  o'quv-tarbiyaviy  jarayonini  ilmiy  asosda 

qurishga yo'naltirilgan, o'qitishning axborotli vositalaridan va didaktik materiallardan, 

faol  metodlardan  keng  foydalanishga  asoslangan  o'qituvchi  va  o'quv-  chilarning 

birgalikdagi faoliyatiga zamin yaratadi. 

Ta'lim  ijtimoiy  tizimning  bir  qismi  bo'lib,  u  o'z  rivojlanishida  jamiyat 

taraqqiyotining 

yo'nalishlariga 

bog'liq 

ravishda 

ro'y 

berayotgan 

aksariyat 

o'zgarishlarga  muvofiq  o'zgara  boradi.  Ana  shu  doirada  innovatsiyalar  ta'lim  oldida 

turgan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishning asosiy shartlaridan hisoblanadi. 

Pedagogik  nazariya  va  amaliyotning  tahlili  shuni  ko'rsatadiki,  ta'lim  sohasiga 

umumjahon ahamiyatiga molik bo'lgan quyidagi asosiy yangiliklar xosdir: 



 

moliyalashtirish va boshqarish sohalaridagi o'zgarishlar; 



 

ta'lim tizimi to’zilishidagi muntazam o'zgarishlar; 



 

ta'lim texnologiyasida ro'y beradigan doimiy o'zgarishlar va h.k. 

Shunday  qilib  yangi  texnik  vositalar  va  yangi  texnologiyalar-ta'limga  yangi 

tartib-qoidalarni  kiritish  uchun  eng  muhim  komponentlardan  biridir.  Biroq  ularni 

qanday  qilib  tatbiq  etish  va  amalda  loydalanishni  bilib  olish,  aslida,  hal  qiluvchi 

ahamiyatga  egadir.  Shuning  uchun  maxsus  tayyorgarlik,  katta  kuch  va  ko'p  vaqt 

sarflash  lozim,  ya'ni  ta'limda  innovatsion  jarayonlarning  tatbiq  qilinishi  bilan 

o'qituvchining roli pasaymaydi, balki o'quv-tarbiya jarayonining yuksak bosqichlarida 

---

yana  ham  ortadi.  Bu  esa  pedagogdan  o'z  ilmini  yangidan  va  tanqidiy  tahlil  etishni 

talab  etadi.  Chunki  yangi  tartib-qoidalardan  foydalandimi  yoki  axborot  manbai 

sifatida  qolib  ketadimi,  bu  narsa  ayni  o'qituvchiga  bog'liq.  O'qituvchi  o'quv 

texnologiyasining  bevosita  tartib-qoidalariga  jiddiy  tayyorlangan,  yo'l-  yo'riq  olgan, 

moslangan, ruhlangan bo'lishi lozim. 

Pedagogning  ijodiy  potensiali  uning  o'z  ijodkorlik  sifatlarini  shakllantirishga 

intilishida, pedagogik odobining namoyon bo'lishida, qobiliyati va kasbiy  malakasini 

takomillashtirishida,  kutilmagan  vaziyatlarda  topqirlik  qila  olishida,  o'quvchi-

talabalarni komillik sari mohirlik bilan etaklay olishida ko'rinadi. 

Pedagogik  jarayonda  o'zining  yangi  g'oyalarni  ishlab  chiqish  qobiliyatini  doimo 

rivojlantiradigan  va  takomillashtiradigan  o'qituvchi  iqtidorli  hisoblanadi.  Pedagogik 

ijodiyot-o'z  mohiyatiga  ko'ra    yangi  bilimlarni  hosil  qilish  va  takomillashtirish 

bo'yicha  ijodiy  ishining  kasbiy,  maxsus  ifodasidir.  Pedagogik  izlanish  o'qitishda 

doimo  ma'lum  yo'nalishdagi  subyektga  nisbatan  aniqlashtirilgan  bo'ladi.  Pedagogik 

izlanish  natijasida  yangilikning  asosiy  namoyon  bo'lish  shakllari  kundalik  o'quv-

tarbiyaviy  muammolarning  nostandart  yechimlari,  pedagogik  ta'sir  usullarining 

metodik  va  nazariy  jihatdan  mukammal  ishlab  chiqilishi,  ixtiro  etilishi  va 

takomillashuvi hamda ulardan samarali foydalanishda ko'rinadi. 

