Mavzu: Bolalarda afx: Teri,suyak,mushak,asab,sezgi,endokrin tizimi

REFERAT

Mavzu:Bolalarda AFX: Teri,suyak,mushak,asab,sezgi,endokrin tizimi

Bajardi: Abdumavlonova Zamira Shuxrat qizi Tekshirdi: Zuparova Aqida Abduqodirovna

Bolalarda AFX:Teri,suyak,mushak,asab,sezgi, endokrin tizimi

Bola tug'ilganda naysimon suyaklar diafizi  suyak to'qimasidan iborat, lekin 
epifizlar,  hamma    g'ovak    suyaklar  va  oyog  suyaklarining  bir  qismi  toqay 
toqimadan  iborat  bo´ladi.  Bola  tug'ilgandan  keyin  faqat  son  va  katta  boldir 
epifizlarida    suyaklanish   nuqtalari aniqlanadi.  Epifizlarda suyaklanish nuqtalari 
paydo  bo'lguncha  naysimon  suyaklarning  bo'yiga  o'sishi  suyaklarning  tugash  
qismini  hosil  hiluvchi  o'suvchi  va  tog'ay  to'qimalarning  rivojlanishi  hisobiga 
kuzatiladi.  Suyaklanish  nuqtalari  paydo  bo'lgandan  so'ng,  o'sish  o'suvchi  tog'ay 
to'qimalar,  qisman  suyaklangan  epifiz  va  metafiz  o’rtasitda,  metaepifizar  zonada 
rivojlanish  hisobiga  yuz  beradi.  Bola  hayotining  birinchi  oyi    va    yilida      suyak  
skeleti  intensiv  o'sishi   bilan birgalikda suyak to'qimasi tizimi ko'p martalik qayta 
tiklanishi,  dag'al  tog'ayli  tuzilishdan  ikkilamchi  gaversov  strukturasidagi 
plastinkali  suyakkacha  o'zgaradi.  Suyaklar  qattiqligi  tog'ay  to'qimaning  osteoid 
bilan almashinuvi va mineralizasiya darajasiga  bog’liq. Metafiz va epifizlarni qon 
bilan  ta'minlanishi  metafizar  va  epifizar  arteriyalar  bilan  amalga  oshiriladi, 
gematogen osteomielitning tez rivojlanishiga olib keladi. 
Bolalar skeletining o'ziga xos  xususiyati shundan iboratki, suyak pardasi bir 
muncha qalin va funksional jixatdan aktivligi yuqori, shu sababli, suyak to'qimalari 
ko'ndalang  o'sishida  yangilanish  jarayonlari  bilan  xarakterlanadi.  Bolalarda  suyak 
tizimining anatomik-xususiyatlari: 
tug'ilgandan keyin naysimon suyaklar diafizi suyak to'qimasidan iborat; 
 ko'pgina epifizlar, kaft suyaklari tog'ay to'qimadan tuzilgan;  
naysimon  suyaklarni  bo'yiga  o'sishi  epifizlarda  suyaklanish  nuqtasi  paydo 
bo'lguncha o'suvchi tog'ay to'qimalar hisobiga olib boriladi;  
hayotining  birinchi  oyi  va  yillarida  suyak  to'qimasi  tizimi  qayta  tiklanishi 
dag'al  tolali  tuzilishdan  plastinkaligacha  ikkilamchi  gaversov  tuzilishlari  bilan 
boradi;  
suyak to'qimasi tashqi muhit ta'siriga, asosan ovqatlanishni buzilishiga, bolani 
harakat rejimiga, mushak tonusi holati va boshqalarga juda sezilarli bo´ladi; 
osteogenez  intensivligi  va  qayta  modellashtirish  erta      yoshdagi    bolalarda 
suyak to'qimasi zichligi va qattiqligi  pasayishi bilan boradi 
suv miqdori ko'p;    
suyak to'qimasi qon bilan intensiv ta'minlangan; 
suyak  usti  pardasi  qalin  va  suyakning  ko'ndalang  o'sishi  funksional  aktivlik 
hisobiga yuz beradi; 
suyak  ichi  bo'shliqlari  hajmi  nisbatan  katta  emas  va  yoshi  katta  bo'lishi  sari 
shakllanadi; 
 suyak chiqib turgan joylari mushaklar funksiyasi boshlangandan keyin shakllanadi 
va tortiladi;  
 suyak  to'qimasi  tashqi  tuzilishi  va  differensirovkasi  12  yoshga  kelib,  katta 
odamlar suyak xarakteristikasiga yaqinlashadi. 
 
