Мавзу битумли йўл эмулсиялари. Мастика ва гермитиклар Режа

Паста
. 
Қаттиқ эмулятор ёрдамида қовушқоқ юқори консинтратцияли 
эмулсиялар паста деб аталади. Ишлатилишидан олдин пасталар одатда 
керакли қовушқоқликни олиш учун сув билан суюлтирилади. 
Шлам
. Битумли
-
эмулсия кўп холларда катионли эмуляторлардан ва 
эмулсияни парчаланишини секинлаштирувчи воситаларни қўллаш ёрдамида 
тайёрланади.
 
Қатронлар тошли ва қўнғир кўмирларни
пирогенетик
, 
деструктив ишлов 
бериш жараёнида олинади. Бундай ишлов бериш натижасида халқ хўжалиги 
учун бир қатор қимматли махсулотлар, ва шу билан бирга смоласимон 
ммоддалар
-
хом қатронлар олинади. Ишлов берилаётган хом ашёнинг турига 
боғлиқ равишда тошкўмирли, торфли ва ёғочли
қатронлар олинади.
Таркиби ва тузилиши
бўйича тошкўмирли қатронлар битумларга 
ўхшаш, уларга асосан аромат қатордаги углеводородлар ва уларнинг 
кислород, азот, олтингугурт ва бошқа элементлар бирикмалари киради. 
Қатронларнинг хоссалари уларнинг таркиби билан аниқланади. Тошкўмирли 
қатронларда қуйидаги моддаларнинг гуруҳлари мавжуд:

Қаттиқ, углекислий
, 
эримайдиган моддалар
уларни
эркин углерод
деб 
аталади. Бу моддалар, таркибида анча углерод бўлган ва катта молекуляр 
массага эга мураккаб органик бирикмалардан таркиб топган. Бу моддалар 
гуруҳига смола тайёрланаётган вақтда, механик равишда унга тушган кўмир 
заррачалари ҳам киради:

Қаттиқ эримайдиган моддалар 
-
фақат пиридинда эрийдиган ва 
ядродаги кислород билан юқори молекулали даврий бирикмалардан таркиб 
топган қатронли смолалар
. 
Қаттиқ қатронли смолалар нефтли битумлардаги 
асфальтенларга ўхшашдир;

Ёпишқоқ пластикли эрийдиган қатронли смолалар —
улар бензол ва 
хлороформда эрийди. Улар ҳам мураккаб юқори молекулали кислородли 
органик бирикмалардан таркиб топган ва нефтли смолаларга ўхшашдир;

Суюқ қатронли мойлар 
-
қатроннинг бошқа компонентларига қараганда, 
анча оддий кимёвий тузилишдаги суюқ углеводородлар кўринишида бўлади.
Таркибида нафталин ва атраценлар 15%дан кўп бўлса қатронлар
тузилиши
ўзгаради, чунки улар
кристалланади ва паст ёпишқоқ хоссали
қатроннинг 
доначали тузилишни хосил қилади.
Тошкўмирли йўл қатронлари хоссаларига кўра олти маркага бўлинади:
Қ
-
1; Қ
-
2; Қ
-
3; Қ
-
4; Қ
-
5; Қ
-
6. 
Тошкўмирга пирогенетик ишлов беришда иккита асосий жараён 
қўлланилади: 500 
- 
600ºС да ўтадиган яримкокслаш
ва 1000 
- 
1300ºС да 
ўтадиган кокслаш. Бунга боғлиқ равишда хосил бўлган хом смолалар паст 
- 
ва 
юқори хароратлиларга
бўлинади. Иккита жараён ҳам бензол ядроси ва
ёнбош 
углеводородли занжирлар билан органик моддаларнинг мураккаб тизими 
кўринишидаги кўмир хом ашёлари юқори температура таъсирида 
парчаланиши билан боғлиқ. 300 º С гача у сувни йўқотади ва қисман 
парчаланади, углеводород газлари ва СО
2
ни чиқаради.
300-600
ºС хароратда
углеводородларни ёнбош занжирларининг узиб олиниши содир бўлади, 
натижада учувчи моддалар ва қаттиқ яримкокс хосил бўлади. Учувчи 

---

моддалар бирламчи(паст температурали)смолаларни хосил қилади. Анча 
юқори хароратда ярим кокснинг парчаланиши содир бўлади, бунда учувчи 
моддалар ажралиб чиқади ва кокс хосил бўлади. 
Йўл қатронларини тайёрлаш учун асосан хом юқори хароратли 
смолалар(коксли ва газли) ишлатилади.
Юқори хароратли смолалар кокскимёвий заводларда анча кенг тарқалган 
усулда 
- 
кўмирларни деструкция қилиш билан олинади. 1 тонна ишлов
берилган кўмирдан 700
-
750 кг кокс, 300
-
350 м
3
газ, 12
-
15л бензол, 3 кг гача 
аммиак ва 30
-
40 кг тошкўмирли хом юқори температурали смолалар
олинади. 
Барча юқорида кўрсатилган махсулотларга хар хил кимёвий 
моддаларни олиш 
учун ишлов берилади.
Йўл қатронларини тайёрлаш. Йўл қурилиши учун қуйидаги қатронлар
қўлланилади: