Mavzu: Birlamchi xarakterdagi nutq va eshituv nuqsonlariga ega bo‘lgan bolalar bilan оlib bоriladigаn logopedik ish xususiyatlari

Bajariladigan harakatlar uchun yozma tablichkalari ko‘rsatmalar.

• Topshiriqlarni bajarishni to‘g‘ri tushunishi uchun tablichkali ko‘rsatmalardan foydalaniladi, buni har bir logoped o‘zi tayyorlashi mumkin, masalan , quyidagicha yozuvlar bilan

Baland gapir
Sekin gapir
Pichirlab gapir
Til tepaga
Til pastga
Kuchliroq pufla

Nutqiy kamchiliklar oyna oldida taqlid asosida tuzatilishga erishmagan holatlarda , artikulyatsiya holatini barmoqlar va qo‘l harakatlari bilan imo- ishora orqali ko‘rsatish mumkin. Ba’zi bolalar bu usulni yaxshi qabul qilishadi , va shunga ko‘ra tovushlar talaffuzi xususiyatlarini oson tushunishadi

• Nutqiy kamchiliklar oyna oldida taqlid asosida tuzatilishga erishmagan holatlarda , artikulyatsiya holatini barmoqlar va qo‘l harakatlari bilan imo- ishora orqali ko‘rsatish mumkin. Ba’zi bolalar bu usulni yaxshi qabul qilishadi , va shunga ko‘ra tovushlar talaffuzi xususiyatlarini oson tushunishadi
• Eshitishida nuqsonga ega bo‘lgan bolalarning ko‘ruv imkoniyatlarini hisobga olgan holada korreksion ishda grafik usullardan ham foydalanish mumkin.Masalan, bola undoshlarni jaranglatib yoki jarangsizlantirib , ularga unli tovushlar qo‘shib gapiradi . Tablichkada bu nuqsonni bola qayerda hato qilayotganligini ko‘rsatib, u yoki bu so‘zni qanday talaffuz qilish kerakligini aks ettirishi mumkin.

Maktap (b)		Toq (g’)
Esh (ch)ki		Bobo (p)o(p)o
Ol(i)ma		Sabzi (SH)abi(sh)i

Xar bir analizator yordamida nutqning u yoki bu fonetik elementlarini aks ettiruvchi qator hodisalarni idrok etilishini ta’minlash mumkin. Masalan, jarangli va jarangsiz tovushlarni talaffuzini tushuntirishda qo‘lni o‘zining bo‘g‘iziga yoki logopedning bo‘g‘iziga qo‘yish yo‘li bilan o‘z o‘zini nazorat usulidan foydalaniladi, bunda un paychalarining tebranishini sezish mumkin. Bu usul orqali bola tovushlar o‘rtasidagi farqlarni tushunishi mumkin. Teri sezgirligi yordamida u yoki bu tovushda ishtirok etadigan chiqarilayotgan xavo oqimi xarakteri idrok etiladi: tekis , tebranuvchan, shuningdek, uning xarorat xususiyatlari –sovuq , issiq .Taktil idrokga ko‘ra, bola alohida tovushlarni talaffuz qilishda ko‘ruv analizatori orqali ilg‘ab bo‘lmaydigan nutqiy organlarning ishi haqidagi ma’lumotlarni oladi. Rivojlanishida mujjasam nuqsonga ega bo‘lgan bolalarni o‘qitish jarayonida talaffuz ko‘nikmalari samaradorligini oshirish uchun chet elda ko‘r- kar, aqli zaif, kar bolalar va maktabgacha yoshdagi bolalar bilan keng qo‘llaniladigan “Tadoma ”metodini qo‘llash mumkin(Tadoma method , 1977,) (AQSH , Gallandiya)

• Xar bir analizator yordamida nutqning u yoki bu fonetik elementlarini aks ettiruvchi qator hodisalarni idrok etilishini ta’minlash mumkin. Masalan, jarangli va jarangsiz tovushlarni talaffuzini tushuntirishda qo‘lni o‘zining bo‘g‘iziga yoki logopedning bo‘g‘iziga qo‘yish yo‘li bilan o‘z o‘zini nazorat usulidan foydalaniladi, bunda un paychalarining tebranishini sezish mumkin. Bu usul orqali bola tovushlar o‘rtasidagi farqlarni tushunishi mumkin. Teri sezgirligi yordamida u yoki bu tovushda ishtirok etadigan chiqarilayotgan xavo oqimi xarakteri idrok etiladi: tekis , tebranuvchan, shuningdek, uning xarorat xususiyatlari –sovuq , issiq .Taktil idrokga ko‘ra, bola alohida tovushlarni talaffuz qilishda ko‘ruv analizatori orqali ilg‘ab bo‘lmaydigan nutqiy organlarning ishi haqidagi ma’lumotlarni oladi. Rivojlanishida mujjasam nuqsonga ega bo‘lgan bolalarni o‘qitish jarayonida talaffuz ko‘nikmalari samaradorligini oshirish uchun chet elda ko‘r- kar, aqli zaif, kar bolalar va maktabgacha yoshdagi bolalar bilan keng qo‘llaniladigan “Tadoma ”metodini qo‘llash mumkin(Tadoma method , 1977,) (AQSH , Gallandiya)

• Bu metodga ko‘ra, talaffuz ko‘nikmalarini o‘zlashtirish imkoniyatini ta’minlovchi va o‘zining talaffuzini nazorat qiluvchi saqlangan sensor kanallarni bir vaqtda ishga tushurish chegaralari kengaytiriladi.
• “Tadoma” metodi bola va logopedninng bevosita muloqatida samaralidir. Logoped tomonidan tovush talaffuzi vaqtida bola qo‘lini logopedning nutq apparatiga belgilangan vaziyatda qo‘yadi. Katta barmoq lablar bilan yengil birikadi, ko‘rsatkich va o‘rta barmoqlar yuzga qo‘yiladi, nomsiz va jimjimaloq birikkan holda bo‘g‘izga orqa tarafi bilan qo‘yiladi.Shu tariqa bolada teri sezgirligi orqali qator artikulyatsion hodisalarni idrok etish ta’minlanadi : lab harakatlari, chiqarilayotgan havo oqimi, bo‘g‘izdagi va yuzdagi tebranishlar(burunli tovushlarni talaffuzida).Bundan tashqari, bu metod yordamida eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarga xos burunli ottenkani aniqlash va o‘z vaqtida uni bartaraf etish mumkin.