Mushak to'qimasining  anatomo-fiziologik xususiyatlari 
Bolalarda  kattalardan  farqli  ravishda  mushak  vazni  tana  vazniga  nisbatan 
kichik. Chaqaloqlarda  bukuvchi  mushaklar  tonusning  yuqoriligi  bilan xarakterlanadi.  Mushak  tolalari  rivojlanishi  bilan  parallel    ravishda  mushaklar biriktiruvchi to'qimasi karkasi shakllanadi, 8-10 yoshda qoshimcha differensiyasiga yetadi. Chaqaloqlarda uyqu vaqtida mushaklar boshashadi. Skelet 
mushaklarining  doimiy  aktivligi  bir  tomondan  ularning  qisqaruvchi  termogenez 
reaksiyalarida  ishtirok  etishi,  boshqa  tomondan  esa,  bu  aktivlik  va  mushaklar 
tonusining osuvchi organizmning anabolik jarayonlarida ishtiroki bilan aniqlanadi. 
Bolalarda  mushaklarning  rivojlanishi  bir xilda  bormaydi. Birinchi  navbatda  yelka 
yirik  mushagi,  yelka  oldi  mushagi  rivojlanadi,  keyinroq  qo'l  kafti  mushaklari 
rivojlanadi.  6  yoshgacha  bolalar  barmoqlari  bilan  yengil    ishlarni  bajara 
olmaydilar. 6-7 yoshdan boshlab, bolalarni asta-sekin yozishga o'rgatish  mumkin. 
8-9  yoshdagi  bolalarda  boylamlar  zichlashadi,  mushak  rivojlanishi  kuchayadi, 
mushak  hajmi  ko’payishi  aniqlanadi.  Jinsiy  shakllanish  davri  oxirida  faqat  qo'l
mushaklari  emas,  orqa,  yelka,  oyoq  mushaklari  o'sa  boshlaydi.  15  yoshdan  keyin 
kichik mushaklar intensiv rivojlanadi, mayda harakatlar koordinasiyasi va aniqligi 
shakllanadi. 

Teri fiziologiyasi. Teri ko’pgina vazifalarni bajaradi. Terining asosiy vazifalaridan biri himoyadir. Teri a’zoizmni zararli mexanik va ximik, hamda infektsiya ta’siridan saqlaydi. Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda va bir yoshgacha bo’lgan bolalarda bu hususiyat kattalarga nisbatan kam rivojlangan bo’lib, bu terining o’ziga xos hususiyati: asosan teri muguz qavatini kam taraqqiy etganligi, kapillyar to’rini yuzaligi, hamda terida mahalliy immunitet faolligini sustligi bilan tushuntiriladi. Shuningdek, chaqaloqlar terisini kollagen sekretidagi muhit pH neytral (6,3-5,8) ga yaqin, hamda melanin donachalar miqdori kam bo’ladi. Erta yoshdagi bolalarda terida so’rilish jarayoni faollashgan, ajratish jarayoni esa kam rivojlangan bo’ladi. Shu sababli bola terisi bu yoshda oson jarohatlanishga, har hil kasallik tarqatuvchi mikroblar va zaxarli ximik qitiqlovchi ta’sirotlarga, ortiqcha ultrabinafsha nurlarga tez beriluvchan bo’ladi. Shuning uchun, bola terisini nihoyatda toza saqlash lozim. O’ta zaxarli ta’sir etuvchi malhamlar surtish tavsiya etilmaydi. Teri 5 ta sezgi a’zolarning biri hisoblanadi. Teridadagi taktil, og’riq, haroratni sezuvchi retseptorlar tanani tashqi muhitga moslashuvida muhim ahamiyatga ega. Oyoq kafti, yuz terilari o’ta sezuvchan bo’ladi. Haroratni boshqaruv markazi sust rivojlangani sababli, bola tez isishi yoki sovishi mumkin. Haroratni boshqaruv markazlari bola 3-4 oyligidan rivojlanadi. Teri nafas olishda ham faol ishtirok etadi. Erta yoshdagi bolalarda, ayniqsa 12 bir yoshgacha bo’lgan bolalarda gaz almashinuvida ishtirok etadi, chunki bu yoshda teri muguz qavati yupqa va qon aylanish yuzada, terining satxi kattalarnikiga nisbatan 6-8 marta ko’p bo’ladi. Teri fermentlar, biologik faol moddalar, melanin, vitamin D3 sintezida faol ishtirok etadi.