Yangi  ta'lim  tizimi  mazmuniga  o'tmishning qimmatbaho  ma'naviy  qadriyatlarini 

kiritish  va  unutilayozgan  yoki  taqiqlangan  ba'zi  birlarini  qayta  tiklashdan  maqsad 

o'tmish  oldida  egilish  emas,  balki  unga  tayanib,  ijodiy  foydalangan  holda 

rivojlanishning yangi pog'onasiga chiqish demakdir. 

Bugun  biz  yangi  ko'rinishdagi  ta'lim  tizimini  ishlab  chiqishda  Turkiston 

sivilizatsiyasining  eng  ko'p  gullab-yashnagati  davridagi,  ya'ni  VII-XII  asrlardagi 

inchnat  va  kasb  ta'lim  tajribalariga  tayanmog'imiz  lozim.  O'sha  davr  madaniyati  va 

fanining asosini ta'lim tashkil etgan, rivojlanishning eng ynqori cho'qqilariga erishish 

yo'lida  faylasuf  va  pedagoglarning  aniq  va  konseptual  g'oyalari  sliakllangan  edi. 

Hozirgi zamon atamasi bilan aytganda, ta'lim va tarbiya, ilm  — bu uzluksiz ravishda 

ma'naviy,  jismoniy  va  aqliy  salohiyatini  rivojlantirish  jarayonidir.  O'sha  davr 

---

faylasuflari  insonning  ma'naviy,  jismoniy  va  aqliy  xususiyatlarini  yakka 

mujassamlikda,  deb  belgilashgan.  Bunday  falsafiy  pedagogik  konsepsiya  ta'lim 

jarayonini  shaxsning  ma'naviy-axloqiy  xususiyatlarini  boshlab  beruvchi  omil  deb, 

e'tirof etadi. Bu konsepsiyalarning mazmuni faqatgina faylasuflar ishlarida emas, balki 

mehnat va ijodning turli vakillari asarlarida ham o'z aksini topgan edi. 

Masalan,  risola  -  bu  hunarmandlar  va  ularning  o'quvchilari  uchun  mo'ljallangan 

qo'llanma  bo'lib,  unda  urf-odat,  rasm-rusum,  turli  udumlar  majmuasi  aks  ettiriladi. 

Risolalar  kichik  hajmdagi  kitobcha  shaklida  bo'lib  ularning  mazmuni  ushbu  soha 

hunarmandchiligi  bo'yicha  mashg'ulotlar  va  ba'zi  bir  pandu  nasihatlarni  o'zida 

mujassamlashtirgan. 

Shuni  alohida  ta'kidlab  o'tish  joizki,  deyarli  barcha  risolalar  bir  xil  qolipda 

to’zilgan  bo'lib  odatda,  kitobchaning  boshlaridabutun  olam  egasi  bo'lgan  Alloh, 

payg'ambarlar va lining barcha choriyorlarini ko'klarga ko'tarib maqtash, so'ng ushbu 

hunarmandchilikning Alloh ne'mati ekanligi, keyin esa hunarmand ishi boshlanadigan 

va  har  bir  xatti-harakati  yoki  lozim  bo'lgan  Qur'on  oyatlari  yoki  jarayondan  oldin 

aytish  lozim  bo'lgan  Qur'on  oyatlari  yoki  boshqa  duolar  usta-hunarmandlarning 

ma'naviy - axloqiy sifatlari yoritiladi. 

Risolalarni tadqiq etish natijasida ularning o'rta asr hunar- mandligida o'ziga xos 

pedagogik  qo'llanma  sifatida  xizmat  qilganligiga,  risolalarda  zamonaviy  til  bilan 

aytganda, hunarmand kasbiy faoliyatning mazmunini aks etganligiga guvoh bo'larniz. 

