Мавзу: Бошлaнғич синф ўқувчилaридa тaнқидий фикрлaшни шaкллaнтириш

Иўл кўйилиши мумкин бўлган хатоликларга чап бериш йўли билан яхши фикрловчини тарбиялаш мумкинми? Албатта йўк. Агар биз курсантни трассада йўл кўйиши мумкин бўлгаи хатоликлардан кочишга ўргатсак ундан яхши ҳайдовчи чикадими? Йўк. Хато килмасликнинг энг содда йўли машинани гаражда қолдириш; шунда йўл кўйилиши мумкин бўлган ҳар қандай хатонинг олди олинади. Хатосиз бошқариш фақат машина бирор жойга кетаётгаидагина аҳамиятга эгадир. Худди шу каби, танқидий фикрлаш ҳам қачонки у билан бирга инсон конструктив ва яратувчанлик фикрлаш қобилиятига эга бўлсагииа, ахамиятга эга бўлади. Агар той бўлмаса, тизгинни нима ҳожати бор?

Бу жуда муҳим эътироз, чунки кўп педагоглар ўқувчиларни танқидий фикрлаш малакаларини ҳосил қилишнинг ўзи кифоя, -деб ҳисоблайдилар. Бундай фикрлаш, унинг реактив турига урғу берувчи анъанавий нуқтаи назар билан ҳамоҳангдир.
Танкидий компонент умумий фикрлаш жараёнининг ажралмас қисми сифатида жуда муҳим. Лекин у фикрлашнинг бир қисмигина холос: автомобил ғилдираги алоҳида олинганда бефойда, лекин бу ҳолат ғилдирак бутунлай кераксизлигини билдирмайди.
Фақат танқидий фикрлаш билан чекланиб қолиш хавф-хатардан ҳоли эмас. Ўта ақлли инсонлар шу каби қопқонга тушиб қолиб, замонавий жамият учун зарур бўлган конструктив ва яратувчан фикрлашларини ривожантирмайдилар. Мактаб ҳам, коллеж ҳам, ҳаттоки олий ўқув юрти ҳам фикрлашнинг конструктив ва яратувчан қирраларини ривожлантиришга эътибор бериб, вақт ажратмайдилар: бу масканларда шунчаки фикрлашга ўргатамиз деган ишонч бор. Танқидий фикрлаш хавфли такаббурликни туғдириши мумкин, чунки хатолар ва камчиликлардан холи бўлган фикрлаш, агар у мос бўлмаган ахборотга ва нотўғри қабул қилишга асосланган бўлса ҳам, автоматик равишда тўғри фикрлаш, деб қабул қилинади. Ижодий ва яратувчан фикрлаш билан мустаҳкамланмаган танқидий фикрлаш, янга зарур ғояларни пайдо бўлишини янада мураккаблаштиради.
Шундай қилиб, таъкидлаш мумкинки, ! танқидий фикрлашдан ташқари бизга яратувчан—қонструктив турдаги фикрлаш ҳам зарурдир. Таҳлил қилишдан ташқари ижод ва ихтиро қилиш маҳорати хам зарур. Мантиққа қўшимча яхши идрок этиш-қобилиятига ҳам эга бўлиш керак.