I.P.Pavlov sеzgi organlari markazini analizatorlar dеb atagan. Analizatorlar bosh miya po`stloq qismida joylashgan. Har bir analizator uch qismdan tashkil topgan. 1.Analizatorlarning pеrеfеrik ya'ni rеtsеptor qismi. Analizatorning periferik bo'g'imi hisoblanadi, ular ma'lum ta'sirga javob beruvchi nerv uchlari bilan tugaydi. Reseptor tuzilishi, joylashishi, funksiyasiga ko'ra turli xil bo'ladi. Ayrim reseptorlar oddiy tuzilishga ega bo'lgan nerv uchlaridan iborat bo'lsa, ayrimliri murakkab tuzilishdagi sezgi organlarining alohida tuzilmalari yig'indisidan iborat bo'ladi. Retseptorlar joylashishiga qarab ikki qismga ekstrorеtsеptorlar va introrеtsеptorlarga bo`linadi. Ekstrorеtsеptorlarga: tеri, ko`z, quloq, hid bilish, ta'm bilish organlarida joylashgan rеtsеptorlar kiradi. Ular turli xildagi tashqi ta'sirlarni qabul qiladi. Introrеtsеptorlar: esa ichki organlarda joylashgan bo`lib, ular organizmning o`zida hosil bo`ladigan ta'sirni qabul qiladi. Propеriorеtsеptorlar: muskullar, paylar va bo`g`imlarda joylashgan rеtsеptorlardir. O'tkazuvchi qism. Qo'zg'alishni reseptordan bosh miya yarimsharlari-ga o'tkazadigan markazga intiluvchi neyronlardan tashkil topadi. Markaziy qism. Bosh miya yarim sharlarining ma'lum reseptorlardan ta'sirni qabul qilib oluvchi qismlarini o'z ichiga oladi Bola tug`ilganidan vеstibulyar analizator ishlay boshlaydi. 2 oyligida tеbranishni ajratadi. Bola tug`ilganida og`riq chiqaruvchi qitiqlagichlar ta'sirini sеzib, unga rеaktsiya bеradi. Endokrin bezlari va gormonlar ishlab chiqariladi

Gipofiz bezi - bu metabolizm va gomeostazani saqlab turish bilan bog'liq ko'plab funktsiyalar tufayli tez-tez " ustki bezi " deb ataladi. Gipofizning ikkala lobi bor: old va orqa.

Anterior lob ko'pgina gormonlarni ishlab chiqaradi, jumladan:Prolaktin O'sish gormoni Follikulni ogohlantiruvchi gormon Luteinizing gormon

Tiroidni ogohlantiruvchi gormon Adrenokortikotropin gormoni

Posterior lob tarkibi:Anti-diuretik gormon Oksitotsin

Hypothalmus - Hipotalamus - miyaning mitti hipofiz beziga juda yaqin bo'lgan qismi. Hipofiz gormonlarini gormonlarni chiqarib tashlashni nazorat qiladi. Misol uchun, gipotalamus gonadotropinni chiqaruvchi gormonni chiqaradi, bu gonadotropinlar (follikullarni ogohlantiruvchi gormon va luteinlash gormoni) gipofiz tomonidan ishlab chiqarilishiga olib keladi. Bundan tashqari, kortikotrofinni chiqaruvchi gormon, tirotropinni chiqaradigan gormon va o'sish gormoni chiqarish gormoni ishlab chiqaradi.Timus - bolalik davrida ishlatiladigan bez, timus immunitet tizimini rivojlanishiga yordam beradigan gormonlar chiqaradi. Ergenlik davrida uning to'qimasi yog 'bilan almashtiriladi va normal immun funktsiyasi uchun zarur emas.Pineal gland - bu melatoninni miya chiqaradigan miyada joylashgan kichik bir bezdir. Melatonin uyqu-uyqu siklini tartibga solgan.Tiroid - qalqonsimon tomoqning old qismidagi shamollash trubasida joylashgan bezdir.Metabolizmni tartibga soluvchi ma'lum tiroksin (T4) va tri-iyodotironin (T3) ishlab chiqaradi. Bundan tashqari, kalsitonin ham salgılanır va kaltsiy darajasini tartibga soladi.Paratiroid - Tiroidda joylashgan to'rtta mayda bez paratiroid hosil qiladi. Paratiroid gormoni ishlab chiqaradilar. Uning sekretsiyasi organizmdagi kaltsiy va fosfor darajasini nazorat qiladi.Adrenal bezlar - Ikkala adrenal bezlar ham mavjud bo'lib, ularning har biri buyrakning yuqori qismida joylashgan. Bezlarning har biri ikkita mintaqaga bo'linadi: korteks va medulla, juda ko'p turli vazifalarga ega.Korteks tomonidan ishlab chiqarilgan gormonlar hayot uchun juda muhimdir va glyukokortikoidlarni, mineralokortikoidlarni va ayrim jinsiy gormonlar, masalan, androgen va oz miqdorda ostrogenni o'z ichiga oladi .Adrenal medulla hayot uchun muhim bo'lmagan va epinefrin va norepinefrinni o'z ichiga olgan gormonlar chiqaradi.Pankreas - oshqozon osti bezi insulin va glyukonni chiqaradigan qorin bo'shlig'ida katta bezdir. Ushbu ikki gormon normal qon shakar darajasini tartibga solish va saqlashda muhim ahamiyatga ega. Glyukon jigarni organizmga ko'proq glyukozani bo'shatishni rag'batlantiradi, insulin esa tana hujayralarini ko'proq glyukoza olishiga sabab bo'ladi.