O'zbekiston  mustaqillikka  erishgan  davrda  milliy  mafkurani  shakllantirish, 

yoshlarni  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlar  ruhida  tarbiyalash  eng  muhim 

vazifalardan  bo'lib  qolmoqda.  Chunki  davlatning  asosini  ma'naviyat  tashkil  etadi, 

ma'naviyatiga e'tibor bermagan davlatning kelajagi ham bo'lmaydi. Milliy pedagogika 

tajribalariga  murojaat  qilish  esa  bunday  maqsadlarga  erishishning  asosiy  omillaridan 

biridir. 

Yoshlarni  mustaqil  bilim  olishga  o'rgatish-bugungi  kunning  eng  muhim  va 

dolzarb vazifalaridan biridir. Shu o'rinda ta'kidlash lozimki. bugungi kunda yoshlarni 

ma'naviy-intellektual  rag'batlantirishning  ahamiyati  kattadir.  Ma'naviy  intellektual 

---

sifatlarni  zamonaviy  usullarda  aniqlash  tarbiyaviy  jarayonga  samarali  o'zgarishlar 

kiritadi.  O'quvchi  yoshlarning,  talabalarning  ma'naviy-intellektual  shakllanish 

sifatlaridagi yutuq va kamchiliklarni odilona baholash tizimi larbiya mazmuni, usullari 

va uning tashkiliy shakllarini yaxshilashga doir tuzatishlar kiritishi lozim. O'quvchi va 

talabalarning bilimini, iqliy  holatlarini nazorat  qilish va baholash davlat  miqyosidagi 

muhim ahamiyatga ega ishdir. Shu bilan birga, nazorat va baholash jarayoni o'quvchi 

bilimining boyishiga, ular shaxsining rivojlanishiga hamda tarbiyasiga ta'sir ko'rsatadi. 

Pedagogika  fani  bilimlarni  o'z  vaqtida  nazorat  qilish  va  baholashning  3  vazifasi 

borligini alohida uqtiradi: 

1.

 

O'zlashtirishni  nazorat  qilish  va  baholash  natijalariga  qarab  davlat  ta'lim 

standartlarining  qanday  bajarilayotganligi  to'g'risida  xulosa  chiqariladi  va  galdagi 

vazifalar belgilanadi. 

2.

 

Bilimlarni  nazorat  qilish  va  baholash  natijasida  o'quvchi-talabalarda  bilimlar 

yanada kengayadi. 

3.  Ta'lim  sohasidagi  yaxshi  natijalar  yoshlar  tarbiyasiga  ham  ijobiy  ta'sir  ko'rsatadi. 

Ularda ko'tarinki ruh, o'z kuchiga bo'lgan i .hunch va qiziqishlar paydo bo'ladi. 

Jahonning  ilg'or  tajribalari  va  ko'plab  pedagoglar  mehnatining  natijasi  o'laroq, 

reyting uslubi bugungi kunning cng maqbul nazorat mezoni deb qabul qilindi. 

Reyting  deganda  –  baholash,  tartibga  keltirish,  klassifikatsiyalash,  bironta 

hodisani oldindan belgilangan ko'rsatkich bo'yicha baholash tushuniladi. 

Reyting nazoratida test usuli ham samarali qo'llaniladi. 

Test  deganda  aniq  vazifaning  takomillashganlik  darajasini  aniqlash  hamda  sifat 

va  miqdoriy  o'lchamlarda  belgilash  imkonini  beradigan,  faollikning  biron  shaklini 

paydo qiluvchi va biron aniq topshiriq shaklidagi sinov quroli tushuniladi. 

