Mavzu: bolalarda idrokning rivojlanishi


Asosiy o’quv matеriali qisqacha bayoni



Download 254,13 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/5
Sana18.01.2022
Hajmi254,13 Kb.
#384544
1   2   3   4   5
 Asosiy o’quv matеriali qisqacha bayoni: 

 

Idrok 

voqielidagi narsa va hodisalarni sezgi organlarimizga 

ta’sir qilish tufayli ongizmizda yaxlik tarzda aks etishidir



 

Tevarak  atrof  olamni  bilish  prosessida  bizga  o’zning  ayrim 



xususiyati  bilan  o’zining  ayrim  xususiyati  bilan  shunda  ham  yakka 

xolda ta’sir ko’rsatuvchi narsa hodisalar kam uchraydi. Odatda bizga 

narsa va hodisalar so’zlarining barcha xususiyatlar: rangi, hidi, ta’mi 

va h.k. bilan ta’sir etib turadi. Masalan, yosh go’dokka birinchi marta 

olma  berilgan  paytda,  uning  sezgi  organiga  bir  vaqtning  o’zida 

muayyan rang, yoqimli hid ham, shirin ta’m ham ta’sir ko’rsatadi. Bir 

so’z bilan aytganda, olma turli tuman xususiyatlari bilan ta’sir qiladi. 

Bunda  bola  faqat  ayrim  xususiyatlarini  emas,  balki  narsani 

yaxlitligicha biladi. 

Idrok  narsani  yaxlit  obrazini  hosil  qilinishiga  sabab  shundaki, 

olamda  hayot  davomida  murakkab  kompleks  qo’zg’ovchilar  ta’siri 

tufayli juda ko’p mustahkam muvoqqot bog’lanishlar vujudga kelgan 

bo’ladi. Kompleks qo’zg’ovchilar ta’sirida maydonga kelgan reflekslar 

uchun  shu  narsa  xarakterliki,  kompleks  qo’zg’ovchilarning  jamiga 

beriladigan  shartli  refleks  reaksiyasini  shu  kompleksning  ayrim 

qismlari  hosil  qila  oladi.  Bunga  kompleksning  har  bir  qismi  boshqa 

qismlari bilan o’zaro bog’langan bo’lishi sababdir. Agar siz biror kishi 

bilan yaqindan tanish bo’lsangiz, siz uni hatto biror bir xususiyatidan, 

masalan, ovozidan ham taniy olasiz. Butun kompleks (shu odamining 

barcha 


xususiyatlari) 

qanday 


reaksiya 

ko’rsatgan 

bo’lsa, 

kompleksning ayrim qismi (tovush) ham shunday reaksiya tug’diradi. 

Qo’zg’ovchilar  kompleksi  hamisha  baravar  ta’sir  ko’rsata  bermaydi, 

balki ketma – ket ta’sir qilishi ham mumkin. 

 Odam  idrok  qilishda  uning  xossalari  kompleksi  baravar  ta’sir 

etsa,  ohang,  odam  nutqi  ketma-ket  ta’sir  ko’rsatuvchi  qo’zg’ovchilar 

baravar  qo’zg’ovchilar  kompleksiga  misol  bo’ladi.  Kompleks 

qo’zg’ovchilar  baravar  ta’sir  etganida  qanday  reaksiya  vujudga 

kelgan  bo’lsa,  kompleksning  qismlar  birin  ketin  ta’sir  etgan  paytda 

ham  xuddi  shu  reaksiyaning  o’zi  hosil  bo’laveradi.  Bu  esa  tajribada 

isbotlangan.  Masalan,  odamda  muayyan  jumlaga  nisbatan  shartli 

refleks  hosil  qilingan  jumla  aytilishi  bilan  bir  vaqtda  o’tkir  nurli 

lampochka ham yoqilgan, o’tkir yorug’lik nuri ko’rish analizatorining 

sezgirligini  susaytirgan.  Natija  shunday  bo’lib  chiqqan:  butun  jumla 

qanday reaksiyasini vujudga keltirgan bo’lsa, gapning har bir bo’lagi 

ham  shunday  reaksiyani  hosil  qilgan,  bunda  gapning  bosh 




bo’laklariga ko’proq reaksiya qilingan, chunki asosiy ma’no gapning 

shu  bo’laklarida  mujassamlangan  bo’ladi.  Idrokning  bu  xususiyati 

shu turmushda hamisha ko’zga tashlanib turadi.  

Shunday  qilib,  idrokning  fiziologik  asosi  xossalarining  jami  va 

bir qismi sifatida ta’sir ko’rsatuvchi qo’zg’ovchilar kompleksida hosil 

bo’luvchi shartli reflekslardan iboratdir.  

