Mavzu: Boshlang`ich sinflarda fe’llarning shaxs va sonda tuslanishini hamda fe’l zamonlarini o`tish

Ular harakatning uch shaxsning biri tomonidan birlik va ko`plikda bajarilgan yoki bajarilmaganini bildiradi. Masalan, bajardiм so`zida men bajardim, harakat I shaxs tomonidan birlikda bajarilgan. Har bir shaxs birlikda va ko`plikda tushuntiriladi. Mashqlar: Fe’lni topib, qaysi shaxs va sondaligini aniqlash. Nuqtalar o`rniga shaxs-son qo`shimchalarining mosini qo`yish. Shaxs-son qo`shimchalari gapda so` zlarni bir-biriga bog` laydi. Shaxs-son qo`shimchalari so`z o`zgartiruvchi qo`shimchalardir.

Masalan, Biz oromgohda dam oldi... gapida mazmun to`g`ri bo`lishi uchun -k (I shaxs) ko`plik qo`shimchasini qo`llaymiz: Biz oromgohda dam oldik. Shaxs-son qo`shimchalari tuslovchi qo`shimchalardir. Fe’llarning tuslovchi qo`shimchalar bilan qo`llanishi tuslanish deyiladi. Bordi fe’lini tuslaymiz: Вirlik Ko`plik I shaxs bordim bordik II shaxs bording bordingiz Ш shaxs bordi bordilar O`qituvchi (xattaxtaga yozilgan gaplarni ko`rsatib) “Nuqtalar o`rniga gapning mazmuniga mos bo`lgan fe’llarning shaxs-son qo`shimchasini topib qo`yib, gaplarni o`qish” vazifasini beradi. Mashq o`qituvchi rahbarligida birgalikda bajariladi.

Fe’l zamonlari 4-sinfda o`tiladi. Zamon (vaqt, payt) tushunchasini quyidagi gaplar asosida tushuntiramiz: Sinfimizda ota-onalar majlisi bo'ldi (nima qildi?) Paxtakorlar dalada paxta teryaptilar (nima qilyaptilar?) Men o`qituvchi bo`lmoqchiman (nima qilmoqchiman?) Gaplardagi fe’lning – harakatning bajarilish payti, vaqtini ko`ramiz. Birinchi gapdagi harakat (bo`ldi) nutq so`zlanib turgan paytdan avval bajarib bo` lingan. Majlis bo` lib o`tdi. Harakat о`tgan zamonda bo`ldi. Ikkinchi gapdagi harakat (teryaptilar) nutq so`zlanib turgan vaqtda bajarilyapti: Paxta hozir terilyapti, harakat hozirgi zamonda bajarilyapti. Uchinchi gapdagi harakat (bo`lmoqchiman) nutq so`zlanib turgan paytdan keyin kelajakda bajariladi. Men o`qituvchi bo`lmoqchiman. U kelasi zamondir.