Testning afzalligini quyidagicha belgilash mumkin: 



 

nazorat uchun kam vaqt sarflanadi; 



 

nazorat va amaliy bilimlar darajasini obyektiv sharoitda aniqlash imkonini beradi; 



 

ko'p sonli talabalar bilan bir vaqtning o'zida nazorat olib borish mumkin; 



 

bilim natijalari o'qituvchi tomonidan tezkorlik bilan tekshiriladi va h.k. 

---

Reyting nazorat tizimining asosi sifatida o'quv rejasiga kiritilgan. 

Har  bir  fan  bo'yicha  talaba  o'zlashtirishining  sifat  ko'rsatkichlari  ballar  bilan 

ifodalanadi.  Har  bir  semestrdagi  fanlardan  to'plangan  ballar  yig'indisi  tarzida 

talabaning  o'zlashtirishini  baholash  jarayoni  chorak  va  semestr  davomida  muntazam 

ravishda olib boriladi va quyidagi nazorat turlari shaklida tashkil etiladi: 



 

joriy nazorat; 



 

oraliq nazorat; 



 

yakuniy nazorat. 

Joriy  nazorat  -  bu  o'rganiladigan  mavzularning  o'quvchi,  talabalar  tomonidan 

qanday  o'zlashtirayotganini  dars  jarayonida  muntazam  ravishda  nazorat  qilishdan 

iborat.  Bu  nazorat  o'qituvchi  tomonidan  qanday  o'zlashtirganini  muntazam  ravishda 

dars  jarayonida  nazorat  qilishdan  iborat.  Bu  nazorat  o'qituvchi  tomonidan  o'tkazilib, 

talabaning  bilim  darajasini  shu  fanning  har  bir  niavzusi  bo'yicha  aniqlab  borishni 

ko'zda tutadi. 

Oraliq nazorat - bu mazkur fan bo'yicha o'tilgan bir necha mavzularni o'z ichiga 

oladi  va  shu  qism  bo'yicha  talabaning  bilimini  aniqlashga  xizmat  qiladi.  Oraliq 

nazorat darsdan tashqari vaqtda o'tkaziladi va talabalarga o'zlashtirish ko'rsatkichlarini 

oshirish imkonini beradi. 

Yakuniy  nazorat  -  bu  nazorat  semestr  uchun  belgilangan  mavzular  to'liq  o'qitib 

bo'lingach  o'tilgan  mavzular  bo'yicha  yozma  yoki  og'zaki  usullarda, shuningdek, test 

sinovlari  shaklida  o'tkaziladi.  Talabaning  fan  bo'yicha  semestrdagi  reyting  bahosi 

joriy, oraliq va yakuniy nazoratlarda to'plangan ballari bo'yicha aniqlanadi. 

O'quv, pedagogik, ishlab chiqarish va diploma  oldi  amaliyotlari davrida  olingan 

bilimlar ham reyting ballari bilan baholanadi. 

Mustaqil O'zbekiston bugungi kunga kelib jahonga o'z nomini tanitdi. Iqtisodiy - 

siyosiy  jihatdan  yuksaldi.  Shu  bilan  birga,  O'zbekistonning  rivojlangan  mamlakatlar 

qatoridan  o'rin  olishi  uchun  bugungi  kunda  kelajak  ruhiga  mos  bo'lgan  zamonaviy 

kadrlarga  ham  ehtiyoj  sezila  boshladi.  Mustaqil  davlat  o'zining  muhim  tarixiy 

---

hujjatlariga ham ega bo'ldi va ular orasida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» alohida 

o'rin tutadi. 

Dasturda  e'tirof  etilgan  kadrlar  tayyorlash  tizimini  rivojlantirishning  asosiy 

yo'nalishlarida  shu  narsa  alohida  belgilandiki,  ta'lim  tizimining  yaxlit  axborot 

makonini  vujudga  keltirish  ta'lim  –  tarbiya  dasturlarining  intellektuallashuvini 

ta'minlaydi.  Demak,  yangi  asr-  informatsion  texnologiyalar  asri  bo'lishi  bilan  bir 

qatorda ularning o'quv jaryonlariga keng ko'lamda aralashuvini ham ta'minlaydi.