Miyada  ilgari  vujudga  kelgan  muvoqqat  nerv  bog’lanishlari 

odamning  o’tmish  tajribasini  tashkil  qiladi.  Odam  o’tmish  tajribaga 

ega ekanligi tufayli ham o’ziga ta’sir ko’rsatib turgan qo’zg’ovchilarni 

voqelikdagi muayyan narsa va hodisalar sifatida idrok qiladi. O’tmish 

tajrivba  bilan  hech  bir  bog’liq  bo’lmagan  narsani  odam  aniq  bir 

ma’lum  narsadek  idrok  etolmaydi.  O’tmish  tajribaga  ega 

bo’lmaganida odam narsalarni har safar yangicha idrok qilardi, bu esa 

odamning  tevarak  atrof  olam  bilan  munosabatini  qiyinlashtirgan 

bo’lur edi.  

Idrok  aks  etishning  oziga  xos  yuksakroq  bosqichidir.  Olmani 

idrok  qilish  ko’kimtir  sariq  rang  xushboy  hid  hamda  shirin  tam 

xaqidagi  sezgilarning  oddiy  yigindisidan  iborat  emas.  Idrok  ozining 

barcha xususiyatlari bilan boshqa narsalardan farq qiluvchi muayyan 

predmetning  aks  etishidir.    Idrokni,  sezgi  turlararidan  birontasining 

unda  ustunligiga  qarab,  ko’rish,  eshitish,  maza  va  boshqa  xillarga 

bo’lishga  o’rganganmiz.  Lekin  idrok  xamisha  turlicha  sezgilar  va 

sezgi  organlarining  o’zaro  aloqasi  xamda  o’zaro  tasir  ko’rsatishi 

asosida yuzaga  keladi.                                                                                                                         

            Idrok ixtiyorsiz va ixtiyoriy degan xillarga xam ajraladi.      

            Ixtiyorsiz  idrokda  odamning  ongida  avvaldan  maqsqd 

qo’yilmagan xolda aks ettiriladi. Odatda narsa va xodisalarning tashqi 

xususiyatlari,  kishining  xis  tuyg’ulariga  tasir  etishi  ixtiyorsiz  idrokni 

vujudga keltiradi.   

             Ixtiyoriy  idrokda  odam  o’z  oldiga  muayyan  maqsad  vazifa 

qo’ygan bo’ladi. Ixtiyoriy idrokda odam shunchaki eshitmaydi, balki 

tinglaydi,  shunchaki  ko’zdan    kechirmaydi,  balki  sinchiklab 

ko’radi.ixtiyoriy  idrok  ko’p  xollarda  biron  faoliyatning  tarkibiga 

kirgan  bo’ladi.  Masalan,  biron  detalni  yasash  va  musiqa  ijro  qilish 

maqsadida o’quvchilar chizma yoki notani idrok qiladilar.  Bir qancha 

xollarda ixtiyoriy idrok mustaqil faoliyat sifatida yuz beradi konsert, 

kinokartina leksiya va shu kabilarni idrok qilish.     

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

Kuzatish  ixtiyoriy  idrokning  turlaridan  biri  xisoblanadi.  Kuzatish 



maqsadga  qaratilgan  ,  uyushgan  ozmi  ko’pmi  uzoqroq  vaqt  davom 

etadigan  idrokdir.  Kuzatishda  ,  odatda,  kishi  o’z  oldiga  maqsad  

qo’yadi;      biron  bir  obekt  xodisada  yuz  beruvchi  o’zgarishlarni 

kuzatadi.    Masalan,  o’quvchilar  fizika  va  ximiya  darslarida 

tajribalarning  borishini,  biologiya  darslarida    o’simlikning 

rivojlanishini  kuzatadilar.misol  qilib  keltirilgan  ana  shu  xollarning 

barchasida  xam  o’quvchilar  biror  bir  narsa  va  xodisadagi 

o’zgarishlarni  payqab  oladilar.idrokning    yaxlitligi,  anglangan 

bo’lishi,  ayrim  narsalarga  qaratilishi  va  konstantligi  uning  eng 

muxum xusiyatlaridan xisoblanadi.     

 

        Bosh miya po’stida eng kuchli dominat qo’zg’alish yuzaga kelishi 



shaxsning  xususiyatlari  yoki  xolati  bilan  bog’liq  bo’lgan  idrok 

yo’nalishlarining fizologik asoslari xisoblanadi.                                                       

           Narsalarning  shakli,  katta  kichikligi,  rangini  doimo  bir  xilda 

idrok qilishi aliy jixatdan nixoyatda katta axamiyatga egadir.     

                                     

 


Download 254,13 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish