Mavzu: Bo`laklarning nuqsonlarini aniqlash va saralash. Avtomobillarni texnik ta'mirlash bo`yicha usta, mutaxasisga qo`yilgan kasbiy talablar

3-rasm Gilzani ichki teshik diametrini
o’lchash sxemasi
oldingi gilza diametri, mm
D_I - ishlatilgan gilza diametri (eng katta qiymati), mm.

8. Birtomonlama notekis eyilish miqdori – U

U=βU_UM
bu erda: β - notekis eyilish koefistienti (β = 0,6 gilza silindrlar uchun).
9.Nosilindrik (ovallik va konussimonlik)
U_OV=D_I-I-D_II-II
U_KON=D_A-A-D_II-II


Defektatsiyalash ovallik va konussimonlikning maksimal qiymati bo’yicha amalga oshiriladi.
10 Gilzaning ichki diametriga ishlov berish o’lchami - D_T
D_T=D_B+U+2Z

bu erda: Z - ishlovga berilayotgan minimal bir tomonlama quyim (Yo’nish va
Xoninglash uchun 2Z = 0,15)
11. Ishlov berish o’lchamining D_T son qiymatini ta'mir o’lcham kategoriyalarining D_TUK son qiymatlari bilan D_TUK > D_T shart asosida solishtirib ushbu defektastiyalaniyotgan gilza uchun ta'mir o’lcham kategoriyasini aniqlang.
12. Mikrometr bilan gilzaning Yuqori va quyi o’tkazish lozalarining diametrini uzaro perpendikulyar bo’lgan A-A va B-B tekisliklarida ushbu o’tkazish yuza balandligining O’RTA kesimi bo’yicha ulchang va ularni shakl ostishlarini (nosilindrikliklarni) aniqlang.
U_OV=D_Ia-a-D_b-b
13. Gilzaning xaqiqiy xolatini texnologik talablar bilan taqqoslah. uning xar bir
defektastiyalanuvchi konstruktiv elementiga izoh bering.

				1 jadval
№	Gilza silindrlarning konstruktiv elementlari	Yuklamaning turi va tasnifi	Emirilish jarayon turi va uning tasnifi	Nuqson turi va uning tasnifi

1. 
   Tirsakli valning asosiy konstruktiv elementlarini aniqlang va ularga ta'sir etuvchi kuch va yuklamarning turi, ko’rinishi, ta'sir doirasini, hamda Ushbu konstruktiv elementlarda sodir bo’layotgan noxush jarayon va nuqsonlami taxlil eting.
   
2. 
   Tirsakli vallarning nuqsonlarini aniqlash uslublarini belgilang va ushbu uslublarga mos o’lchov vositalarini tanlang.
   

Tirsakli valning har bitta konstruktiv element! bo’yicha ularning texnologik ko’rsatkichlarini o’lcham, shakl va joylanish aniqligi, sirt sifatiga qo’yilayotgan talablar.

3. 
   talablar va nuqsonlarni tiklash uchun mavjud bo’lgan talab va yuriqnomalarni aniqlang.1 va 3 punktlar bo’yicha to’plangan ma'Iumotlarni xisobot shaklidagi 1-2
   

jadvalga kiriting.
4.Tashqi qarab yuli bilan tirsakli vallarni yaroqsiz holda olib keluvchi xar qanday turdagi va ko’rinishda darz va siniq nuqsonlarni aniqlang va ularni tuliq
tasnifini xisobotda keltiring.
5.Mikrometr yordamida tirsakli valning o’zak va shatun bo’yin diametrlarini uzaroperpendikulyar bo’lgan A-A va B-B tekisliklarda I-I va II-II kesim bo’yicha ulchang. Xar bir kesim bo’yin uzunligining bo’yin chetidan 1/4 masofada joylashgan (2-rasmga qarang). O’lcham natijalarini xisobot shaklidagi 3-jadvalga kiriting.





2-rasm. Tirsakli valning bo’yinlarini o’lchash sxemasi
a) o’zak b) bo’yin
6. O’zak va shatun bo’yinlarining umumiy eyiiish - U _um miqdori.
_{Uum= Db –D i}


bu erda: _Db - foydalanish boshlanishidan oldingi bo’yin (o’zak va shatun) diametri, mm.
_{D i} - eyilgan bo’yin diametri (enng kichik qiymati), mm.
7. Birtomonlama notekis eyiiish - U miqdori.
_{U= *Uum}
bu erda: - notekis eyiiish koefistienti ( = 0,6 tirsakli val uchun).
8. Val bo’yinlarining nosilindrikligi (ovallik va konussimonlik).
=D_A-A-D_B-B
=D_I-I-D_II-II
Defektastiyalashda nosilindriklikning ikki qiymatidan faqat uning maksimal qiymati inobatga olinadi.
9. Valning o’zak va shatun bo’yinlarga ishlov berish o’lchamini (eyiiish ta'mir o’lchamlar chegarasida bo’lgan holda) xisoblang. Bunda xisoblash eng katta eyilishga ega buIgan bo’yin bo’yicha amalga oshiriladi.
D_t=D_в+U+2Z
bu erda: Z - birtomonlama quyim ( 2Z = 0,15 mm)

10. 
    Bo’yinlarga ishlov berish o’lchamning D_t son qiymatlarini ulaming ta'mir kategoriya uichamlami D_tuk son qiymatlari bilan D_tuk > D_t shart asosida solishtirib Valning o’zak va shatun bo’yinlarga ta'mir uichamlami belgilang.
    
11. 
    Valning birinchi o’zak bo’yining uzunligini chuqurlik uIchagich mikrometiri yordamida 180° burchak asosida ikki joydan ulchang.
    
12. 
    Valning shatun bo’yin uzunliklarini ulchang. O’lchamni shtangenstirkul yordami ichki uichamlami o’lchash qoidasiga asoslangan xolda amalga oshiring.
    
13. 
    Valning krivoship radiusini aniqlang. Buning uchun birinchi shatun bo’yinini tepa xolatiga quyib shtangenreysmus bilan uni tayanch maydonigacha bo’lgan a₁ masofani ulchang (3-rasmga qarang), so’ngra tirsakli valni -180° burib a₂ masofani ulchang va qo’yidagi ifodani
    

aniqlang R=
bu erda: a₁ va a₂ - shatun bo’yining tepa va pastki xolatidagi shtangenreysmusning ko’rsatkichlari, mm
3-Rasm.




Tirsakli Valning krivoship radiusining o’lchash sxemasi

1. 
   -shatun uzagining yuqori xolati;
   
2. 
   - o’zak bo’yinlar uqi;
   
3. 
   - shatun uzaging quyi xolati
   

14. Tirsakli Valning o’rta bo’yin bo’yicha radial tepishini aniqlang.
Buning uchun indikatorning sterjenini o’rtadagi o’zak buymiga taqang. Taranglikni ta'minlab tirsakli valni indikator strelkasi eng chetki xolatni olmaguncha aylantiring. So’ngra valni - 180° burib strelkani yangi chetki xolatini aniqlang. Bunda ikala ko’rsatkichlar orasidagi ayirma valning radial tepishini belgilaydi, Valning egilganligi esa tepishning yarim qiymatiga teng bo’ladi. Tirsakli valning xaqiqiy xolatini texnologik talablar bilan solishtirib uning har bir defektastiyalanuvchi koistruktiv elementiga xulosa bering.

2-Laboratoriya ishi. Hisobot shakli

Tirsakli valni defektastiyalash
1 Tirsakli valning konstruktiv texnologik tasnifi.
2. Nuqson xaritasi.

№	Tirsakli valning konstruktiv elementlari	Yuklamaning turi va uning tasnifi	Emirilish jarayon turi va uning tasnifi	Nuqson turi va uning tasnifi

3. Tirsakli valning nusxonlar ko’rsatilgan eskizi
4. Tirsakli val elementlaming konstruktiv-texnologik ko’rsatkichlari

№	Konstruktiv elementlar	Ishchi chizma talablari	Nuqsonlar aniqlash uslublari va o’lchov vositalari	Tiklashga texnik shartlar bo’yicha yuriqnomalar

5. 
   Tirsakli valni tashqi qarov natijalari.
   
6. 
   Tirsakli val bo’yinlarini uIcham sxemasi.
   

7 O’zak va shatun bo’yinlarining uIcham natijalari.